________________
ગુજરાતનું ભવ્ય તીર્થ ગંધાર
શ્રી એન. ખી. શાહ. ભરૂચ
descene
ગુજરાતન
જરાતના દક્ષિણ-પશ્ચિમ છેડા ઉપર ભરૂચથી ઉત્તર પશ્ચિમ દીશામાં ૨૬ માઇલ દૂર આવેલું ગધાર એ આપણું પ્રાચીન તીર્થ છે.
ગ'ધારની આસપાસ ત્રણ માઇલના વિસ્તારમાં પથરાએલા ખંડિયેશ એની ભૂતકાલીન ભવ્યતાને આજે પણ સ્હેજે ખ્યાલ કરાવે છે. ઇતિહાસના પાનાઓમાં એની કાતિ ગાયાએ અંકિત થઇ ચૂકી છે.
ઇતિહાસકારાનું કથન છે કે, સાલમા સૈકામાં ગધારની ભારે જાહેાજલાલી હતી. સંવત ૧૫૧૩ થી ૧૭ મા સૈકા સુધીમાં ગધારના શ્રાવકોએ ભરાવેલી પ્રતિમા અને લખાવેલા મહાન ગ્રન્થા આજે પણ જુદી જુદા ગામના દહેરાસરો અને ભંડારામાં નજરે પડે છે.
એક વખત ગંધાર શહેરમાં શ્રાવકેાનાં ૧૦૦૦ ધર હતાં. અને સેકડા કરોડપતિ હતા. અને લક્ષ ધિપતિઓને તા પાર નહાતા. એમ પૂર્વના ઇતિહ્વાસમાં ઉલ્લેખ આવે છે.
પૂ. જગદ્ગુરુ શ્રી હીરવિજયસૂરીશ્વરજી તે વખતે ગધારમાં ચેમાસું હતા અને બાદશાહ અકબરને જૈનધમના સિદ્ધાંતા જાણવાની ઉત્કંઠા તે સમયમાં થન્મેલી જેથી ખશાહના આમંત્રણથી શ્રી હીરવિજયસૂરિજી ધારના શ્રાવક સંધની અનુમતિ મેળવીને દીલ્હી ગયા હતા. અને બાદશાહને પ્રતિમાધ કરી જૈન ધર્માંતા વિજય વાવટા ફરકાવવામાં કોહમદ નીવડયા હતા. આ વિશેના સંપૂર્ણ તિ હાસ સમ્રાટ અને જગતગુરુ' નામના પુસ્તકમાં સારી રીતે જાણવા મળે છે.
સવત ૧૭૧૪ માં પૂ. શ્રી વિજયદેવસૂરિએ શ્રી કમલવિજયજીને આ ગંધાર નગરમાં જ પંડિતપદ આપ્યું હતુ. અને ઈંદ્રજી નામના શ્રાવકે શ્રી મહાવીર સ્વામીનું નવીન દહેરાસર અંધાવી
૭૦૦ વરસો ૧૬૪૩ માં જેઠ સુદી ૧૦ને શુક્રવારે શ્રી હીરવિજયસૂરીજી પાસે મહામહોત્સવ પૂર્વક પ્રતિષ્ઠા કરાવ્યાના ઉલ્લેખ પણ જોવા મળે છે. આ દહેરાસરનાં ખંડીયેરની ગવાહી પૂરતાં આજે પણુ ગામ બહાર તેના અવશેષ જોવા મળે છે.
પૂ. ઉપા ॰ શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજે શ્રી પ્રકરણ રત્નાકરગ્રન્થની રચના ગધારમાં જ રી હતી. ૧૮ મા સૈકામાં શ્રી જ્ઞાનવિજયસૂરિએ રચેલી તી માળા અને શ્રી ઉત્તમવિજયજી મહારાજે રચેલા શ્રી જીતવિજય નિર્વાણુરાસમાં ગધારની ભવ્યતાના ઉલ્લેખ કરેલા છે, જેનું અવલેાકન કરતાં આપણને સહેજે ગધારના શ્રીમતા અને સધના વસ્વની ભવ્યતાના ખ્યાલ આવી જાય છે.
તે વખતે ગુજરાતના બંદામાં ગંધાર એ બીજા નંબરનું બંદર ગણુ તુ હતું. ઇ. સ. ૧૭૫૧ લગભગમાં ગંધાર શહેરમાં ૧૭ દહેરાસરા હતાં અને એકસા ઉપરાંત કરોડપતિઓ હતા. લક્ષાધિપતિઓને તા કાઈ હિસાબ ન હતા. આવું હતું તે વખતનું ગધાર.
ગુજરાતના દરિઆઈ વહેપાર આ બંદરેથી થયા કરતા અને તે વખતે કાવી અને ખભાત પણ મેઢાં બંદરો ગણાતાં હતાં.
ઇતિહાસકારો કહે છે કે, મોગલ બાદશાહ ઔરગઝેબના વખતમાં કાવી અને ગધારમાંથી લખલૂટ સંપત્તિ લૂંટી લઈને જૅનાનાં કેટલાય મદિરા તાડી નાંખીને ઔર'ગઝેબ ચાલો ગએલે.’ આ ઉપરથી એ વાત નક્કી થાય છે કે, ઔરગઝેબ જેવાના વખતમાં ગધારનુ પતન થએલું. કાળની કરામત તે આનું નામ.
આજે તે ગંધાર લગભગ સાથી ઢસેની વસ્તી વાળું એક નાનું ગામડું છે. જ્યાં ફક્ત જૈનાના બે જ ઘર છે, અને તે પણ સૌરાષ્ટ્રમાંથી
