Jain_Satyaprakash 1944 08

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/521602/1

Page #1

=
કઈ =
છે શ ચીમનલાલ ગોકળદાસ શાહ
છે
હ
• અમદાવાદ
વર્ષ ૯ : અંક : ૧૧
ક્રમાંક ૧૦૭

Page #2

| અમ્ II अखिल भारतवर्षीय जैन श्वेताम्बर मूर्तिपूजक मुनिसम्मेलन संस्थापित श्री जैनधर्म सत्यप्रकाशक समितिनुं मासिक मुखपत्र
श्री जैन सत्य प्रकाश
વર્ષ મૅ
|| વિક્રમ સ. ૨૦૦૦ : વીરનિ. સ. ૨૪ ૩૦ : ઈ. સ. ૧૯૪૪ . क्रमांक ? ? || શ્રાવણ વદિ ૧૨ : સં ગ ળ વ ર : ઓગસ્ટ ૧૫ | { ૦ ૭
વિ ષ ય - ૬ શું ન १ श्रीजयसागरोपाध्यायकृतं श्रीनागद्रह-पार्श्वजिन-स्तोत्रम् : पू. मु. म. श्री. कांतिसागरजी : ४५५ २ वीरशासन-जयन्ती-उत्सव संबंधमां पू. मु. म. श्री. पुण्यविजयजीऐ
- શ્રી. કુશસ્ત્રવિરોની મુરતાને પન્ન : ૪૫૬ ૩ ફક્ત સાળ જ પાનાં
: તંત્રી
:४५७ ૪ મુનિશ્રી ભાવવિજયજી વિરચિત .
- શ્રીહીરવિજયસૂરિ -સ્વાધ્યાય : શ્રીસારાભાઈ મણિલાલ નવાબ : ૪૫૮. ૫ કદાગ્રહની પરિસીમા
' પૂ. ઉ. મ. શ્રી સિદ્ધિમુનિજી : ૪૫૯ ૬ ક૯પસૂત્ર-સુબાધિકા
: પૂ, મુ. મ. શ્રી. દશનવિજયજી : ૪૬ ૩ - વિક્રમ-વિશેષાંક સંબંધી એક વધુ અભિપ્રાય |
e ૪૭૦ ની સામે પૂજ્ય શ્રમણ-સમુદાયને વિજ્ઞપ્તિ ]
સુચના–આ માસિક દરેક અંગ્રેજી મહિનાની પંદરમી તારીખે પ્રગટ થાય છે તેથી સરનામાના ફેરફારના ખબર બારમી તારીખે સમિતિના કાર્યાલયે પહોંચાડવા.
લવાજમ વાર્ષિક—બે રૂપિયા : છુટક ચાલુ અંક-ત્રણ આના
મુદ્રકઃ-મગનભાઈ ઈટાભાઈ દેસાઈ. શ્રી વીરવિજય પ્રીન્ટીંગ પ્રેસ, સલાપસ ક્રોસરોડ, પ. . નં. ૬-ભક્તિમાર્ગ કાર્યાલય-અમદાવાદ. પ્રકાશક: ચીમનલાલ ગોકળદાસ શાહ. શ્રી જૈનધર્મ સત્યપ્રકાશક સમિતિ કાર્યાલય, જેસિંગભાઈની વાડી, ઘીકાંટા રોડ-અમદાવાદ.

Page #3

॥ वीराय नित्यं नमः ॥
कल
બીજનો સો પ્રકાશ
वर्ष ]
[ ११
ક્રમાંક ૧૦૭ श्रीजयसाग रोपाध्यायकृतं
श्रीनागद्रह - पार्श्वजिन - स्तोत्रम्
संग्राहक - पूज्य मुनिमहाराज श्रीकांतिसागरजी साहित्यालंकार
,
धर्ममहारथसारथसारं, सरससुकोमलवचनविचारं,
सुवित सलिलासारम् । सिद्धिवधूवक्षःस्थलहारं, केवलकमलालीलागाएं,
नागद्रहश्रृङ्गारम् ॥१॥
मारविकारानवारयतारं तारस्वरेश्वरगीताचारं,
क्षत्रियराजकुमारम् । स्फारफणावलिमण्डलधारं, कारं कारं विनयमपारं,
वन्दे देवमुदारम् ॥२॥ ( युग्मम् ) दिवसपतिः प्रतिभयनिस्तारी, चन्द्रश्चारुकलाविस्तारी, मङ्गल उदयाकारी । किंच बुधः सुधयामुपकारी, सुरगुरुराम्यदोष निवारो । शुक्रो विक्रमकारी ॥३॥ कामितमसि (१) शनिराधत्ते, राहुरबाहुर्बलंबहु दत्ते, केतुः कीर्त्तिसुखाय | तेषां ये जगदीश ! भवन्तं, वामानन्दनमतिशयवन्तं, मनसि नयन्ति चिराय ॥४॥ ( युग्मम् ) चारुमहोदयरत्नकरण्डं भवभयसागरतरणतरण्डं,
खण्डितपरपाखण्डम् |
श्रीजयसागरकजमार्त्तण्डं, नत्वा वामासूनुमचण्डं,
नन्दितजूयमखण्डम् (१) ॥५॥
॥ इति श्रीपार्श्वजिनस्तुतिः ॥
આ સ્તેાત્રના ત્રીજા—ચેાથા શ્લાકમાં નવગ્રહનાં નામે આપ્યાં છે. અને ચેાથા શ્લાકનું પહેલું ચરણુ અને છેલ્લા શ્લાકનું છેલ્લું ચરણુ સમજી શકાતું નથી.

