Jayantika

Author(s): Bakulbhushan Mahakavi
Publisher: Human Resource Development Government of India

Page 12

vi
तिरुनारायणैय्यङ्गार्यः प्रथमलहरीमानं केवलं पञ्चाशदूप्यकैः मुद्रापयामास । तथैव शाकुन्तलशिरोभूतं प्रसन्नकाश्यपमपि।
गद्यस्यैव प्राचीनतमता च सुस्पष्टमवगम्यते । यथा-सरस्वती चानुष्टुभेन छन्दसा स्तुतवन्तं निजगाद स्वपुत्रं सारखतेयं काव्यपुरुषाभिधम् । “ वत्स त्वत्तः पूर्वे हि विद्वांसो गद्यं ददृशुर्न पद्यम् । त्वदुपज्ञमथातः छन्दस्वद्वचः प्रवर्त्यति" इति । अनेन वचसा प्राचीनतमता गद्यस्यैव । सारस्वतेयसम्बन्धादशनाः द्वैतीयीकतया छन्दस्वद्वचः प्रायुत। अतोऽस्यैव दिव्यः कविरिति व्यवहार: पप्रथे।
ततो वाल्मीकिगदिकवि वि प्रथामवाप । ततो व्यासादयः अद्यतनाः अपि लक्षणया कवय इति व्यवह्रियन्ते । एवं गद्यकाव्यकर्तुत्रपि कवित्वं भाक्तमेव ।
एवं संस्कृतवाङ्मये परश्शतं पद्यकवयो विद्योतन्ते । गद्यकवयः केवलमङ्गुलिमात्रगणनीयाः वर्तन्ते । अतः कविपु मूर्धन्यता गद्यकवेनिगबाधैव ।
कर्णाटककविरपि मुहणः स्वगद्यकाव्यप्रस्तावनायां वक्ति । " पद्यं वध्यं गद्यं हृद्यम्” इति । अतो गद्यकाव्यस्याग्रगणना त्वकामेनाप्यङ्गीकरणीयैव । किं बहुना-वेदविभागात्पूर्व सर्वोऽपि वेदः यजूरूप: गद्यात्मक एवासीत् किल ।
अस्य च कवेः कवितावैखरी ववृधे स्वभ्रात्रा शिङ्गरार्येण सह स्पर्धय॑व । अन्यश्च भ्राता गमानुजार्यः निर्णयसागरमुद्राक्षरशालायां शोधनकार्यं कुर्वन् तिलकम अर्यादिकान् प्रन्थान् मुम्बापुरीतस्संप्रेष्य प्रोत्साहयामास । गद्यकाव्यकरणे प्रेरकमपरमिदम् । यद्यादवाद्रौ भगवतस्सम्पत्कुमारस्य सन्निधौ पठ्यमानं श्री गमानुजार्यानुगृहीतं गद्यत्रयम् । तथा भगवतः निदाघचक्रमणोत्सवे (कल्हारोत्सवे) आचार्यपुरुषैः पापठ्यमानं चूर्णिकादिकञ्च ।