Jain_Satyaprakash 1944 08

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 11

कल्पसूत्र-सुबोधिका
[ પર્વાધિરાજ પર્યુષણમાં વંચાત–સંભળાતા ગ્રંથમણિની સર્વદેશીયતાનો પરિચય]
પરિચાયક–પૂજ્ય મુનિ મહારાજ શ્રી દશનવિજયજી (ત્રિપુટી),
ચાદ પૂર્વધારી શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામીએ છેદસૂત્રની રચના કરી છે, જે પૈકીના દશાશ્રુતસ્કંધના આઠમાં અધ્યયનના વિસ્તાર રૂપે શ્રી કલ્પસૂત્રની સ્વતંત્ર રચના કરી છે.
જૈન સંઘમાં ભાદરવા શુદિ ચોથે મૂળ પાઠ રૂપે અને તેની પહેલાંના અનન્તર ચાર દિવસોમાં અર્થ-વિવેચન રૂપે એમ પર્યુષણના પાંચ દિવસ સુધી આ સૂત્રનું જ વ્યાખ્યાન કરવામાં આવે છે. શરૂમાં તો માત્ર સાધુ-સાધ્વી જ તેનું વાચન અને શ્રવણુ કરતા હતાં. પછી વીરવિ સં. ૯૮ કે ૯૯૩ માં પૂ. શ્રી કાલિકાચાર્યું આ સૂત્રને વડનગરમાં ચતુર્વિધ સંધની સભા સન્મુખ પહેલવહેલાં જાહેર વ્યાખ્યાન રૂપે સંભળાવ્યું. ત્યારથી આજસુધી જેને મુનિઓ શ્રી કલ્પસૂત્રને તે પાંચ દિવસો સુધી વાંચે છે, અને ચતુર્વિધ સંધ સાંભળે છે.
આ સૂત્ર ઉપર નાની-મોટી ઘણું અંતર વાચનાઓ અને ટીકાઓ બનેલ છે. જગદ્દગુરુ શ્રી હીરવિજયસૂરીશ્વરજી મહારાજના પ્રશિષ્ય ઉપાધ્યાય શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજે આ સૂત્ર ઉપર એક સરળ ટીકા બનાવી છે જેનું નામ “સુબેધિકા” યાને “સુખબાધિકા” છે.
અત્યારે જૈન સંધ દર સાલ પર્યુષણ પર્વના દિવસોમાં વિશેષતઃ આ કલ્પસૂત્ર– સુબેધિકાનું જ વ્યાખ્યાન કરે છે–સાંભળે છે.
પાંચ દિવસમાં જરૂરી દરેક વિષયોને સંભળાવી દેવા ખાતર કલ્પસૂત્રમાં અને વિશેષતઃ સુબાધિકા માં ઘણું વિષયને સંગ્રહ કરવામાં આવ્યો છે, જે પૈકીના કેટલાક વિષ સૂચન રૂપે છે, કેટલાએક ગૂઢ રૂપે છે અને કેટલાકએક વિશદરૂપે આપવામાં આવ્યા છે. ઉપલક દષ્ટિએ નહીં, પરંતુ સ્થિર બુદ્ધિથી આ વ્યાખ્યાનનું પરિશીલન કર્યા પછી એમ નિર્વિવાદ માનવું જ પડે છે કે આ સુબાધિકાના વ્યાખ્યાનમાં દરેકેદરેક જરૂરી વિષયોનું નિરૂપણ કરવામાં આવેલ છે. એ વિષય ભાગ્યે જ હશે કે જેને માટે આ સૂત્રમાં ઈશારે નહીં હેય. એકંદરે જીવનને સ્પર્શતા લગભગ દરેક વિષયો આ સૂત્ર દ્વારા પાંચ દિવસમાં જ સાંભળી શકાય છે એમ કહેવામાં કશી પણ અતિશયોક્તિ નથી.
આ સૂત્રમાં અને સુબેલિકામાં કયા ક્યા વિષયોને કઈ કઈ રીતે નિર્દેશ છે તે બતાવવા માટે જ પ્રસ્તુત લેખ–પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો.
એકંદરે કલ્પસૂત્ર–સુખબેયિકામાં નિશેલ વસ્તુઓ પૈકીની ડીએક નીચે મુજબ છે – વ્યાખ્યાન પહેલું શ્રમણભગવાન મહાવીરનું વન અને ઈસ્તુતિ - દશ ક૫–આમાં સાધુઓના આચારનું સ્પષ્ટીકરણ છે. જેન સાધુસાધ્વીઓએ વસ્ત્ર કેવાં લેવાં, આહાર કે લેવો, મકાનમાં કઈ રીતે રહેવું, રાજમહેલમાં કઈ રીતે જવું આવવું, પરસ્પરમાં કેમ વર્તવું, દેને કેવી રીતે શોધવા, ક્યાં કેટલું રહેવું, અને ચોમાસું કઈ રીતે વીતાવવું?–આ દરેક બાબતો પર આ દશ ક૯પમાં જરૂરી પ્રકાશ પાડવામાં આવ્યું છે, જે પૈકીની ઘણી બાબતો તે સાધુ-સાધ્વીના સંપર્કમાં આવનાર ગૃહસ્થને જાણવી જરૂરી છે. (પૃષ્ઠ ૧ થી ૮)
વાજડ–આજે આ દેવની વિશેષતા છે અને તેથી જ જૈન મુનિને ત્યાગ અજોડ