Page #4

वीरशासन-जयन्ती-उत्सव संबंधमां पू. मु. म. श्री. पुण्यविजयजीए श्री. जुगलकिशोरजी मुख्तारने लखेल पत्र
અનેકાનત” માસિકના સંપાદક શ્રી. જુગલકિશોરજી મુખ્તારે વીરશાસન-જયન્તીઉત્સવ સંબંધી જે રીતે પ્રચાર કર્યો હતો તે સામે અનેક પ્રકારે વિરોધ વ્યક્ત કરવામાં આવ્યો હતો. આ સંબંધમાં પાટણથી પૂજ્ય મુનિમહારાજ શ્રી. પુણ્યવિજ્યજી મહારાજે એક પત્ર “અનેકાનત’ને સંપાદક શ્રી. જુગલકિશોરજી મુખ્તારને લખ્યો હતો તેની અક્ષરશઃ નકલ અહીં રજુ કરીએ છીએ.
-तत्री.. ॥ जयन्तु वीतरागाः॥ मु. पाटन. सागरका उपाश्रय. ता. २७-७-१९४४. (उत्तर गूजरात ) सं. २००० श्रावण शुक्ला सप्तमी मुनि पुण्यविजय तर्फसे.
मु. सरसावा-रा. रा. माननीय बाबूजी श्रीयुक्त जुगलकिशोरजी मुख्तार महाशय योग्य सप्रेम सादर धर्मलाभाशीर्वाद । यहाँ पर धर्मप्रभावसे कुशल है। आप भी सपरिवार धर्मप्रतापसे कुशल होंगे। अभी आपकी ओरसे कोई समाचार नहीं है सो लिखते रहे । कथारत्नकोशकी प्रस्तावना छप कर तयार हो गई है। आने पर आपको प्रस्तावनाके जो फॉर्म बाकी हैं वे भेज दिये जायेंगे।
वि० आपकी ओरसे "वीरशासनजयन्तीमहोत्सव "के प्रचारविषयमें अनेक लेख लिखे जा रहे हैं, उनके अंदर कोई कोई जगह आपने मेरे नामका उल्लेख किया होगा-है; जिसके बारेमें कुछ खुलासा करनेके विषयमें मेरे पास "जैनधर्म सत्यप्रकाशक समिति-अमदावाद "-का पत्र आया है। अतः मेरी अनिवार्य फर्ज है कि-इस विषयमें मैं अपना मन्तव्य आपको सूचित कर दं ताकि मेरी मान्यता आदिके विषयमें श्वेताम्बर-दिगम्बर समाजमें कोई तहरको भ्रम पैदा न हो।
आप “वीरशासनजयन्तीमहोत्सव" मनायें उसमें परमात्मा महावीरकी सन्ततिमें पैदा होनेवाली एवं 'उन परमात्माका अनुयायी'-कहलानेवाली कोई भी व्यक्ति सहकार न देके यह किसी भी तरहसे हो ही नहीं सकता। फिर भी जब उस “जयन्ती उत्सव"का उद्यापन विकृत रूपसे होता हो तव पारस्परिक सहकार एवं पेक्य होनेके बदले एक-दूसरेका सझाव एवं नैकटथ कट ही जाता है। सचमुच ही मुझे यह प्रतीत होता है कि-आपने एक अति आदरणीय कार्यका आरभ्भ करके भी अपनी साम्प्रदायिक मान्यताके भीषण आवतोंमें उसकी ऐसी दुर्दशा कर डाली है कि-आज आपके आदरणीय कार्य में सहकार देनेके बदलेमें, अनिवार्यतया. उसका विरोध करनेका प्रसंग उपस्थित हुआ है। क्या आपको यह प्रतीत नहीं होता कि-वीरशासनजयन्तीउत्सवके प्रचारके वदेलेमें आपने अपने हृदयमें गुप्त स्थान कर रही हुई अपनी साम्प्रदायिक भावनाका प्रचार करते हुए अपने अतिस्तुत्य एवं मौलिक “जयन्तीउत्सव के ध्येयको और इसके द्वारा

Page #5

४ ११) ५. भु. म. श्री पुष्यविन्या पत्र [४५७ संभाव्यमान जैन समाजके ऐक्यको भी बड़ा भारी धोखा पहुंचाया है। और इस प्रकार आपने अपने हाथमें आये हुए एक पुण्य प्रसंगको खो दिया है। मुझे तो आज यही प्रतीत हो रहा है कि अनेकान्त मासिककी शुरूके श्रीयुक्त बाबू जुगलकिशोरजी मुख्तार महाशय और थे, और आजके मुख्तार महाशय कोई और ही हैं। अन्यथा आजकी परिस्थितिमें आपने जो सरणी पसंद की है ऐसा कभी होने न पाता। और इस व्यामोहपूर्ण दशामें आपने प्राचीनतम श्वेताम्बर जैन साहित्यको अर्वाचीन,-जो कि आजकी संशोधनप्रधान पद्धतिसे प्राचीनतम सिद्ध हैं,-बतानेका प्रयत्न किया है; और दिगम्बर जैन साहित्यको प्राचीन,जो कि आजकी संशोधन पद्धतिसे सिद्ध नहीं हुआ है, और जिसके लिये अनेक काल्पनिक एवं भ्रमपूर्ण प्रमाण दिये जा रहे हैं,-सिद्ध करनेका प्रयत्न कर रहे हैं और उसके आधार पर एक बडा भारी साम्प्रदायिक विवाद खडा कर रहे हैं यह एक अति विवित्र वस्तु मालुम होती है। अस्तु, आज इस विषयमें आपको अधिक लिखना अर्थरहित है। सिर्फ मैं आपको संक्षेपमें इतना ही सूचित करता हूं कि आपकी ओरसे प्रचारित “वीरशासनजयन्तीमहोत्सव' के साथ मैं अपनाकोई भी प्रकारका सहकार नहीं रखता है। क्यों कि वह प्रामाणिक ऐतिहासिक तत्व एवं सन्निष्ठासे पर है । ____ अन्तमें आपसे एक बात सूचित करता हूं कि “जयन्तीमहोत्सव के विषयमें आपके साथ मेरा प्रामाणिक मतभेद होने पर भी आज तक जो अपना चिरकालीन पारस्परिक साहित्य विषयक संबंध चला आ रहा है वह निराबाध ही है । धर्मकार्यमें सविशेष प्रयत्नशील रहे । योग्य धर्मकार्य लिखते रहे ।
लि. मुनि पुण्यविजयका सस्नेह धर्मलाभ और सुखशाता. ता. क. में चाहता हूं कि-यह पत्र अनेकान्तमें प्रसिद्ध किया जाय ।
ફકત સાથે જ પાનાં અમદાવાદના સામયિક પત્રકાર મંડળ તરફથી, કાગળનિયમન ધારાની એક કલમને જે રીતે અર્થે કરવામાં આવ્યો હતો તેના આધારે અમે ગયા અંકમાં જણાવ્યું હતું કે—હવે પછી “શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ” નું કદ ૨૪ પાનાં જેટલું પ્રસિદ્ધ કરી શકાશે.
પણ એ કલમનો જે અર્થ કરવામાં આવ્યો હતો તેમાં ફેરફાર કરે પડે છે. અને એ ફેરફારનું પરિણામ એ આવ્યું છે કે હવે પછી “શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ” નાં ૨૪ નહીં પણ ફક્ત ૧૬ જ પાનાં આપી શકાશે.
વાચકને આની નોંધ લેવા વિનતિ છે. – તંત્રી
-

