________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[૩૫
અંક ૨-૩ ]
જૈની અહિંસા મરીચિ અને જમાલી વગેરેને બાથથી હિંસા નહિ હોવા છતાં અંદરથી દુર્ગાન હતું અને ભરત ચક્રવત અને પ્રસન્નચંદ્ર રાજર્ષિને દેખાવમાં હિંસા હેવા છતાં દુર્ગાન ન હતું, એમાં હદયની કઠોરતા અને કોમળતા સિવાય બીજું શું કારણ હતું? દુષ્ટ અધ્યવસાયોથી હદય કઠોર બને છે અને કઠોર હદયથી થતી ક્રિયાઓમાં બાહ્ય હિંસા ન હોય તે પણ દુષ્ટ કર્મબંધ થાય જ છે.
દુષ્ટ અધ્યવસાય કહે કે દુર્બાન કહે, બે એક જ વસ્તુ છે. દુર્બીન મુખ્યત્વે બે પ્રકારનું છે. એક આd અને બીજું રૌદ્ર. જેમાં રાજ્ય ઉપભેગાદિ પૌગોલિક સુખની તૃષ્ણ હોય તે આર્તધ્યાન છે અને જેમાં છેદન, ભેદન, તાડન, તર્જન આદિની ક્રિયા નિરનુકંપપણે કે નિર્દયપણે હોય, તે રાત્ર ધ્યાન છે. આર્તથી તિર્યંચગતિ અને રૌદ્રથી નરકગતિ થાય છે. સંસારવૃક્ષના બીજભૂત જે હિંસા કહેલી છે, તે આર્તરૌદ્ર અધ્યવસાયવાળી સમજવી. | દુર્ગાનથી હૃદય કઠોર બને છે અને હૃદયની કઠોરતા બીજાની પીડામાં પરિણમે છે. તે પીડા મુખ્યત્વે ત્રણ પ્રકારની હેય છે. એક પ્રાણગિરૂપ, બીજી પ્રાણુવિગ વિનાની શારીરિક પીડાઓ રૂપ અને ત્રીજી પ્રાણુવિયોગ અને શારીરિક પીડાઓ ઉત્પન્ન કરવાના કિલષ્ટ અધ્યવસાય રૂ૫.
એ ત્રણ પ્રકારની હિંસા શ્રી જિનમતમાં જ ઘટી શકે છે, કારણ કે હિંસા કરનાર અને હિંસાને પામનારો જીવ નિત્યાનિત્ય અને શરીરથી ભિન્નભિન્ન શ્રી જિનમતમાં જ કહેલો છે. તેથી હિંસાના ત્યાગ સ્વરૂપ અહિંસા ધર્મનું યથાર્થ જ્ઞાન અને પાલન વાસ્તવિક રીતે જનમતને માનનારમાં જ સંભવી શકે છે.
૧ આત્માને એકાંત નિત્ય માનવાથી હિંસક કે હિંસ્ય આત્માના સ્વરૂપમાં તિલતુષ– ત્રિભાગ માત્ર પણ પૂર્વસ્વરૂપથી ફેરફાર થઈ શકતો નથી.
૨ આત્માને એકાંત અનિત્ય માનવાથી આત્મા પિતાની મેળે જ નાશ પામી રહ્યો છે, ત્યાં બીજાથી હિંસા થવાને અવકાશ જ ક્યાં છે?
૩ આત્માને શરીરથી એકાંત ભિન્ન માનવાથી દેહનાશમાં આમનાશ ઘટતો જ નથી, તે પછી હિંસા અને તેનું પાપ કયાં?
૪ આત્માને શરીરથી એકાંત અભિન્ન માનવામાં મરણ જ ઘટતું નથી, કારણ કે મરણ વખતે શરીર કાયમ રહે છે. પ્રાણવાયુ અને તૈજસ્ અગ્નિના અભાવે જે મરણુ માનવામાં બાવે તે મરણ બાદ પરલોક રહેતો નથી, કારણ કે શરીરના નાશની સાથે આત્માને પણ નારા જ થઈ જાય છે.
આત્માને (આત્મ) દ્રવ્યરૂપે નિત્ય અને (નર-નારકાદિ) પર્યાયરૂપે અનિત્ય તથા નિશ્ચય દૃષ્ટિએ શરીરથી ભિન્ન અને વ્યવહાર દષ્ટિએ શરીરથી અભિન્ન શ્રી જૈન શાસને જ માને છે, તેથી શ્રી જિનમતમાં જ હિંસા કરનારે (મારનાર) તથા હિંસા પામનારે (મરનારે) છવ અને તેની થતી હિંસાનું ફળ સાચી રીતે ઘટી શકે છે.
જે (વેદાન્તાદિ) મતમાં આત્મા ફૂટસ્થનિત્ય જ માનેલે છે, અથવા (બૌહાદિ મતમાં) સર્વથા ક્ષણવિનાશી માનેલ છે તથા જે (સાંખ્યાદિ) મતમાં આત્મા શરીરથી સર્વથા ભિન્ન માને છે, અથવા (ચાર્વાકાદિ મતમાં) સર્વથા અભિન્ન માને છે, તે મતમાં હિંસા-અહિંસાને વિચાર ઉત્પન્ન થતો જ નથી. પરમતના અનુકરણ છતાં જે છે તે પરમતના અનુકરણ સ્વરૂપ છે અથવા માગી આણેલાં આભૂષણ વડે કરેલી સંજાવટપ છે.
For Private And Personal Use Only
