________________
૧૪ ]
મારી નજર સ્વામે આવ્યું; મારૂં ઘર એમના બંગલાની સ્લામે હતું. લલ્લુશેઠના બંગલામાં જતાં આવતાં ક્રાણુ માણસને હું જોઈ શકતા. ખરાખર કાન માંડું તેા બંગલામાં ઉતાવળે અવાજે થતી વાતેા હું સાંભળી શકતા.
એક અઠવાડીયા પર અમારા ગામના જગજીવનદાસ પોતાના એક એળખીતા ભાઇને લઇને, લલ્લુશેઠે પાસે આવ્યા હતા અને એ આવનાર ભાઈના ગામના જીણુ દેરાસરને માટે ટીપમાં માંડવાનું એમણે લલ્લુ શેને કહ્યું. ત્યારે આજ લલ્લુશેના શબ્દો મેં મારા કાનેાકાન સાંભળ્યા હતા.
પેાતાની જાતને સુધારક ગણુવાને ડાળ કરનારા લલ્લુશેઠે તે લેાકાને કહ્યું, જીએ ભાઇ! આપણે સાચી વાત કહીએ, એક નહિ પણ લાખ ખરચવા હોય તે। આપણે ખરચીયે. બાકી આવા કાર્યોંમાં આપણને શ્રદ્દા નથી, જૈન સમાજમાં ઘણાં દેરાસરા છે, તમારા ગામમાં એક દેરાસર નહિ હોય તે। જૈન ધર્માનું શું એછું થઈ ગયું ? આજના જમાનામાં આપણા શ્રાવકભાઇએ જ્યાં દુ:ખી હાય, સમાજની કેળવણીમાં જ્યાં મીંડું હોય ત્યાં આ બધાં દેરાસર અને ઉપાશ્રયેાની શી જરૂર છે? આજના કાળમાં એને સંભાળશે કાણું ?'
જગુભાઈ આ સાંભળી તરતજ ઉભા થઈ ગયા, પણ મને આ સાંભળતાં માથા પર ગરમી ચઢી ગઇ. લલ્લુશેઠના આ દંભના ભેદી બુરખા ફાડી ફેંકી દેવાનુ મને મન થયું. પણ પાડેાશીના ઘરમાં થતી વાતા પરથી લડવા ઉભું થવું એ સભ્યતાની વિરૂદ્ધ છે. આમ માની તે વારે હું ઇરાદાપૂર્વક ગમ ખાઈ ગયા.
પણ ત્યારબાદ મારી રૂબરૂમાં જે બનાવ બન્યા તેના રીતસરના જવાબ મે' તે વેળાયે તેમને આપી દીધેા હતેા.
વાત એમ બની કે, અમારા ગામની બાજુના ગામડામાં એક જૈન વિદ્યાર્થી આશ્રમ ચાલે છે, જૈન બાળકાને ધાર્મિક કેળવણી, સંસ્કારા વગેરે આપવા દ્વારા ત્યાં વ્યવહારિક ધેારણ સુધીનું શિક્ષણ અપાય છે. મારા મિત્ર કાન્તિલાલ સંધવી તે આશ્રમની વ્યવસ્થાના મેને ઉપાડે છે. આ આશ્રમની વ્યવસ્થા
[ અષાડ,
તેના નિભાવ ખર્ચ ઈત્યાદિની બધી જવાબદારી સેવાભાવે તેઓ સંભાળે છે. હમણાં હમણાં સંસ્થાને ઘણી ખેાટ આવતી હતી, એટલે મદદને માટે તેમણે લલ્લુ શેઠની પાસે જવું હતું, સાથે મને પણ લીધે।.
હું તેા તૈયાર હતા. રાવબહાદુર લલ્લુભાઇના સખાવતી સ્વભાવના પરિચય મને તે ખરેાબર હતા, પણ કાન્તિલાલને મારે એ પરિચય કરાવવા હતેા, અમે બન્ને સાથે ગયા. લગભગ ૫દરેક મીનીટ સુધી કાંતિલાલે પેાતાના આશ્રમની જરૂરીયાત પર લેકચર ચલાવ્યું પણ અનેકાનાં ધનને સ્વાહા કરીને નિરાંતે પેટ પર હાથ ફેરવતા રાવબહાદુર આ બધું સાંભળી રહ્યા. જવાબમાં મુત્સદ્દીગીરીના દાવપેચ રમતાં તેમણે અમને કહ્યું;
જીએ કાન્તિભાઈ ! પૈસા ખરચવાની મારી ના નથી, અમે અત્યારસુધી ધણું ખરચ્યું, પણ જૈન સમાજે અમારી કાંઇ કદર કરી છે? સમાજની ક્રાઈ પણ પ્રવૃત્તિએમાં હવે આપણને કાંઈ જ રસ રહ્યો નથી, સમાજની સ્થિતિ આજે એવી છે કે, મારા જેવાને બે પૈસા ખરચવાનું મન થતું હોય તે પણ પાછું હડી જાય! કેવા એકદર જૈનસમાજ! ખાય તેવુજ ખેાદે. માટે જૈનસમાજની કાઈપણ પ્રવૃત્તિ માટે એક પાઇ પણ આપણે કાઇને આપતાજ નથી. સમાજને આપણી કાંઈ પડીજ નથી તે આપણને શીગરજ? આટ-આટલુ ખર્ચવા છતાં સમાજમાંથી કાંઇ આપણે માટે સારૂં એાલે છે?’
‘છતાં આપત, તમારા જેવા સેવાભાવી જાતે આવી માંગેા છે. તે કાંઈ ખાલી હાથે ન કઢાય, પણ હમણાં હમણાં. વ્યાપાર 'ધધામાં ફાવટ નથી, ઘરમાં મંદવાડ બહુ હતેા. મારે શરીરે તાવની બીમારી રહ્યા કરે છે. એટલે દવાદારૂમાં આ સાલ ન ધાયું ખરચ થઇ ગયું. એટલે બધે ક્યાં પહેાંચી વળીયે ?
મારી સાથે આવેલેા કાંતિલાલ તા આ બધું ડે કલેજે સાંભળી રહ્યો, પણ મારા મીજાજ હાથમાં ન રહ્યો. મને રાવબહાદુરની કાંઇ પડી જ ન હતી; કાંતિલાલના સાંભળતાં તે વેળા મેં રાકડું પરખાવી દીધું.
લલ્લુશે ! આ બધી ભરમાવવાની વાતા કાઈ અજાણ્યાની આગળ કરો, સ્ડમજ્યા ? હું તે તમારે