Page #6

પ્રાચીન ગુજરાતી કાવ્યો
સંગ્રાહક તથા સંપાદક
શ્રીયુત સારાભાઈ મણિલાલ નવાખ [ કાવ્યાંક ૩ ]
મુનિ શ્રી ભાવવિજયવિરચિત શ્રી હીરવિજયસૂરિ-સ્વાધ્યાય
સરસતિ સરસ વચન દીએ, જ્યું ગાઉ ગુરુ હીર; જનમનવંછિત–સુરતરુ, મુનિજનમન તરુઅર કીર. જગતગુરુ હીર હીર હીર.
જગતગુરુ હીર હીર હીર, હાંરે તેાહિ રિસનકી મેાહિ બ્યાસ; હાંરે એહ પૂરા માહિ આસ, હાંરે હું ભવભવ તારા દાસ. જગ૦ ૧ ભાવસૂરિ ભુવિ તુંહિ હુઇં, નામ સૂરિ ભુષિ ભૂરિ; ઈંદગેાપજ્યું માઉરે, ન હુ નિય ગાયનકું સૂર. ઇહુ કલિયુગમઈં માઁ સુણ્યા, એક તું નિકલંક નિરીહ; તા તે ચાહત લેાયણાં, અખ દરસન દ્યો મુનિસીંહ. સાહિ અકબરકું રિ જઇ, તઈં દીના દરસન ધીર; અખ કયુ' માહિ ન દેતહઈ, સખ જગતજ'તુ હિત હીર. જગ જનક સુતા ન્યુ રામકું, શશધર જેમ ચકાર; ચક્રવાક જ્યુ' ભાનુકું, જ્યું નવ જલધર માર. ત્યું તાહિ ઇરિસન અભિલખું, દીનદયાલ કૃપાલ; રિસ વેગિ કર દીઈ, અખ તજીě વિલંષ મુનિપાલ, ગુરુ તઈં રાપે ભુવનમŪ, બહુ એધિખીજ છે(ખે)ત; પુણ્ય જગતકું તઈં દીયા, અમ દિરસન કર્યું નહુ દેત. જીવિતદાન દેઈ કર્યા, સખ પશુયનકુ ઉપગાર; તીરથ--કર છેડાવતે, સખ માનવ ણિ સાર. તાહિ સેવક તાહિ કિંકરા, એક તુઝ પદસેવા લીન; ચાહુ આર માહિ હૈં નહી, તેરે દરસનકે આધીન. ચરણુ શરણુ મેહિ તાહરા, અખ દરસન દેહુ મ દેહુ; ઉદક બિંદુ નહુ શ્વેત હૈ, તે િચાતુ(ત)ક ચિતમ† મેહુ. જગ૦ ૧૦ શ્રી વિજયદાનસૂરિપટધરુ, શ્રી હીરવિજયસૂરિદ; ચાહત નિત તાહિ રિસકુ, મુનિ ભાવવજય આણુ છે. ઇતિ શ્રી હીરવિજયસૂરિ સજ્ઝાય
જગ૦ ૧૧
જગ
જગ
૪૫૦
જગ
જગ
જગ
જગ
२
જી
પ
*
9
V
ર

Page #7

કદાગ્રહની પરિસીમાં
સંગ્રાહક તથા અનુવાદક–પૂજ્ય ઉપાધ્યાયજી મહારાજ શ્રી સિદ્વિમુનિજી
[“પકાયના જીવોને વધ થતો હોવાથી સચિત્ત પુષ્પાદિ વડે જિનપૂજા ન કરતાં વાસક્ષેપાદિ અચિત્ત દ્રવ્યોથી જ જિનપૂજા કરવી; અક્ષત, વસ્ત્ર, બલિથી પ્રભુપૂજા કરતાં તે અક્ષતાદિના ઉપભોગના કારણે નિર્ધમ છોને અનંત ભવભ્રમણ થાય છે તે માટે તેવી પૂજા કરવી એ અયુક્ત છે; પૂજાનાં દ્રવ્ય સહિત ચૈિત્યવંદનને માટે જતાં સાધુને નમસ્કાર ન કરવો, કારણ કે તેથી હસ્તમાં રહેલાં પૂજાનાં દ્રવ્યો નિર્માલ્ય થઈ જાય છે, અને પછી એ નિર્માલ્ય દ્રવ્યના પૂજનથી “નિર્માલ્ય દોષ' લાગે છે; દૂધ, દહીં વગેરે તિર્યંચોના શરીરથી ઉત્પન્ન થયેલાં હોઈ તે અપવિત્ર છે માટે તેથી પ્રતિમાનું પ્રક્ષાલન-હવણ ન કરવું, પણ ગંદક એટલે સુગંધી જલથી જ તે કરવું.” આવા આવા એકાંત પક્ષાગ્રહી ઉપદેશથી મુધ ગ્રામ્ય જનોને ભરમાવતા “અજજુનત’ નામના શ્રાવકને વિશિષ્ટ લેકએ પિતાના ગામમાંથી કાઢી મૂકતાં, તે કશામ્બી નગરીમાં ગયા. ત્યાં તેણે ધર્મ નામના શ્રાવક સાર્થવાહને ઉપરોક્ત કાન્તિક ઉપદેશથી યુગ્રાહિત કરવા માંડ્યું. સાર્થહે એ વિષયને નિશ્ચય કરવા સાધુઓ પાસે પોતાની સાથે આવવા તેને પ્રેરણા કરી. બન્ને જણ સાધુઓ પાસે ગયા. ગીતાર્થ એવા એ સાધુઓએ આચરણું અને સિદ્ધાંતની સાક્ષીથી તેમને એકાંત પક્ષને કદાગ્રહ ત્યાગ કરવા યુક્ત પ્રયુક્તિ પૂર્વક બહુ બહુ રીતે સમજાવતાં છતાં ય, તે અજજુનતને કદાગ્રહ ન છૂટ, અને સાર્થવાહ પણ અજજુનતની તરફ તણાઈ ગયો. કેમકે તેને પક્ષ સુકર-સુખે કરી શકાય તેવો સહેલો હતો. પરિણામે મૃત્યુ બાદ તેમને ભવબ્રમણની ભયંકરતા અનુભવવી પડી. ઉપરોક્ત કથાપ્રસંગ આચાર્ય શ્રીદેવભદ્રસૂરીશ્વરે વિ. સં. ૧૧૫૮ માં રચેલા પિતાના “ઢાયનોરશો' નામના ગ્રંથમાં યોજ્યો છે. “કદાગ્રહની પરિસીમા' દર્શાવતો તે પ્રસંગની ૨૮ પ્રાકૃત ગાથાઓ અને દરેકને ભાવાર્થ નિમ્નક્ત છે.
–સંગ્રાહક ]
धम्मप्परूवणाए, केण निउत्तो सि मूढ! किं न सुय ? ।
धम्मो जिणपन्नत्तो, पकप्पजइणा कहेयव्वो ॥ १॥ ૧ રે મૂઢ ! ધર્મને ઉપદેશ કરવા માટે તને કોણે નિયુક્ત કર્યો છે? તે શું નથી સાંભળ્યું કે- જિનેશ્વરોએ પ્રરૂપેલે ધર્મ પ્રકલ્પમતિએ ઉપદેશો ?'
हेउनहं नयनयणं, चउरणुजोगक्कम समयसीह ।
अद्दिट्टसरूवं कोल्हुगो, व्व कह कहसि जणपुरओ ॥२॥ ૨ હેતુઓ જેના નખ છે, ન જેનાં નયન છે અને ચાર અનુગ જેને ચરણ છે એવા સિદ્ધાંત રૂપી સિંહની, તેનું સ્વરૂપ દેખ્યા સિવાય શિયાળની જેમ, તું શા માટે લેકેની આગળ પ્રરૂપણ કરે છે?
उस्सग्ग-ववायाणं, सरूवलेसं पि नेव जाणासि ।
धम्मस्स को व कस्स व, अहिगारी ? एयमवि मूढ ॥ ३ ॥ ૧ નિશીયાધ્યયનને ભણેલા અને અન્ય સર્વ તીર્થાન્તરીય ધર્મોથી અતિથી એવો સાધુ તે પ્રકલ્પતિ જાણુ.

