________________
જૈનસ મત જ્ઞાનચર્ચા
(ગ) ઉપદેશ
-
ઉપદેશની દૃષ્ટિએ ત્રણ ભેદો છે : (ક) તીથ કર કે આચાયના ઉપદેશથી એધ પ્રાપ્ત કરનારને બુદ્ધાધિતસિદ્ધ કહે છે. અન્યના ઉપદેશ વિના એધિ પ્રાપ્ત કરનારના બે ભેદ છે: (ખ) સ્વય બુદ્ધસિદ્ધ અને (ગ) પ્રત્યેકબુદ્ધસિદ્ધ. આ એ પ્રકારના સિદ્ધો વચ્ચે એધિ વગેરે પાંચ બાબતમાં તફાવત છે. જેમકે (૧) બેધિ – સ્વયંમ્રુદ્ધ બાહ્ય કારણ સિવાય એધિ પામે છે, જ્યારે પ્રત્યેકબુદ્ધ વૃષભાદિ કારણેાની મદદથી મેાધિ પામે છે. (૨) શ્રુતસ્વયં મુદ્દે પૂર્વ કાળમાં શ્રુત ભણેલુ હોય કે ન પચ્ હેય, જ્યારે પ્રત્યેક્ષુદ્દે પૂર્વકાળમાં શ્રુત ભણેલુ હાય જ. જધન્યતઃ ૧૧ અંગે અને ઉત્કૃષ્ટતઃ ૧૦ પૂર્વમાં કાંઇક એબ્રુ. (૩) લિંગ સ્વયં બુદ્ધે તે પૂર્વ કાળમાં શ્રુત ભણેલુ હોય તે લિગ દેવતા આપે, અધવા ગુરુ પાસે જઇને લિંગ મેળવે, પણ ળ્યે શ્રુત ન ભણેલુ હોય તે ગુરુ પાસે જઇ તે કિંગ મેળવે, જ્યારે પ્રત્યેકબુદ્ધને દેવતા લંગ આપે છે. અલબત્ત, કયારેક તે લિ ંગ વિનાનો પણ હોય છે. (૪) વિહાર–સ્વયં મુદ્દે જે પૂર્વ કાળમાં શ્રુત ભણેલુ હોય તે તે એક વિહાર કરે કે ગુચ્છવાસ કરે, પણ્ જો શ્રુત ન ભણેલું. હાય તે અવશ્ય ગચ્છવાસ કરે; જ્યારે પ્રત્યેક મુદ્દે એકલે વિહાર કરે છે. (૫) ઉષધિ – સ્વયંબુદ્ધને બાર પ્રકારની ઉષધિ હોય છે, જ્યારે પ્રત્યેકબુદ્ધને જવન્યત: બે પ્રકારની ઉપધિ હોય છે . અને ઉત્કૃષ્ટનઃ નવ પ્રકારની ઉપધિ ( પ્રાવરણ વિનાની ) હેાય છે. ઉમાસ્વાતિ 9 સ્વયં મુદ્દાદિ ત્રણ પ્રકારાનું વગી કરણ જુદી રીતે કરે છે : યુદ્ધના બે પ્રકાર છે : (૧) સ્વયં મુદ્દ અને (૨) બુદ્ધમેત્રિત. સ્વયં બુદ્ઘના એ પ્રકાર છે ; તી કરી અને પ્રત્યેકબુદ્ધસિંદ્ધ મુદ્દબોધિતના બે પ્રકાર છે: પરબોધક અને સ્વેષ્ટકારી. આ વર્ગીકરણમાં પ્રત્યેકબુદ્ર અને સ્વયં બુદ્ધને જ એક પ્રકાર બને છે. પ્રત્યેક્ષુદ્ધ અને બુઢ્ઢધિત જીવાની સખ્યા ઉત્તરાર વધારે છે. બુદ્ધોઁવિતમાં પણ નપુસક, સ્ત્રી અને પુરુષોની સંખ્યા ઉત્તરોત્તર વધારે છે. 70
ܘܘܐ܀
(ધ) કિંંગ – લિંગની દષ્ટિએ ત્રણ પ્રકારો પ્રાપ્ત થાય છે : (૧) પુરુષલિંગ, (૨) સ્ત્રીલિંગ અને (૩) નપુ ંસકલિંગસિદ્ધ. આ ભેદોના સિદ્ધોની સ ંખ્યા ઉત્તરોત્તર ઓછી છે. 71 તીર્થંકરો નપુસકલિંગ હાતા નથી અને પ્રત્યેકબુદ્ધ હમેશાં પુલ્લિંગ જ હોય છે.
(૪૦) બાચિહ્ન બાચિહ્નનની દૃષ્ટિએ ત્રણ ભેદો છે : (૧) સ્વલિંગ, (૨) અન્યલિંગ અને (૩) ગૃહિલિંગ. મુખત્તિ, રજોહરણુ વગેરે સ્વલિંગ છે. પરિત્રક.દિનાં વલ્કલ કયાદિ અન્યત્તિ ગ છે અને કેશ, અન્ન કાર,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
