Book Title: Nyayasiddhant Muktavali
Author(s): Maherchand Lakshmandas
Publisher: Maherchand Lakshmandas
View full book text
________________
ततो नृगस्य राज्ञः शासनकाले वाचस्पतिमिश्रः, तत उदयनाचार्य, इत्याद्यधिकं एशियाटिकसोसायटीमुद्रितात् कुसुमाञ्जलिभूमिकाग्रन्थादवगन्तव्यम् ।
यत्तु–पञ्चनदीयः पण्डितसुदर्शनाचार्यः निजनिर्मितप्रसन्नपदाख्यायां न्यायभाष्यव्याख्याभूमिकायां न्यायसूत्रभाष्यकारयोरत्यन्तं प्रद्विषन् "एतानि सूत्राणि नैव गोतमर्षिप्रणीतानि, किन्तु केनापि न्यायाचार्येण तन्नाम्ना रचितानि प्रायःप्रसादरहितान्येव, अस्य गोतमस्य न प्रकृष्टं सूत्रप्रणयनपाण्डित्यमस्तीत्यग्रे स्पष्टमेव प्रतीयते, तथाहि-द्वितीयाध्यायद्वितीयाह्निके "सहचरण०” इत्यादिसूत्रे "ब्राह्मणमञ्च" इत्यादिवाक्यं नापि लक्ष्यार्थसङ्ग्रहपरं सम्भवति तत्र मञ्चस्य लक्ष्यत्वाभावात् , नापि लक्षकशब्दसङ्ग्रहपरं सम्भवति ब्राह्मणशब्दस्य लक्षकत्वाभावात् , एवं कटादिष्वपि तत्र विज्ञेयमित्याद्यनल्पं दुरुक्तवान् तत्तस्य सम्प्रदायानभिज्ञताम् * अतिप्रसादगुणोपेतनव्यन्यायशास्त्राध्ययनसंस्कारबहुलबलात्कारसूत्रभाष्यविमर्शनसाहसकारिताञ्चाभिव्यनक्तीति ब्रमहे।
एषु प्रसादराहित्यं वदन् पण्डितवर्योऽसौ प्रष्टव्यः प्रसादपदेन किं "शुष्कन्धनाग्निवदि" त्याकारकलक्षणलक्षितः काव्यगुणस्तेऽभिप्रेतः ? सरलपदयोजनामात्रं वा ? आये नेदं काव्यमास्ते येन तथा रचनामकुर्वाणः कविरुपालम्भनीयवचनः स्यात् । द्वितीये हेतुर्नोपन्यस्तो येन भवद्वचसि प्रत्ययमादधीमहि । अन्यथा सप्रसादान्येवामूनि सूत्राणीति वदतामस्माकमेव जयः । वस्तुतस्तु-श्रतिकट्वच्छेदकतावच्छिन्नादिविविधदुरूहार्थकपदप्रयोगबाहुत्योपेताभिनवन्यायशास्त्रसंस्कारातिरेकसमुत्था भ्रान्तिरेवेयं भवतां यदमूनि प्रसादरहितानि सन्तीति ।
अपिच-" तथाचाचार्यप्रणीतं न्यायोपबृंहितं सूत्रं "दुःखजन्मप्रवृत्तिदोषमिथ्याज्ञानानामुत्तरोत्तरापाये तदनन्तरापायादपवर्ग" इति साक्षान्महादेवावतारभूतशङ्करभगवत्पादवचसि, तत्राक्षपादगोतममुनिसम्मतिमाह तथाचेति" इत्यादि, "न केवलमस्मिन्नर्थे श्रुत्यादयः अपित्वक्षपादाचार्यसूत्रमपि न्यायमूलमस्तीत्याह-तथाचाचार्यप्रणीतमिति" इत्यादि चाप्ततरानेकटीकाकारवाक्येष्वपि विश्वासमनासादयतस्तवास्मिन्नर्थे को नाम प्रेक्षावान् विश्वासमाधास्यति यदमूनि गोतममुनिप्रणीतानि न सन्तीति । किं शङ्करोपि भगवान् भ्रान्त इति मन्यसे येनैवमनर्गलवागास पण्डितवर्य ! शान्तं पापम् । __ यस्तु-“ सहचरणे त्यादिसूत्रे रचनाशुद्धिरुक्ता सापि सूत्रकारकृतानुग्रहानभिसन्धानादेव, सूत्रे कानिचित् पदानि लक्षकशब्दसङ्ग्रहाभिप्रायेण कानिचिच्च लक्ष्यार्थसङ्ग्रहपरत्वेनोक्तानि उभयविधार्थबोधनाय व्युत्पित्सूनाम्, तत्र षष्ठीसप्तमीविभक्तयन्वयो योग्यतया व्याख्यानादेव भविष्यति व्याख्यानतो विशेषप्रतिपत्तेः, अन्यथा अध्यासार्थकसूत्रमप्रणयन् वेदविदग्रेसरो व्यासोपि महर्षिरनवधेयवचनः स्याद् यद्येवंविधावसरे व्याख्यानं शरणं न स्यात् । भवति
* इयं सोपहासोक्तिः।
Page Navigation
1 ... 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 ... 486