Page #8

૪૬૦] શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
[ વર્ષ ૯ 8 ઉત્સર્ગ અને અપવાદના લેશ પણ સ્વરૂપને તું નથી જ જાણતે. ધર્મને કહ્યું અધિકારી અને તે કયા ધર્મને અધિકારી, એ પણ છે મૂઢ ! તું નથી જ જાણતો.
सवारंभरयाणं, छजीववहाउ अविरयमणाणं ।
दव्वत्थउ चिय परं, भवागडावडण आलंबो ॥ ४॥ ૪ ષકાયના જીવના વધથી મન વડે વિરમ્યા નથી એવા સર્વ આર માં રમનારાઓને, સંસારરૂપી કુવામાં પડતાં દ્રવ્યસ્તવે જ શ્રેષ્ઠ આલંબન છે.
નિમવા-વંટાવા-ત્તા-કુદરૂપૂગાવો .
दव्वत्थओ त्ति सिहो, गिहीण इयरासमत्थाण ॥५॥ ૫ ભાવસ્તવમાં અસમર્થ એવા ગૃહસ્થાને જિનેશ્વરનું મંદિર બનાવવું, તેમની પ્રતિમા સ્થાપન કરવી, તેમની યાત્રા કરવી, પુષ્પાદિથી તેમનું પૂજન કરવું વગેરે રૂપ દ્રવ્ય સ્તવને ઉપદેશ કરવામાં આવ્યો છે.
पुप्फाई वि निसिद्धं, जइ थेवोवक्कम पि मूढ ! तए ।
ता चेश्याइकरणं, बहुआरंभं सुपडिसिद्धं ॥ ६ ॥ ૬ અ૮૫ ઉપઇમવાળાં ય આ પુષ્પાદિને પણ હે ! મૂઢ જે તું નિષેધ કરે છે, તો પછી બહુ આરંભ છે જેમાં એવાં જિનમંદિદિ બનાવવાનું છે તે સર્વથા નિષેધ જ કર્યું.
जिणभवणाणमकरणे, बिंबाणमठावणे य तुज्झ मए ।
तित्थुच्छेयाईया, हुंती दोला बहुपयारा ॥ ७॥
૭ અને જિનમંદિર ન બનાવવાનું તથા જિનપ્રતિમા ની સ્થાપન કરવામાં આવી પડતાં તારા મતમાં તીર્થોછેદ વગેરે બહુ પ્રકારના દોષો ઉત્પન્ન થાય છે.
देह-गिहाइयकज्जे, आरंभं नो निरंभसि अणज!।
कायवहो त्ति निसेहसि, जिणपूर्य अहह! तुह मोहो ॥ ८ ॥ ૮ દેહ, ગૃહ વગેરેનાં કાર્યોમાં હે અનાય ! તું આરંભને અટકાવતો નથી, અને ષકાયના જીવોનો વધ” એમ કહી આરંભના બહાના નીચે જિનપૂજાને નિષેધ કરે છે. ઓહ તારી મૂઢતા !
चेयपूयाईणं, करणे तित्थपभावणाईया । दीसंति बोहिजणगा, वावारा णेगसुहजणगा ॥ ९ ॥
૯ જિનમંદિરમાં પૂજા વગેરે કરતાં, સમ્યકત્વના અને અનેક સુના જનક એવા તીર્થ પ્રભાવના વગેરે વ્યાપાર દૃષ્ટિગોચર થાય છે.
जइ पुण पोसइनिरया, सञ्चित्तविवजया जइसरिच्छा ।
उत्तरपडिमासु ठिया, पुप्फाई ता विवज्जंतु ॥ १० ॥ ૧૦ જે સચિત્તને ખાસ તજનારા સાધુના જેવા નિરંતર પિષધધારી ઉત્તર પ્રતિમા એમાં રહેલા છે તે વિશેષે કરી પુષ્પાદિને વઈ ઘો.
पूयंगवग्गहत्थो, न नमइ साहुं पि जं पि वुत्तमिणं । & fu ç પઢાવર્સ, વુદ્ધિપgિoriાધિ | ૨૨ /
૧૧ “પૂજાનાં દ્રવ્યથી વ્યાકુલ હસ્તવાળે સાધુને પણ ન નમે ” આ જે કાંઈ કહ્યું તે પણ, તારી બુદ્ધિથી ફાવે તેવી કરેલી કલ્પનાથી ઉપજેલો બકવાદ જ છે.'

Page #9

[૪૬૧
અંક ૧૧ ]
કદાગ્રડની પરિસીમાં विणओ हि धम्ममूलं, जहोचियं सो हु साहुमाईसु।
वायनमोक्काराई, अप्पडिसिद्धो य सिद्धत्ते ॥ १२ ॥ ૧૨ વિનય એ નકી ધર્મનું મૂલ છે. તે વિનય સાધુ વગેરેને યથાયોગ્ય વચનથી નમસ્કારાદિ રૂપ છે, અને તેને સિદ્ધાંતમાં પ્રતિષેધ કર્યો નથી.
न य एत्तियमेत्तेण वि, दूसणमावडइ करयलगयस्त ।
पूयंगस्स अभत्ती य, जिणवरे जणविरुद्धं वा ॥ १३ ॥ ૧૩ નમસ્કારાદિ માત્રથી પણ હસ્તમાં રહેલાં પૂજાનાં દ્રવ્યોમાં દોષ આવી પડે અને વળી તેથી જિનેશ્વરના પ્રતિ અભક્તિ કે લેકવિરુદ્ધતાને પ્રસંગ જાગે એમ તો છે જ નહિ.
जं पि य दुद्धाईहिं, न्हवणनिसेहं करेसि जगगुरुणो ।
आसायण त्ति तं पि हु, न जुत्तिजुत्तं ति पडिहाइ ॥ १४ ॥ ૧૪ વળી તું આશાતનાના કારણે દૂધ વગેરેથી પ્રતિમા-પ્રક્ષાલન નિષેધ કરે છે તે પણ, ખરેખર, એમ ભાસતું નથી.
सिद्धते न निसेहो, सुम्मइ एयस्त न य विरुद्धमिणं । .
गोरोयण-मयमय-कुंकुमाण देवे वि जुंजणतो ॥ १५ ॥ ૧૫ એવા પ્રક્ષાલન નિષેધ સિદ્ધાંતમાં સંભળાતો નથી. અને ગોરોચન, કસ્તુરી તથા કેશરનો ઉપયોગ દેશમાં પણ આરાધકો તરફથી થતો હેઈ તે વિરુદ્ધ નથી.
अतहाविहुम्भवं पि हु, पवित्तभावेण जे पसिद्धमिणं । तं नेव विरुद्धं, लोग-सत्थपडिसेहविरहाओ ॥ १६ ॥ ૧૬ કારણ કે તે અપવિત્ર ભાવથી ઉત્પન્ન થયેલું છતાં પણ પવિત્રભાવથી જ પ્રસિદ્ધ છે. આમ લોક અને શાસ્ત્રોમાં નિષેધ કરાયલે ન હોવાથી દૂધ વગેરેથી કરાતું પ્રક્ષાલન વિરુદ્ધ નથી જ.
न य दुट्ठा विहु देवा, दुद्धाईहिं न्हविज्जमाणंगा।
कसंती थेवं पि हु, अवि वरदाणुम्मुहा हुंती ॥ १७ ॥ ૧૭ દૂધ વગેરેથી પ્રક્ષાલન કરતાં દુષ્ટ એવા પણ દે જરાય રસ નથી કરતા, ઊલલાના વરદાન દેવાને તેઓ અતિશય સમુખ થાય છે.
वत्तणुवत्तपवत्ता, दीसइ चिरकालिया य एस विही ।
गीयत्थाणुन्नाया, चिरकइबद्धाऽणुवत्ता य ॥ १८ ॥ ૧૮ વૃત્ત, અનુવૃત્ત, પ્રવૃત્ત અને ચિરકાલની તથા ગીતાર્થોથી અનુજ્ઞાત એ વિધિ છે. અને વળી તે લાંબા કાળથી વિદ્વાનોએ શાસ્ત્રબદ્ધ કરેલી તથા તેઓએ આચરેલી છે.
आसायणदोसो वि हु, विसिट्ठ-अविणट्ठदुद्धमाईहिं ।
पहवणंमि कीरमाणे, होइ जढो भाववुड़ी य ॥ १९ ॥ ૧૯ અતિશ્રેષ્ઠ અને તાજા દૂધ વગેરેથી પ્રક્ષાલન કરતાં આશાતનાને દેષ પણ દૂર થાય છે, અને ભાવની વૃદ્ધિ થાય છે.
૧ પ્રથમવાર પ્રવર્તેલી તે વૃત્ત. ૨ બીજીવાર પ્રવર્તેલી તે અનુવૃત્ત. ૩ વાર વાર પ્રવર્તેલી તે પ્રવૃત્ત, કે જે મહાજનથી વ્યવહત થઈ ગયેલી હોય છે.

