Book Title: Jain_Satyaprakash 1952 12
Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક : ૨ ]
જીવનશોધનનાં પાન, (૧) મંદ, (૨) બિડ્ડા, () પદવીમસા, (૫) ઉજુગત, (૫) સેખ, (૬) સમણું, (૭) જિન અને (2) પન્ન.
આ બૌદ્ધ ગ્રંથ ઉપર બુદ્ધષે “સુમંગલવિલાસિની” નામની ટીકા રચી છે. તેમાં એમણે ઉપર્યુક્ત આ પાયરીઓનું સ્વરૂપ નીચે પ્રમાણે દર્શાવ્યું છે: - (૧) જન્મ દિવસથી માંડીને સાત દિવસ સુધી, ગર્ભનિષ્ક્રમણને લઈને ઉત્પન્ન થયેલા દુઃખને લીધે પ્રાણી જે સ્થિતિમાં રહે છે તેને “મંદા કહે છે.
(૨) દુર્ગતિમાંથી આવેલું બાળક એ દુર્ગતિને યાદ કરી અને વિલાપ કરે છે અને "સુગતિમાં આવેલું બાળક એ સુગતિમાં ભગવેલ સુખ વગેરેનું કરી હસે છે. આ સ્થિતિ તે “ખિટ્ટા” (સં. ક્રીડા) છે.
(૩) માતાપિતાના હાથ કે પગ પકડીને અથવા તે ખાટલે કે બાજઠ ઝાલીને બાળક જમીન ઉપર પગ માંડે એ સ્થિતિને “પદવીમસા (સં. પદ-વિમર્ષા) કહે છે.
(૪) જે સ્થિતિમાં પગથી સ્વતંત્ર ચાલવાનું બળ પેદા થાય છે. તેને “ઉજુગત) કહે છે." (૫) શિ૯૫-કળા શીખવા જેવી સ્થિતિના વખતને “સેખ” (સં. શૈક્ષ) કહે છે. (૬) ઘરને ત્યાગ કરી સંન્યાસ લેવા જેવી સ્થિતિના વાતને સમણુ” (સં. શ્રમણ) કહે છે. (૭) આચાર્યની સેવા કરી જ્ઞાન મેળવવાની સ્થિતિના વખતને “જિન' કહે છે.
(૮) પ્રાજ્ઞ બનેલા ભિક્ષુની અર્થાત જિનની કંઈ પણ બેલે નહિ એવી નિર્લેમ સ્થિતિ તેને “પન્ન' (સં. પ્રાસ) કહે છે.
છે. હર્બલે ‘ઉવા સગાસાના અંગ્રેજી અનુવાદ (ભા. પૃ. ૨૩૫માં ઉપર પ્રમાણે બુદ્ધઘોષના વિચારો રજૂ કર્યા છે. ખરા, પરંતુ બુદ્ધાજના આ વિચારો આધ્યાત્મિક વિકાસ સાથે બંધબેસતા આવે એવા જણાતા નથી. એ તે બાળકના જન્મ સમયથી એના યૌવન કાળનું વ્યાવહારિક ચિત્ર આલેખે છે.
“ઉપર્યુક્ત આઠ સ્થિતિઓને સંબંધ જન્મ સાથે શો હોઈ શકે? ખરી રીતે તો એ રિથતિઓ એ અજ્ઞાન અને શાન સાથે સંળગ હેવી જોઈએ. એ બેની પ્રબળતા અને પુષ્ટિ સાથે આ આઠ સ્થિતિઓ સંકળાયેલી હેવી જોઈએ. આમ ૫. સુખલાલજીએ જે મત દર્શાવ્યું છે તે ઉચિત જણાય છે.
મંદ' વગેરે પહેલી ત્રણ સ્થિતિએ અવિકાસ-કાળની છે અને બાકીની પાંચ વિકાસ-કાળની છે ત્યારબાદ એક્ષ-કાળ હે જોઈએ.
આ પ્રમાણે જૈન, આજીવિક, વૈદિક અને બૌદ્ધ દર્શને પ્રમાણે આધ્યાત્મિક વિકાસની ભૂમિકાઓનું સંક્ષિપ્ત સ્વરૂપ મેં રજુ કર્યું છે. એમાં અવિકાસ-કાળ અને વિકાસકાળ અંગે ભારતીય દર્શનેના વિચારો ઉપસ્થિત કરાયા છે. તે અહીં કાષ્ઠકરૂપે હું દર્શાવું છું કે જેથી એને એકસામટે અને તુલનાત્મક ખ્યાલ આવી શકે –
[ જુઓ : અનુસંધાન પૃષ્ઠ: ૫૪] ૧ જુઓ આધ્યાત્મિક વિકાસકમ (મૃ. ૧૮)
For Private And Personal Use Only
