Kavivar Samaysundar

Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Z_Jain_Sahitya_Sambandhi_Lekhono_Sangraha_005198_HR.pdf

Page 5

કવિવર સમયસુન્દર
૧૪૫
(વિ સ’૦ ૧૧૪૫ થી ૧૨૨૯), પ્રબંધચિંતામણિના કર્તા મેજીંગ ( વિ॰ સ૦ ૧૩૬૧), કવિ ધનપાલ ( ભવિષ્યદત્ત કથાના કર્તા ) આદિ અનેક જૈન ગ્રંથકારેએ પ્રબલ સાહિત્યસેવા કરી છે. જૈન ભંડારામાં અપભ્રંશનાં અનેક પુસ્તકા મળી શકે તેમ છે. એ સિદ્ધ વાત છે કે સંવત પંદરમા સૈકા સુધી સૌરાષ્ટ્ર, ગુજરાત અને રાજસ્થાન એ સર્વ પ્રદેશામાં અપભ્રંશ ભાષા જ વ્યાપક ભાષા તરીકે પ્રવર્તતી હતી. સંવત્ ૧૩ મા સૈકાથી સ૦ ૧૫૫૦ સુધીની ભાષાને અન્તિમ અપભ્રંશ ભાષા ગણી શકીએ. આને ડા॰ ટેસીટેરી જાની પશ્ચિમ રાજસ્થાની ભાષા કહે છે.
મધ્યકાલીન યુગ વિક્રમ પંદરમા શતકથી સત્તરમા શતકના ગણીએ તા તેમાં પદમા શતકમાં ઘેાડા, પણુ સેાળમા શતકમાં ઘણા વધુ, અને સત્તરમામાં તે અંત વિપુલ પ્રમાણમાં જૈતકવિઓ અને ગ્રંથકારા મળી આવે તેમ છે. મધ્યકાલીન કે અર્વાચીન યુગમાં એક પણ શતક જૈતાની ગૂર્જર સાહિત્યસેવા વગરનું રહ્યું નથી. જૈન સાધુએએ ભંડારદ્વારા આ સ સાચવી રાખ્યું છે, તે માટે તેમને ધન્યવાદ ધટે છે, અને તેથી તે સર્વાં સાહિત્યના ઇતિહાસ અખંડ લખી શકાશે. તેમ થયું વિશેષ પ્રભાનાં દર્શન થશે.
.
રા. નરિસંહરાવે આંદ્રેશ ગૂજરાતી ભાષાના વિકાસક્રમની સમયરેખામાં સ૦ ૧૬૫૦ થી ૧૭૫૦ સુધીની ભાષાને ‘ મધ્ય ગુજરાતી ' કહી છે. આ મધ્ય ગુજરાતી કે ઉપર નિર્દેશેલ મધ્યકાલીન યુગમાં પ્રસ્તુત કવિ ( વિક્રમ સત્તરમા સૈા) થયેલ છે. તે સૈકામાં અનેક સુંદર કૃતિઓ રચી પેાતાને સિદ્ધહસ્ત આખ્યાન-કથા કવિ તરીકે સિદ્ધ કરનાર જનવિએ નામે કુશલલાભ ( કૃતિ સ૦ ૧૬૧૭ થી ૧૬૨૪), સેાવિમલસૂરિ ( કૃતિ સં॰ ૧૬૧૫ થી ૧૬૩૩ ), નયસુંદર ( કવિતાકાલ સ॰ ૧૯૩૨ થી ૧૬૬૯), પ્રસ્તુત કવિ સમયસુંદર ( સં૦ ૧૬૫૮ થી ૧૭૦૦), અને શ્રાવક કવિ ઋષભદાસ ( કવિતાકાલ સં૦ ૧૬૬૨ થી ૧૬૮૭) એ પાંચ અગ્રભાગ લે છે. આ પૈકી ઋષભદાસ સંબંધી લેખ પાંચમી ગૂર સાહિત્ય પરિષદ્માં મેં જરા વિસ્તારથી લખી મેાકલ્યેા હતા તે તેના રીપેટમાં તેમજ અન્યત્ર છપાઇ ગયા છે, અને નયસુન્દર સબંધી મારી નિબધ આનંદ કાવ્ય મહેાદધિના છઠ્ઠા મૌક્તિકની પ્રસ્તાવનામાં પ્રકટ થયા છે. આ લેખદ્રારા કવિવર સમયસુન્દર સંબંધી કંઇક હકીક્ત જણાવવા મેં પ્રયત્ન કર્યો છે.
મધ્યયુગનુ કથાસાહિત્ય
સ॰ સત્તરમા સૈકાના પ્રારંભથી લાકકથાઓને કાવ્યમાં મુકવાના સુંદર પ્રયાસે। જૈન સાધુઓના હાથથી થઇ રહ્યા હતા. ભાત્ર પોતાના ધાર્મિક કથા સાહિત્યમાંથી જ વસ્તુ લઇ જૈન સાધુઓએ પેાતાનું–જૈન કાવ્ય સાહિત્ય અખંડપણે ઉત્પન્ન કર્યું છે. ( જેમ પ્રેમાનંદાદિએ કર્યું છે તેમ ), એટલુંજ નહિ, પણ તે ઉપરાંત લેાકકથાઓને પણ કાવ્યમાં ( શામળદાસાદિની માક) ઉતારી છે; વિશેષમાં તેઓએ, એ બંને કવિએ-પ્રેમાનંદ અને શામળભટ્ટ –ની અગાઉના સૈકામાં એટલે સવંત સત્તરમા સૈકામાં-તેના પ્રારંભથી ભાષામાં અવતાર્યું છે.
આના સમનમાં કહીશું કે સં૦ ૧૫૬૦ માં સિંહકુશલે નખત્રીશી રચી, ઉદયભાનુએ વિસં॰ ૬૫૬૫ માં વિક્રમસેન ચેપાઇ રચી કે જેના માટે રા.મણિભાઇ બકારભાઇએ