Page #10

શ્રી જેન સત્ય પ્રકાશ
[ વર્ષ ૯ जह पुण न तहा भावो, कस्सइ दुद्धाइणा उ संभवइ ।
गंधोदयं पि जुज्जइ, जह भावो होइ तह किच्चं ॥ २०॥ ૨૦ જો કેઈને દૂધ વગેરેથી તેવા પ્રકારનો ભાવ બરાબર ન જાગતો હોય તે તેના માટે સુગંધી જલ પણ યોગ્ય છે. જે રીતે ભાવ જાગે તેવા પ્રકારે કાર્ય કરવું.
जिणबिंबपूयणाईसु, जस्स भावो जहिं जहिं रमइ ।
सो तस्स मोक्खहेऊ, ता न खमो एगपखगहो ॥ २१ ॥ ૨૧ જિનપ્રતિમાના પૂજન વગેરેમાં જેનો ભાવ જ્યાં જ્યાં રમે છે, તે તે તેને મોક્ષનું કારણ છે. તેથી એકાંત પક્ષને આગ્રહ ઘટતો નથી.
अक्खय-वत्थाईणि य, परउपओगि त्ति नेव जुत्ताई । mત્તમ માવા, પ પ વિજuvir મેરૂં રર . ૨૨ અક્ષત અને વસ્ત્રાદિ અન્યના ઉગમાં આવે, અને તેથી અનંતભવનું કારણ બને માટે તેથી પ્રભુપૂજન યુક્ત નથી, એ પણ વિપરીત કલ્પના માત્ર જ છે. ___ जइ भावदोसविरहा, पृयाकारिस्स एस दढदंडो।
ता साहुभूरिदाणे, अजिन्नमरणे य रिसिघाओ ॥ २३ ॥ ૨૩ જે ભાવ દોષ વગર પણ પૂજા કરનારને આ મજબુત દંડ લાગી જાય તે પછી સાધુને અતિ વિશેષ દાન દેતાં તેને અજીર્ણ કે મરણ થાય તે ઋષિહત્યા લાગવી જોઈએ.
जिणभवणाईणं पि हु, कारवणे जं भवाण हेउत्ते ।
भूरिभावदोसभावा, तदकारवणं परं इ8 ॥ २४ ॥ ૨૪ જિનમંદિરાદિના પણ કરાવવામાં ઘણું ભાવિદોષ ની આપત્તિને લઈ ભવના કારણપણથી તે ન કરાવવાનું તને માન્ય છે.
मा सव्वहा वि कुग्गह-सिप्पिविकप्पणविमोहिया भद्दा !।
अच्चंतबहुस्सुयसंसि-ए वि भावे विसंकेह ॥ २५ ॥ ૨૫ કદાગ્રહ રૂપી શિલ્પીની વિપરીત કપનાઓથી મોહિત થયેલા હે ભદ્રકે ! અત્યંત બહુકૃતના પ્રરૂપેલા ભાવમાં પણ કોઈપણ રીતે શંકાને સ્થાન ન આપો.
न हि पुव्वमुणीसरदिट्ठ-मग्गमवहाय समइघडिओ वि । __ अन्नो विज्जइ पंथो, सिद्धिपयट्टाण सत्ताण ॥ २६ ॥
૨૬ મેક્ષ તરફ પ્રવર્તેલા જેને માટે પૂર્વ મુનીશ્વરોએ નિદેશેલા માર્ગને ત્યજી અન્ય કોઈ માર્ગ નથી જ.
एवं लिक्खविओ वि हु, अज्जुणतो अज्जुणो व्व जडपयई । ___ अवमनियमुणिवयणो, न पवन्नो तहवि नियदोसं ॥ २७ ॥
૨૭ આવી રીતે ઉપદેશથી સમજાવતાં છતાં ય અર્જુન વૃક્ષની જેમ જડ સ્વભાવના અજજુનતે મુનિવચનની અવજ્ઞા કરી અને પિતાની ભૂલ ન સ્વીકારી.
तुमए वि तस्स पंथो, सत्थाह ! समथिओ हि सुकरो त्ति ।
सच्छंदपयाराओ, सुहे न विलसंति बुद्धिओ ॥ २८ ॥ ૨૮ સાર્થવાહ! તમે પણ સુકર-હેલે હોવાથી તેને માર્ગ સમર્થન કર્યો? સ્વછંદ પ્રચાર કરતી બુદ્ધિએ શુભમાં સુંદર રીતે નથી રમતી !

