________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેની અહિંસા લેખક-પૂજય મુનિ મહારાજ શ્રીભદ્રકવિજયજી [પૂ.આ. મ. શ્રી. વિજયરામચંદ્રસૂરિશિષ્ય]
" दीर्घमायुः परं रूपं आरोग्यं श्लाघनीयता।
अहिंसायाः फलं सर्व किमन्यत् कामदैव सा ॥१॥" દીર્ધ આયુષ્ય, શ્રેષ્ઠ રૂપ, રોગરહિતતા, શ્લાઘનીયતા, એ સર્વ અહિંસાનું ફલ (પરિણામ) છે. બીજું શું? તે અહિંસા સર્વ કામદા જ છે. સર્વ ઇચ્છિતાને અવશ્ય આપનારી છે. ૧
-શ્રી હેમચંદ્રસૂરિ– હિંસા ન કરવી તે અહિંસા, અહિંસાને એ અર્થ સર્વમાન્ય છે. પણ હિંસા કોને કહેવી ? એ બાબતમાં મોટો વિવાદ છે. “પ્રાણુનાશ એ હિંસા એટલે જ ટૂંકે અર્થ કરવામાં આવે, તો તેમાં ઘણું દે તથા અસંગતિઓ રહેલી છે. કેટલીક વખત પ્રાણુનાશ ન થવા છતાં હિંસા સંભવે છે. કેટલીક વખત પ્રાણનાશ થવા છતાં હિંસા સંભવતી નથી. વળી “પ્રાણનાશ એ હિંસા' એવો અર્થ સ્વીકાર્યા બાદ જે પ્રાણોનો નાશ થાય તે પ્રાણ કયા? કેટલા? અને કેને હોય છે?—એ જાણવું જરૂરનું થઈ પડે છે. અને એમાં પણ માટે વિવાદ છે.
“અહિંસા” શબ્દને “જેની” વિશેષણ લગાડીએ છીએ ત્યારે જ એ વિવાદને અંત આવે છે. એ વિશેષણ સિવાયની અહિંસા સાચી અહિંસા જ બની શકતી નથી, પછી સર્વ ઈચ્છિતને આપનારી તો ક્યાંથી જ બને ?
શ્રી જિનેશ્વર દેએ કહેલી અહિંસા એ જ એક એવી અહિંસા છે કે જેમાં અહિંસાના સર્વ અંગેને યથાર્થ વિચાર કરવામાં આવ્યો છે. અહિંસાના વિચારનાં ત્રણ અંગે મુખ્ય છે. હિંસક, હિંસ્ય અને હિંસા. “પ્રાણનાશ” તે હિંસા, એ સ્વીકાર્યા પછી પ્રાણુનાશ કરનાર, પ્રાણનાશ થનાર અને પ્રાણુનાશ થવાના પ્રકારનું સાંગોપાંગ વર્ણન અને વિવેચન આવશ્યક નથી ? આવશ્યક નથી, એમ કહેવું એ અહિંસાને જ અનાવશ્યક ઠરાવવા જેવું છે. અહિંસા જે આવશ્યક છે, તે તેને અમલમાં મૂકવા માટે અને જીવનમાં ઉતારવા માટે તેના જેટલી જ જરૂર હિંસકને, હિંસ્યને અને હિંસાની રીતિઓને જાણવાની છે. તે જાણવા પ્રત્યે ઉપેક્ષા ધરાવનાર કે અરૂચિ બતાવનાર અહિંસાની જ ઉપેક્ષા કરે છે કે અહિંસા પ્રત્યે જ અરુચિ બતાવે છે એમ કેમ ન કહેવાય ?
ઓછા વધતા પ્રમાણમાં એવી ઉપેક્ષા કે અરુચિ એક જૈન દર્શનને છોડીને પ્રાયઃ પ્રત્યેક દર્શનકારએ બતાવેલી છે એટલું જ નહિ, કિન્તુ આજે પણ અહિંસાનું માહીઓ ગાનારાઓ જે છે, તે પણ અહિંસાનાં ઉપર્યુક્ત આવશ્યક અંગેની વાતે પ્રત્યે લગભગ ઉદાસીન જ રહ્યા છે. જેનશાસન જ તે પ્રત્યે ઉદાસીન રહ્યું નથી. અને જેઓ અહિંસાના મહિમાને ખરેખર સમજે છે, તેથી ઉદાસીન રહી શકાય તેમ પણ નથી. હિંસાથી જ દુખ અથવા હિંસાથી દુઃખ જ, અને અહિંસાથી જ સુખ અથવા અહિંસાથી સુખ જ, એ નિશ્ચિત કાર્યકારણભાવ હિંસા અને દુઃખ વચ્ચે તથા અહિંસા અને સુખ વચ્ચે જેઓએ જ્ઞાનચક્ષુથી દેખ્યો છે, તેઓ હિંસાથી બચવા માટે અને અહિંસાને સાધવા માટે જરૂરી જેટલી વસ્તુઓ હેય, તેમાંથી એકની પણ ઉપેક્ષા કેમ કરી શકે?
હિંસા એ દુઃખ સ્વરૂપ છે અને અહિંસા એ સુખ સ્વરૂપ છે, એમ જેઓ હૃદયથી માનતા નથી, તેઓ પણ પિતા પ્રત્યે થતી હિંસાને દુઃખ સ્વરૂપ અને પિતા પ્રત્યે થતી અહિંસાને સુખ સ્વરૂપ હદયથી માને જ છે. જે વસ્તુ પિતાને અનિષ્ટ છે, તે વસ્તુ બીજાને
For Private And Personal Use Only
