________________
૨૫૮ : પ્રેરણા
વિચારવસ્થા શાંત થાય છે, ત્યારે જીવનના સમર્થનમાં જ જાણે કે ! ઊંડાણનું સંગીત પ્રગટે છે–શિ૯૫ પ્રગટે છે.
સૃષ્ટિને સંવાદ ખૂબ અનુભ! જ્યાં ઉચ્ચતર ગણિત પ્રગટે છે-જીવનને સંવાદ ને ધરતી અને આકાશ મળે છે ત્યાં ક્ષિતિજમાંય સૌન્દર્ય પ્રગટે છે.
કવિતા છે, સંવાદ છે, માધુર્ય છે, સૌન્દર્ય જીવનને સંવાદી કરવું જ રહ્યું. કારણ, છે! પ્રકૃતિ સ્વયં સંવાદમય છે. પ્રકૃતિ સાથે સમી સાંજે આછા અજવાળાના બારણે તાદામ્ય થવાને એકમાત્ર માગ આપણે ઓથે લજજાશીલ શુકગ્રડની કણિકા ઊભી રહે સંવાદી થવાને છે. જુ, પ્રકૃતિ કેવી સેવા- છે ત્યાં પણ ધાંધલ નથી, કે લાહલ નથી; દમય છે! જ્યાં જીવે ત્યાં પ્રકૃતિમાં સંવાદ એક સંવાદ છે, તાલ છે, લય છે ! બધું જ છે, તાલ છે, લય છે. કારણ, પ્રકૃતિ તેના તેના નૈસગિક ક્રમમાં છે! શાશ્વત નિયમરૂપી બંધારણની ઉપરવટ જતી સૂર્યગંગા દૂધગંગાની આસપાસ, દૂધ નથી; પ્રકૃતિમાં સ્વેચ્છાચાર નથી; સંયમ છે. ગંગ નિહારિકાની આસપાસ, નિહારિકા વિશ્વાતેથી જ તે માનવના જીવનમાં સંયમનું ધિપતિની આસપાસ જે ઘુમી રહેલ છે તેમાં તાલ મૂલ્ય છે. જે ત્યાં પ્રકૃતિમાં છે તે માનવ છે લય છે, સંવાદ છે! અણુની અંદર ઘૂમતા ઈલેજીવનમાં પણ છે.
કટ્રોન, પ્રોટોન ને ન્યુટ્રોન પણ તાલબધ ગતિ છે. પ્રકૃતિને સંવાદ જુવે! એક ફૂલ એવું સંવાદ છે, કવિતા છે! પાનખર પછી વસંત બતાવે, જે ઉત્ક્રાંતિના નિયમોને તોડીને અને વસંત પછી વર્ષોની ઝડીઓ વરસે તેવા ઊગતુ હોય! એક ગ્રહ, નક્ષત્ર કે તારે ઋતુઓના ક્રમબદ્ધ આવાગમનમાં પણ સંવાદ એ બતાવે, જે તેની ભ્રમણકક્ષા છોડી છે! વધુ તો શું, ખરબચડા પથ્થરમાં પણ પૃથ્વી કે સૂર્ય સાથે અથડાતે હેય ! એકાદ સંવાદ છે! દારૂડિયાનાં લથડતાં પગલામાં પણ એવી વસંતઋતુ તે બતાવે કે જે ઋતુ સંવાદ છે! જુગારીની બેપરવા કમાઈમાં ' એના ક્રમબદ્ધ ચક્રને તેડીને તમને મળવા પણ સંવાદ છે ! જે અનિશ્ચિતતાના નિયમ આવતી હાય! એક એ દી બતાવે, જે Law of uncertainty પ્રમાણે જ થાય છે! અગ્નિ વિના પ્રગટે! એક એવું બાળક બતાવે, એ તે ઠીક, આગળ વધીને કહ્યું તો તે
| માનજે માતા વિના ઉત્પન્ન થયું હોય! ગાયના વીના મનના ભાવે અને માનવીના ભાવિના દૂધનું એક ટીપું એવું બતાવે, જે સર્પની ચિત્રવિચિત્ર વળાંકમાં પણ સંવાદ છે! સમગ્ર ઝેરભરી કથળીમાં ઉત્પન્ન થયું હોય ! સવ સૃષ્ટિનું ભાવિ પણ કાંઈક અદૃશ્ય સત્તા કાંઈ નિત નિયમ અનુસાર છે. સર્વત્ર (World will) ના ઈશારા પર તાલબધ્ધ વિશ્વવ્યવસ્થા એકધારી ટકી રહે છે. આ નૃત્ય કરી સંવાદ પ્રગટાવી રહ્યું છે ! આ વિશ્વવ્યવસ્થામાં છે તેને મૂળ આધાર અરિ. સંવાદને લીધે જ સાપેક્ષવાદ તે શ્રેષ્ઠ નિસગનું હંતદેવની કરૂણા છે.
સત્ય છે. કારણ, સંવાદનું સૈદ્યમય આખા બ્રહ્માણ્ડમાં કયાંય વિસંવાદ નથી, અસ્તિત્વ સાપેક્ષવાદ પર ઊભું છે. કયાંય નિયમને ભંગ નથી, કયાંય બેસૂરા. બધું જ જે સંવાદમય છે તે હે માનવ! પણું નથી. બ્રહ્માડની વીણમાંથી–પ્રત્યેક સત્ય તારું અસ્તિત્વ આટલું વિસંવાદી કેમ? પદાર્થમાંથી વિશ્વને મૂળ છંદ-ઉત્પત્તિ, લય જીવનમાં સ્વેચ્છાચાર છે ત્યાં વિસંવાદ છે, ને પ્રોગ્ય પ્રતિસમય વહી રહ્યો છે. તેની તાન સંયમ છે ત્યાં સંવાદ છે. જ્યાં સુધી ભક્તિ એકાદ સમય પણ લથડતી નથી. આથી જ નથી ત્યાં સુધી શ્રેષ્ઠ સંવાદ નથી. બે પ્રેમી ભગવાને સર્વજ્ઞાનના સારરૂપે ત્રિપદી કરી. હદ વચ્ચેનો સંવાદ જુવે ! બેઉ વચ્ચે એક નિસમાંના મૂળમાં સંવાદ છે તે સત્યના નાડીનું સ્પંદન ! એક જ ધબકાર! એકની