Page #11

कल्पसूत्र-सुबोधिका
[ પર્વાધિરાજ પર્યુષણમાં વંચાત–સંભળાતા ગ્રંથમણિની સર્વદેશીયતાનો પરિચય]
પરિચાયક–પૂજ્ય મુનિ મહારાજ શ્રી દશનવિજયજી (ત્રિપુટી),
ચાદ પૂર્વધારી શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામીએ છેદસૂત્રની રચના કરી છે, જે પૈકીના દશાશ્રુતસ્કંધના આઠમાં અધ્યયનના વિસ્તાર રૂપે શ્રી કલ્પસૂત્રની સ્વતંત્ર રચના કરી છે.
જૈન સંઘમાં ભાદરવા શુદિ ચોથે મૂળ પાઠ રૂપે અને તેની પહેલાંના અનન્તર ચાર દિવસોમાં અર્થ-વિવેચન રૂપે એમ પર્યુષણના પાંચ દિવસ સુધી આ સૂત્રનું જ વ્યાખ્યાન કરવામાં આવે છે. શરૂમાં તો માત્ર સાધુ-સાધ્વી જ તેનું વાચન અને શ્રવણુ કરતા હતાં. પછી વીરવિ સં. ૯૮ કે ૯૯૩ માં પૂ. શ્રી કાલિકાચાર્યું આ સૂત્રને વડનગરમાં ચતુર્વિધ સંધની સભા સન્મુખ પહેલવહેલાં જાહેર વ્યાખ્યાન રૂપે સંભળાવ્યું. ત્યારથી આજસુધી જેને મુનિઓ શ્રી કલ્પસૂત્રને તે પાંચ દિવસો સુધી વાંચે છે, અને ચતુર્વિધ સંધ સાંભળે છે.
આ સૂત્ર ઉપર નાની-મોટી ઘણું અંતર વાચનાઓ અને ટીકાઓ બનેલ છે. જગદ્દગુરુ શ્રી હીરવિજયસૂરીશ્વરજી મહારાજના પ્રશિષ્ય ઉપાધ્યાય શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજે આ સૂત્ર ઉપર એક સરળ ટીકા બનાવી છે જેનું નામ “સુબેધિકા” યાને “સુખબાધિકા” છે.
અત્યારે જૈન સંધ દર સાલ પર્યુષણ પર્વના દિવસોમાં વિશેષતઃ આ કલ્પસૂત્ર– સુબેધિકાનું જ વ્યાખ્યાન કરે છે–સાંભળે છે.
પાંચ દિવસમાં જરૂરી દરેક વિષયોને સંભળાવી દેવા ખાતર કલ્પસૂત્રમાં અને વિશેષતઃ સુબાધિકા માં ઘણું વિષયને સંગ્રહ કરવામાં આવ્યો છે, જે પૈકીના કેટલાક વિષ સૂચન રૂપે છે, કેટલાએક ગૂઢ રૂપે છે અને કેટલાકએક વિશદરૂપે આપવામાં આવ્યા છે. ઉપલક દષ્ટિએ નહીં, પરંતુ સ્થિર બુદ્ધિથી આ વ્યાખ્યાનનું પરિશીલન કર્યા પછી એમ નિર્વિવાદ માનવું જ પડે છે કે આ સુબાધિકાના વ્યાખ્યાનમાં દરેકેદરેક જરૂરી વિષયોનું નિરૂપણ કરવામાં આવેલ છે. એ વિષય ભાગ્યે જ હશે કે જેને માટે આ સૂત્રમાં ઈશારે નહીં હેય. એકંદરે જીવનને સ્પર્શતા લગભગ દરેક વિષયો આ સૂત્ર દ્વારા પાંચ દિવસમાં જ સાંભળી શકાય છે એમ કહેવામાં કશી પણ અતિશયોક્તિ નથી.
આ સૂત્રમાં અને સુબેલિકામાં કયા ક્યા વિષયોને કઈ કઈ રીતે નિર્દેશ છે તે બતાવવા માટે જ પ્રસ્તુત લેખ–પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો.
એકંદરે કલ્પસૂત્ર–સુખબેયિકામાં નિશેલ વસ્તુઓ પૈકીની ડીએક નીચે મુજબ છે – વ્યાખ્યાન પહેલું શ્રમણભગવાન મહાવીરનું વન અને ઈસ્તુતિ - દશ ક૫–આમાં સાધુઓના આચારનું સ્પષ્ટીકરણ છે. જેન સાધુસાધ્વીઓએ વસ્ત્ર કેવાં લેવાં, આહાર કે લેવો, મકાનમાં કઈ રીતે રહેવું, રાજમહેલમાં કઈ રીતે જવું આવવું, પરસ્પરમાં કેમ વર્તવું, દેને કેવી રીતે શોધવા, ક્યાં કેટલું રહેવું, અને ચોમાસું કઈ રીતે વીતાવવું?–આ દરેક બાબતો પર આ દશ ક૯પમાં જરૂરી પ્રકાશ પાડવામાં આવ્યું છે, જે પૈકીની ઘણી બાબતો તે સાધુ-સાધ્વીના સંપર્કમાં આવનાર ગૃહસ્થને જાણવી જરૂરી છે. (પૃષ્ઠ ૧ થી ૮)
વાજડ–આજે આ દેવની વિશેષતા છે અને તેથી જ જૈન મુનિને ત્યાગ અજોડ

Page #12

૪૬૪] શ્રી જેને સત્ય પ્રકાશ
[વર્ષ ૯ હેવા છતાં જૈન મુનિ શાસનન્નતિ વગેરે લાભ મેળવી શકતા નથી. જૈન ગૃહસ્થ પણ ધની માની દાની હોવા છતાં ઉક્ત દોષના કારણે ધર્મપ્રચાર સાધી શક્તા નથી. (પૃષ્ઠ ૮)
૫શ્રવણ–જેમાં કલ્પસૂત્રની પ્રધાનતા, ચૌદપૂર્વી શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામીની પ્રભાવિતા, પૂર્વશ્રત-શાસ્ત્રોની વિશાળતા અને શ્રેતાની એકાગ્રતાનું દિગ્દર્શન છે, સાથે સાથે પર્યુષણામાં કપત્ર વાંચવાનું કયારથી શરૂ થયું વગેરે ઈતિહાસ છે. (પૃ. ૧૩)
નામકેતુની કથા–આ કથામાં બાલકની હિમ્મતનો પરિચય કરાવ્યો છે અને બાલક પણ પિતાના પ્રભુ માટે કેટલું બલિદાન આપવા સજજ થાય છે તેનું સુંદર ખ્યાન કરેલ છે. શ્રેતાઓએ પિતાનાં ધર્મસ્થાનની રક્ષા માટે કેટલા તૈયાર રહેવું જોઈએ તેને બોધપાઠ આ કથામાંથી બરાબર મળે છે. (પૃ. ૧૬) તે ત્રણ વાગ્યે--કલ્પસૂત્ર ત્રણ વિભાગમાં વહેચાએલ છે ૧ જિનચરિત્ર, ૨ સ્થવિરાવળી અને ૩ આચાર, એટલે આ કલ્પ–આચાર કયા કયા આચાર્યો પાસે થઈ ક્યા કમથી આપણને મળ્યો છે તેનું મૂળ પણ આ ત્રણ વિભાગે પાડવાથી સ્પષ્ટ થઈ જાય છે. (પૃ.૧૮)
ભગવાન શ્રમણ ભગવાન મહાવીર સ્વામી તે ભગવાન એટલે કેટલા ગુણોવાળા છે તેને નિર્દેશ સરળતાથી બતાવ્યો છે. (પૃ. ૧૯)
વન–છ આરાનું ટૂંકું સ્વરૂપ અને આરાના હિસાબે મહાવીર સ્વામીને સમયનિર્ણય. મહાવીર સ્વામીને પૂર્વ ભવ, ગર્ભમાં આગમન, તેનું સ્થાન, માતા-પિતા. (પૃ. ૨૪).
૧૪ સ્વપ્નનાં નામ અને તેને અંગે સ્વપ્નદ્રષ્ટાની પ્રવૃત્તિ, ઉત્સુક્તા વગેરે. (પૃ.૨૮)
સામુદ્રિક–હાથની રેખાઓ વગેરેનું વર્ણન, મસા તલ માન (ઘેરાવો) ભાર અને ઉંચાઈ વગેરેનું વર્ણન. (પૃ. ૩૪)
વેદઆદિ–તત્કાળીને બ્રાહ્મણોના કેટલાએક પાક્ય ગ્રંથોની નામાવલી એક સાથે દાખલ કરવામાં આવી છે. (પૃ. ૪૦)
ઇંદ્ર-સૌધર્મેન્દ્રના નામાંતર સદ્ધિ અને કાર્તિક શેઠનું ચરિત્ર વગેરે.
વિરાગ્યનાં ૧૭ કારણો બતાવાય છે તે પૈકીના અપમાનને કારણે દીક્ષા લેવી એ વસ્તુ ઉક્ત ચરિત્રમાં પણ મળે છે. અભિમાની માટે આ માર્ગ પણ આદર્શ રૂપ છે. (પૃ. ૪૫)
મુદ્રા–દ્ધિ “નમુત્યુનું' બેલવા પહેલાં જે દેહચેષ્ટા કરે છે તેમાં વિનય, જોડાને ત્યાગ, ઉત્તરાસંગનું ધારણ અને ચિત્યવંદન મુદ્રાનું સુંદર ચિત્રણ મળે છે. ચૈત્યવંદન કરનારે કેમ બેસવું એ આ વર્ણન-પાઠથી સમજી શકાય તેમ છે. (પૃ. પર)
નમુસ્કુર્ણ-રોજ રોજ ચત્યવંદનમાં નમુત્યુને પાઠ બોલીએ છીએ તેનું રહસ્ય જાણવું જ જોઈએ. કલ્પસૂત્રના નમુત્થણું પાઈને અર્થ સાંભળવાથી તે ભાવના ઘણે અંશે સફળ થાય છે. તેમાં બતાવેલા વિશેષણપદે કઈ રીતે વ્યાજબી છે તે આપણે અહીં જાણવા મળે છે. (પૃ. ૫૬ થી ૬૩)
મઘકમારે નમુત્યુના ધર્મસારથિ શબ્દ ઉપર આ કથા છે, જેમાં મેઘકુમારની પૂર્વ ભવની અનુકંપા, રાજભોગને ત્યાગ, વળી કંટાળે, અંતે સંયમમાં સ્થિરતા અને અંતે દેહમમતાને ત્યાગ વગેરે વર્ણન છે. અનુકંપા માટે અને અસ્થિર મનવાળા સાધુઓને સ્થિર થવા માટે આ ચરિત્રમાંથી ઉપયોગી બોધપાઠ મળી શકે છે. (પૃ. ૫૭)

