________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૪ ] શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
[ વર્ષ ૧૦ અનિષ્ટ નથી કે ઇષ્ટ છે, એમ માનવાની પાછળ કેવળ સ્વાર્થવૃત્તિ સિવાય બીજો છે. આધાર છે? અત્યંત સ્વાર્થવૃત્તિ કે ગાઢ અજ્ઞાનતા સિવાય બીજો એક પણ નથી. સઘળા નિઃસ્વાથી અને જ્ઞાની પુરુષોએ પોતાની કે બીજાની હિંસાને દુઃખ સ્વરૂપ અને પોતાની અને બીજાની અહિંસાને સુખ સ્વરૂપ સ્વીકારેલી જ છે. એમાં જેઓએ જેટલા અંશમાં ભેદ પાડે છે, તેઓએ તેટલા અંશમાં પિતાના નિઃસ્વાર્થીપણાને કે જ્ઞાનીપણાને કલંક લગાડયું જ છે.
હિંસા એ દુખ સ્વરૂપ, દુઃખનું કારણ અને દુઃખની પરંપરાઓને આપનારી છે તથા અહિંસા એ સુખ સ્વરૂપ, સુખનું કારણ અને સુખની જ પરંપરાઓને આપનારી છે, એમાં જેઓને છેડી પણ શંકા રહેલી છે, તેઓ જ્ઞાની જ નથી, પછી પૂજ્ય કે ઉપાસ્ય તો કેમ જ બને? સાચા પૂજ્ય અને ઉપાસ્ય જ્ઞાની પુરુષ તે જ છે કે જેઓએ સ્વપરને ભેદ પાયા વિના હિંસાને દુઃખ સ્વરૂપ અને અહિંસાને સુખ સ્વરૂપ તરીકે સ્વીકારેલી છે, કહેલી છે તથા પ્રચારેલી છે.
જેની અહિંસા એટલે અનંતજ્ઞાની શ્રી જિનેશ્વર દેવોએ કહેલી અહિંસા, જેમાં હિંસક, હિંસ્ય અને હિંસાના સર્વ ભેદનું યથાર્થ નિરૂપણ કરેલું છે. જેનશાસ્ત્ર કહે છે કે આ અપાર સંસારમાં છવના પતન કે દુઃખનું કોઈ પણ બીજ હોય તો તે હિંસા જ છે. તે હિંસા બે પ્રકારની છે. એક દ્રવ્ય અને બીજી ભાવ. પ્રાણુનાશ એ દ્રવ્ય હિંસા છે અને દુષ્ટ અધ્યવસાય એ ભાવ હિંસા છે.
૧ કેટલાકને દ્રવ્યભાવ ઉભય પ્રકારે હિંસા હોય છે, જેમકે અંગારમદક આચાર્ય.
૨ કેટલાકને માત્ર દ્રવ્યથી હિંસા હોય છે, જેમકે ઉપગપૂર્વક નદી ઊતરનાર કે વિહાર કરનાર અપ્રમત્ત મુનિ.
૩ કેટલાકને માત્ર ભાવથી હિંસા હોય છે, જેમકે તંદુલ મત્સ્ય, ૪ કેટલાકને દ્રવ્યભાવ ઉભયથી હિંસા હોતી નથી, જેમકે સિદ્ધના છે.
પ્રાણુને નાશ થવા માત્રથી હિંસા લાગે છે કે હિંસાજનિત પાપકર્મને બંધ થાય છે, એવો એકાંત શ્રી જૈન શાસ્ત્રોને માન્ય નથી. રોગની સમ્યફ પ્રકારે ચિકિત્સા કરતી વખતે રોગીનું મરણ થાય છે, તો પણ વૈદ્યને અશુભ કર્મને બંધ થતો નથી. કર્મબંધ માટે દુષ્ટ અધ્યવસાયની અપેક્ષા છે. પ્રમાદજનિત દુષ્ટ અધ્યવસાયથી ઉત્પન્ન થયેલ કઠોર હૃદય પૂર્વક થતી પીડા એ જ કર્મબંધનું કારણ છે. તેવા દુષ્ટ અધ્યવસાયવાળ રજજુને પણ જે સર્પબુદ્ધિથી હણે અથવા ખોળના પીંડાને પણ જે બાળક માનીને અગ્નિમાં પકાવે અથવા પગમાં લાગેલ કાંટાને પણ જો અતિ પ્રઠેષ ભાવથી ચૂરે, તો તેને તીવ, તીવ્રતર કે તીવ્રતમ કર્મબંધ થાય છે.
દુષ્ટ અધ્યવસાયે અનેક પ્રકારના હોય છે. ૧ જાણીબૂઝીને હિંસા કરવી. ૨ કામક્રોધાદિને આધીન થઈને પાપ કરવું. ૩ હાસ્ય કુતૂહલાદિકને વશવતી બનીને દોષ સેવવો તથા જ કુમતની વાસના કે દુરાગ્રહને વશ પડીને નિષિદ્ધાચરણ કરવું.
ઉપર્યુક્ત દુષ્ટ અધ્યવસાય વડે હદય કઠોર બને છે અને કઠોર હદયવાળાને રૌદ્રધ્યાન અવસ્થંભાવી હોય છે; કઠોરના બદલે હૃદય સુકુમાલ હોય તે આર્તધ્યાનને પણ સંભવ નથી.
For Private And Personal Use Only
