________________
કેવલજ્ઞાન
૨૬૯
(ખ) સિદ્ધકેવલી : આવશ્યક નિયુકિતમાં કમ", શિલ્પ, વિદ્યા, મહેંત્ર, યોગ, આગમ, અથ, યાત્રા, અભિપ્રાય, તપ અને કક્ષય એમ અનેકવિધ સિદ્ધોના ઉલ્લેખ મળે છે. 1 તેમાંથી અહીં કમ ક્ષયસિદ્ધની વિચારણા અભિપ્રેત છે, કારણ કે તે સિવાયના સિદ્ધોને કેવવજ્ઞાન હેતુ નથી સજ્જ શબ્દ વિધૂ ( જ્ઞાો માંગલ્યે, ૧ ગ. અને સંઢૌ ૪ ગ) અને સિપાણિનિ વિવશ્વન ગ પ અને ૯) ધાતુમાંથી નિષ્પન્ન થયો છે. વિધૂના સંદર્ભમાં વિદ્યુતિ તિ સિટૂઃ અને f+ ના સદ'માં સિત વન્દ્વમપ્રજા ધર્મ તત્ ાંતિનું શીય રૂતિ સિવી સિદ્ધ: એવી વ્યુત્પત્તિ પ્રાપ્ત થાય છે. 2 સિદ્ધના બે પ્રકાર છે : (૧) અનન્તર સિદ્ધ અને (૨) પર પરસિદ્ધ.
:
(૧) અનન્તરસિદ્ધ : શૈલેષી અવસ્થાના અંતિમ સમયબિંદુએ પ્રાપ્ત થયેલી સિદ્ધાવસ્થાવાળા જીવતે અનન્તરસિદ્ધ કહે છે. ૪ (શૈલેષી અવસ્થાને અંત અને સિદ્ધત્વતી) વચ્ચે સમયનું અતર ન હેાવાથી તેને અનંતરસિદ્ધ કહે છે. ઉ તેના પદર ભેદે છે : તી'સિદ્ધ, અતી, તીર્થંકર, અતી કર૦, સ્વયંમુદ્ધ, પ્રત્યેકબુદ્ધ, યુદ્ધમાધિત॰, સ્ત્રીલિ ગ॰, પુરુષલ્લિ ગ, નપુ ંસકલિંગ૰, સ્વલિ ગ॰, અન્યલિંગ, ગૃહિલિંગ॰, એક॰ અને અનેકસિદ્ધ. આ ભેદ સિદ્ધત્વની તુરતપૂર્વ ના મનુષ્યભવના સંદર્ભમાં છે. 5 આથી આ ભેદને ભસ્થ કેવીના અતિમ સમય સાથે જોડી શકાય, કારણ કે સિદ્ધ્ત્વમાં તરતમમાત્ર નથી,
ઉક્ત પંદર ભેદોનુ વર્ગીકરણ છે દૃષ્ટિબિંદુમાં કરી શકાય છે. જેમકે :
(ક) તી* – તીના સંદર્ભમાં બે ભેદ છેઃ (૧) સિદ્ધત્વ વખતે તીથ હાય તો તેને તીસિ કહે છે. (૨) અને તીથ ન હોય તે! તેને અતીસિદ્ધ કહે છે. શ્રમસંધ કે પ્રથમ ગણધર તીથ છે. તીથ ના અભાવ એ રીતે થાય છે : (૧) તીથ'ની ઉત્પત્તિ ન થવાથી, કે (૨) તીથ'ના વિચ્છેદ થવાથી. તીથની અનુત્પત્તિ દરમ્યાન મરુદેવી વગેરે સિદ્ધવ પામ્યાં હતાં. તી' વિચ્છેદ ચંદ્રપ્રભવાની અને સુવિધિ સ્વામીના સમયગાળાના અંતરાળમાં થયા હતા. આવે વખતે જાતિમરણાદિની મદદથી સિદ્ધત્વ પ્રાપ્ત થાય છે,
(ખ) તીથ' કર
તીથ ‘કરની દૃષ્ટિએ એ ભેદ છે :
(૧) તે જીવ
તી કર હાય અને સિદ્ધ થયા હાય તેા તેને તી કર કહે છે. (૨) તે સિવાયના સામાન્ય કેવલી અતીર્થંકર સિદ્ધ છે. ઉમાસ્વાતિએ આ એ દાને તાના દૃષ્ટિબિંદુથી સમજવ્યા છે. ૪
Jain Education International
-
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