Page #13

અંક ૧૧ ]
કલ્પસૂત્ર–સુબાધિકા વ્યાખ્યાન બીજું ગભ પરાવર્તન અને ૪ સ્વપ્ન
તીર્થકરનું કુળ–તીર્થકર, ચક્રવતી, બલદેવ કે વાસુદેવ ઉત્તમ કુળમાં જન્મ લે છે, કિન્તુ શુદ્ધ હલકાં તુછ નિર્ધન ભી ભિખારી કે બ્રાહ્મણ કુળમાં જન્મ લેતા નથી. આ કથનને ફલિતાર્થ એ છે કે ઉત્તમ પુરુષોને જન્મ પ્રધાન કુળમાં જ થાય છે.
આજે ડોકટરો માને છે કે–અમુક રોગો સંતાનપરંપરામાં વારસા રૂપે ઊતરે છે. એ જ રીતે પ્રાચીન આર્યો માને છે કે–અમુક ગુણ પણ વંશપરંપરામાં વારસા રૂપે ઊતરે છે. ઉપરના પાઠને પણ એ જ ધ્વનિ છે કે તીર્થંકર ભગવાન શુદ્ધ કળામાં અવતરતા નથી. મહાભારતમાં એક રાજકન્યા એક બ્રાહ્મણકન્યાને ભિક્ષુક કુલની કહી સંબોધે છે. આવા આવા કારણે બ્રાહ્મણકુલ એજસ્વી પુરુષોના જન્મ માટે ઉપયુક્ત મનાતું નથી. (પૃ. ૬૪ થી ૯૩).
૧૦ આચર્યો–અનંત ઉત્સર્પિણી તથા અવસર્પિણી કાળ જતાં કઈ કઈ વાર વિચિત્ર ઘટનાઓ બને છે, એવી વર્તમાન અવસર્પિણી કાળમાં ૧૦ ઘટનાઓ બની છે જેમાં ખાસ ધ્યાન ખેંચે એવા બીજા બીજા પ્રસંગે પણ મળે છે જે નીચે પ્રમાણે છે
૧. નવા ધર્મસ્થાપકને પિતાના ધર્મની વૃદ્ધિ માટે તાલાવેલી, તે ઉપર ગોશાળાનું દષ્ટાંત, અતિલોભનું પરિણામ, ગુરુની રક્ષા માટે બલિદાન આપનાર મુનિ સુનક્ષત્ર અને મુનિ સર્વાનુભૂતિનું દૃષ્ટાંત. ૩. સ્ત્રીને સમાન હકક, તે તીર્થંકર પણ થઈ શકે છે. ૪. ભગવાનની દેશના પણ નિષ્ફળ જાય છે તો બીજાએ તે ગર્વ કરવો જ ન જોઈએ. ૫. જેન દૃષ્ટિએ નરસિંહનું વર્ણન. ૮દેવોમાં પણ લડાઈ થાય છે એટલે કે દેવલોકમાં પણ સાચું સુખ નથી. ૯. રાજવંશમાં ત્યાગમાર્ગની પ્રધાનતા, વગેરે વગેરે (પૃ. ૧૭ થી ૭૨)
મહાવીર સ્વામીના પૂર્વ ભવો-જેમાં ઉત્કાતિવાદ, કર્મવાદ, અને ઉન્માગને સંસારવૃદ્ધિ અને આત્મા તે પરમાત્મા ઈત્યાદિ સિદ્ધાંતો સુંદર રૂપે મળે છે. (પૃ.૭૩ થી ૮)
વૈકિય શરીર–દે બીજા શરીર બનાવે છે તેનું વર્ણન. (પૃ. ૯૪)
ગર્ભપહરણ–દેવ ભ. મહાવીર સ્વામીના ૮૩ દિવસના ગર્ભને દેવાનંદા બ્રાહ્મણના ઉદરમાંથી લઈ ત્રિશલા ક્ષત્રિયાણીના ઉદરમાં મૂકે છે અને એ જ રીતે ત્રિશલા ક્ષત્રિયાણીના કન્યાગને લઈ દેવાનંદાના ઉદરમાં મૂકે છે. (પૃ. ૯૮ થી ૧૦૫ )
ચાર સ્વપ્ન–સ્વપ્નમાં દેખાતી વસ્તુઓનું વાસ્તવિક વર્ણન. આજકાલ બેઠેલી લક્ષ્મીદેવીનાં ચિત્રો લગભગ અહીં આપેલ વર્ણન પ્રમાણે જ ચિતરાય છે. (૫.૧૧૧ થી ૧ર૭) વ્યાખ્યાન ત્રીજું તીર્થકરની માતાનાં સ્વને
દશ સ્વા–ચૌદ પૈકીનાં શેષ ૧૦ સ્વપ્નનું વિશદ વર્ણન. (પૃ. ૧૫૫)
રાણુનું જવું–રાજા-રાણીના સ્વતંત્ર જુદા જુદા શયનગૃહે હતાં એટલે રાણી રાજા પાસે જાય છે. (પૃ. ૧૫૫) - રાજાની દિનચર્યા–સિદ્ધાર્થ રાજા સૂર્યોદય થતાં ઊઠે છે, અખાડામાં જઈ વ્યાયામ કરે છે, મલયુદ્ધ કરે છે, શરીરે સુગંધી તેલ ચળાવી પાકા સ્નાન ઘરમાં જઈ સ્નાનપીઠ ઉપર બેસી જુદી જુદી ઔષધી અને પાણીથી સ્નાન કરે છે, રૂંછડાવાળા રૂમામથી શરીરને લૂછે છે, શરીરે સુગંધી ચંદન વગેરે લગાવે છે, બહુ કીમતી વસ્ત્ર ફૂલની માલા અને આભૂ

