Kavivar Samaysundar

Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Z_Jain_Sahitya_Sambandhi_Lekhono_Sangraha_005198_HR.pdf

Page 7

કવિવર સમયસુન્દર
૧૪૭
કેટલાકે એમ માનતા હતા અને માને છે કે ગુજરાતીમાં વાર્તાઓ લખનાર મૂળ કવિ શામળભટ્ટ આદિ છે; પરંતુ તેમની પહેલાંના જૈન રાસાઓમાંથી અનેક રાસાએ વાર્તાઓ રૂપે બનાવેલા મળી આવે છે ઉપર એ વાત કર્તાઓ અને તેમની કૃતિઓને નામ નિર્દેશ કરી જણાવી છે, તે પરથી શામળભટ્ટને વાર્તાઓના આદિરચયિતા નહિ કહી શકાય. વિશેષમાં એ પણ સંભવ છે કે ૧૮ મા શતકમાં થયેલા શામળભદ્દે પિતાની વાર્તાઓનાં મૂળ-વસ્તુ પણ પ્રાચીન જૈન કવિઓના વાર્તારૂપે લખાયેલ રાસાએ પરથી પ્રાયઃ લાધેલાં હેય. સં. ૧૫૭ર માં સિંહકુશલે નંદબત્રીશી રચી છે કે જે ટુંકી છે, તેની સાથે સરખા શામળ ભટ્ટની નંદબત્રીશી કે જે વિસ્તારવાળી થયેલી છે. ઉપરોકત કુશલલાભની માધવાનળ અને કાકુંડલાની કથા સાથે સરખા શામળભદ્દે રચેલી બત્રીશ પુતળીની વાર્તામાંની ૨૬ મી માધવાનળની વાર્તા, કે જે કેટલીક છેડી બાબતમાં જૂદી પડે છે, પણ તે શામળ ભટ્ટની કથા બહુ સંક્ષેપમાં છે અને ઝાઝા માલ વગરની છે. તેમ વૈતાળ પચીસી, સિંહાસન બત્રીશી, સુડાબહોતેરી વગેરે જેવી કૃતિઓ સાથે શામળભટ્ટની તે નામની કૃતિઓ સરખાવી શકાય. વખતે જૈન કવિઓએ જેમ લોકમાં પ્રચલિત કથાઓને એકત્રિત આકારમાં ગોઠવી સંગ્રહ કરી યા કેઈ અન્ય ભાષાના ગ્રંથમાંથી સ્વ ભાષામાં ઉતારી હોય, તેવી રીતે શામળભદ્દે પણ કર્યું હોય. લોકકથાના સાગર રૂપ કથાસરિત્સાગર, ક્ષેમંકર કૃત સિંહાસન ધાત્રિશિકા અને સંસ્કૃત વેતાલ પંચવિંશતિ જૂની-પ્રાચીન કૃતિઓ છે.
કેટલાક એમ કહેતા હોય કે જૈન સાધુએ શૃંગારરસથી યુક્ત કાવ્યને તે રચે યા રચવાનો દાવો કરે છે તે જૈન ધર્મનો દીક્ષિત યતિ જ ન કહેવાય તો આના ઉત્તરમાં જણવવાનું કે ઉપરોક્ત કુશલાભની માધવાનળની કથા ગારરસથી ભરેલી ઉત્તમપ્રતિની વાર્તા છે, એ રા. હરગોવિન્દદાસ કાંટાવાળાએ સ્વીકાર્યું છે. જેને કવિઓ અલબત ઉઘાડે અમર્યદિત શૃંગાર નહિ મૂકે, કે જેથી જેમ શામળ ભટ્ટને માટે નર્મદ કવિને કહેવું પડ્યું કે:
શામળભદે કેટલીક વાર્તાઓ ન લખી હોત તો સારૂં” તેમ જ કવિઓ માટે કહેવું નહિ જ પડે. “ વિશેષમાં જૈન સાધુઓ જેમ અમુક સગુણનું પ્રતિપાદન કરે છે, તેમ આ (માધવાનળની કથાના ) ગ્રંથમાં શીળનો મહિમા બતાવ્યો છે, એટલે તે બાબતમાં તે (જૈન કવિ) શામળ ભટ્ટ કરતાં ચઢે છે...આ કૃતિ શામળ ભટ્ટની પૂર્વેના શતકમાં રચાઈ હતી.” (રા. હરગોવિન્દદાસ કાંટાવાળા)
આ કથા તેમ જ મારૂ ઢોલાની બંને જેસલમેરમાં ત્યાંના મહારાજા રાવળ માલદેવજીના પાટવી કુમાર શ્રી હરરાજજી (કે જેમણે વિ. સં. ૧૬૧૮ થી ૧૬૩૪ સુધી જેસલમેરનું રાજ્ય કર્યું ) ના કુતુહલ અને વિનોદ અર્થે બનાવેલ છે. મારું ટાલાની પાઈ સંબંધી એવી વાત છે કે હરરાજજીએ સં૦ ૧૬ ૧૭ માં અકબરનું વામીત્વ સ્વીકારી
૮ સ્વ. ચિમનલાલે ડાહ્યાભાઈ દલાલને માધવાનળ કામકુંડલાની લોક કથાપર સાહિત્ય માં આવેલ લેખ.
૯ લખપતિ શગાર એ મથાળાને લેખ. સ્વ. કવિ છવરામ અજરામર ગોર, ગુજરાતી દીવાળી અંક સં. ૧૯૯૭.