Jain_Satyaprakash 1952 12

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 20

સમરાઈચ કહા
[ પરિચય]. લેખક - પૂજ્ય પં. શ્રી. ધુરંધરવિજ્યજી ચૌદશે ચુંમાલીસ કન્વના કર્તા શ્રી હરિભદ્રસૂરિજી મ. ની કલમથી લખાયેલી " શ્રીસમરાદિત્યકથા’ કથાગ્રન્થમાં અપૂર્વ અને અજોડ સ્થાન ધરાવે છે. શ્રી હરિભદ્રસૂરિજી મ. જેટલું સંસ્કૃત ભાષા ઉપર પ્રભુત્વ ધરાવતા હતા તેટલું જ કે તેથી પણ વિશેષ પ્રભુત્વ પ્રાકૃત ભાષા ઉપર ધરાવતા હતા. તેઓશ્રીને આગમ અને ન્યાય (દાર્શનિક) વિનું અગાધ જ્ઞાન હતું એ તેમના તે તે ગ્રન્થ જોતાં સ્પષ્ટ જણાય છે. પણ સાહિત્યના વિષયમાં તેમને અગાધ તલસ્પર્શી પ્રવેશ હતો તેનું ભાન તો “સમરાઈથ્ય કહા' કરાવે છે. “અનેકાંત જયપતાકા' જેવા કર્કશ તગ્રન્થ ગૂંથનારા આવું પ્રસન્ન અને રસમય સર્જન કરે શકે છે એ ખ્યાલ સમરાઈ કહા જોતાં આવે છે. . આ કથાની ઉત્પત્તિને સામાન્ય ઈતિહાસ એવો છે કે પૂ. આ. શ્રી. હરિભદ્રસૂરિજી મ. ના બે ભાણેજ હંસ અને પરમહંસ નામના હતા, તેઓને દીક્ષા આપ્યા બાદ બૌદ્ધ દર્શનનાં રહસ્યભૂત તત્વે જાણવા માટે બૌદ્ધો પાસે મોકલ્યા. વખત જતાં વાત ખુલ્લી પડી ગઈ કે આ બન્ને જણ આપણું રહસ્ય જાણવા માટે આવ્યા છે. બન્ને જણા ત્યાંથી નાસી છૂટયા, બૌદ્ધો પાછળ પડ્યા. છેવટે બન્નેનું અકાળે અવસાન થયું. આ હકીકત આચાર્યશ્રોના જાણવામાં આવતાં તેમને પારાવાર કોધ વ્યાપી ગયો ને બધા બૌદ્ધોને એક સાથે કડાઈમાં કડકડતા તેલમાં તળી નાખવાને સંકલ્પ કર્યો. આ સંકલ્પની આચાર્યશ્રીના ગુરુજીને જાણ થતાં તેમણે સમરાદિત્ય ચરિત્રના વિપાકને સમજાવતી કેટલીક ગાથાઓ લખી મોકલી. તે વિચારતાં આચાર્ય. શ્રીને ક્રોધ શમી ગયે. પિતાના સંકલ્પ માટે તેઓશ્રી પશ્ચાત્તાપ કરવા લાગ્યા અને તેના પ્રાયશ્ચિત્ત તરીકે ૧૪૪૪ ગ્રન્થની રચના કરવાને દઢ સંકલ્પ કર્યો. પિતાના આત્મઘાતક વિચારને શમન કરનારી આ કથા તેઓશ્રીના જીવનની એક મુખ્ય-ઘટના બની ગઈ અને સાહિત્ય સૃષ્ટિમાં શિરોમણિભાવને ધારણ કરતી આ કથાસૃષ્ટિમાં પ્રકટ થઈ. શિષ્યોને વિરહ થયે-તે પ્રસંગને અનુલક્ષી ગ્રન્થને અને “વિરહ' એવું પદ પ્રાય: ત્યાર પછી રચાયેલા તેઓશ્રીના પ્રથમ મળે છે. આ સમરાઈચ કહાને અંતે પણ એ પદ આ પ્રમાણે છે.
जं विरइऊण पुणं, महाणुभावचरियं मए पत्तं ॥
तेण इहं भवविरहो, होउ सया भवियलोयस्स ॥ આ કથા લગભગ દસ હજાર હેક પ્રમાણ છેસંક્ષેપમાં કથા વસ્તુ આ પ્રમાણે છે.
પ્રારંભમાં મંગલાદિ કરીને કથાને પ્રકારનું સુન્દર સ્વરૂપ વર્ણવ્યું છે. સુન્દર પીઠિકા, રચીને કથાને અવતાર કર્યો છે. પીઠિકાળે-આ કથાની બીજભૂત ત્રણ ગાથાઓ કે જે પ્રાચીન, છે. તે આપી છે. તે નીચે પ્રમાણે છે.
गुणसेण-अग्गिसम्मा, सीहाऽऽणन्दाय तह पियाउत्ता ॥ सिहि-जालिणि माइ-सुया, धण धणसिरितिमोय पइ-भज्जा ।। जय-विजया य सहोयर, धरणो लच्छीय तह पईमज्जा ।। ઈ-વિરેના પિત્તિય-૪ મિ સત્તમg |