Page #14

શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
( વર્ષ ૯ પણો પહેરે છે અને સ્નાનગૃહથી નીકળી રાજપરિવાર સાથે કચેરીમાં આવે છે વગેરે આ પાઠમાંથી સુખી મનુષ્યના દૈનિક કાર્યક્રમને આછો પરિચય મળે છે. (૫.૧૬૯ થી ૧૮૨)
યવનિકા–રાણીને બેસાડવા માટે રાજા રાજભામાં પડદા પાછળ સિંહાસન ગોઠવાવે છે. આથી તે સમયે પણ ખાનદાન સ્ત્રીઓ જાહેર સભાઓમાં ખુલ્લી બેસતી ન હતી એમ સમજી શકાય છે. (પૃ. ૧૮૪)
અષ્ટાંગ નિમિત્ત—તે સમયે તે જ તિવી પર વિશ્વાસ કરાતે કે જે નિમિત્તનાં આઠે અંગને જાણકાર હેય. (પૃ. ૧૮૫)
એકત્ર મિલન–નિમિત્તિયાઓ એકત્ર મળી એકને પિતાને વડા બનાવી રાજસભામાં જાય છે. એક ન થવાથી પાંચસો સુભટની દુર્દશા થઈ તે દષ્ટાંત આપ્યું છે. આ ઉપરથી ધર્મરક્ષકે આચાર્યો અને સંધનાયકને ઘણો ધડો લેવાને છે. (પૃ. ૧૮૯). વ્યાખ્યાન ચોથું : સ્વપ્નફળ અને ભગવાનને જન્મ
સ્વપ્ન–વિવિધ સ્વપ્ન અને તેના ફળનું વર્ણન, સૌદ સ્વપ્નનું ફળ, અને ચૌદ રાજ પ્રમાણુ લેકની પ્રભુતા માટે ચૌદ સ્વપ્નની વાસ્તવિકતા. (પૃ. ૧૯૨ થી ૨૧૦ )
ધનવૃદ્ધિ–ભગવાન ગર્ભમાં આવ્યેથી સિદ્ધાર્થ રાજાનું ભવન દરેક રીતે વૃદ્ધિસમૃદ્ધિથી છલે છલ થવા લાગ્યું. અહીં તત્કાલીન નગર-રચના અને ગ્રામ્ય-રચનાને પણ ઠીક ઠીક ખ્યાલ આવી શકે છે. (પૃ ૨૧૧ થી ૨૧૪)
અલીનતા–ભગવાનની માતૃભક્તિ, માતાને પુત્ર પ્રેમ, પુત્રષણવાલાને લેવો જોઈતા બેધપાઠ, પુત્ર ન થવાનાં કારણે, પાંચમા આરાનો સ્વભાવષ વગેરે. (પૃ. ૨૧૮ થી ૨૨૫)
અભિગત–ભ૦ મહાવીર ગર્ભમાં જ પ્રતિજ્ઞા કરે છે કે-“માતાપિતા છે ત્યાં સુધી મારે દીક્ષા લેવી નહીં.” ભગવાન આ પ્રતિજ્ઞાથી “માતૃભક્તિ ને આદર્શ પૂરો પાડે છે. (પૃ. ૨૨૬)
ગર્ભ રક્ષા ખાસ ગર્ભવતીને જરૂરી ધણું વિષ આમાં મળી રહે છે, જેમાં દેહદ અને તેની પૂતિને પણ સમાવેશ થાય છે. ત્યારપછી ૨૪ તીર્થકરેને ગર્ભકાળ ગણાવ્યો છે. (પૃ. ૨૨૭ થી ર૩૨) - જન્મ–ચે. શુ. ૧૩ ની મધ્યરાતે ઉત્તરાફાગુની નક્ષત્રમાં ઉચ્ચ અંશમાં ગ્રહ હતા, દિશાઓ શાંત, અંધકાર રહિત અને શુદ્ધ હતી. સારાં શકુને પ્રવર્તતાં હતાં, અનુકુળ પવન હતો, ધરતી લીલીછમ હતી, લેકે પ્રમુદિત હતા ત્યારે ત્રિશલારાણીએ ભગવાન મહાવીર સ્વામીને જન્મ આપ્યો. (પૃ૦ ૨૩૨-૨૩૪) વ્યાખ્યાન પાંચમું : મહાવીર સ્વામીનું ગ્રહી જીવન અને દીક્ષા
જન્મોત્સવ-દિકુમારીઓ દેવો અને સિદ્ધાર્થ રાજાએ ભગવાન મહાવીરને જોસવ કર્યો. અહીં યુવરાજના જન્મ નિમિતે રાજઓ શું શું કરતા તેના સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ છે. દશ દિવસની સ્થિતિ, પતાકા, ત્રીજે દિવસે ચંદ્રસૂર્યદર્શન, છ દિવસે રાત્રિજાગરણ, ૧૧ દિવસનું સૂતક, જ્ઞાતિજન, બાલકનું નામકરણ વગેરે વિધાન છે. (પૃ.૨૩૬થી ૨૬૨)
- નામ-ભ૦ મહાવીર સ્વામીનાં ૩ નામે છે: ૧. વર્ધમાન,૨. શ્રમણ અને ૩. શ્રમણ ભગવાન મહાવીર. (૫) ૨૬૨-૨૬૩)

Page #15

અંક ૧૧
કલ્પસૂત્ર-સુબાધિકા
[ ૪૬૭
બાલક્રીડા—લ॰ મહાવીર ખાલ્યવયમાં આલમકી ક્રીડા રમે છે. આ ઉપરથી તત્કાલીન ખાલ–રમાને ખ્યાલ આવે છે. સાથે સાથે ભગવાન ખાલ્યકાલે પણ કેટલા સમય હતા તે સમજાય છે, (પૃ૦ ૨૬૩~૨૬૫)
નિશાળ—બાળકને નિશાળે બેસાડવાનું પ્રાચીન વર્ણન. (પૃ૦૨ ૬૭)
કુટુંબ—ભગવાન મહાવીરનાં માતા પિતા કાકા ભાઇ એન પત્ની પુત્રી અને દૌહિત્રોના પરિચય અને સાત્ત્વિકજીવન. (પૃ૦૨૬૯ થી ૨૭૨ )
દાન—ભગવાન દીક્ષા પહેલાં વાર્ષીિક દાન આપે છે, જેમાં કાઈ જાતના ભેદભાવ રાખવામાં આવતા નથી. (પૃ૦ ૨૭૫ થી ૨૭૭ )
દીક્ષાના વરધાડા—જેમાં વરઘેાડાની વ્યાખ્યા અને તેને લગતું સુંદર ખ્યાન છે. (પૃ૦ ૨૭૮ થી ૨૮૯ )
દીક્ષા...ભગવાન મહાવીરે એકાકીપણે ચાખીદ્વારા છઠ્ઠ, કરીને ઉત્તરાફાલ્ગુની નક્ષત્રમાં એક દેવદૂષ્ય-વજ્ર ગ્રહણ કરીને દીક્ષા લીધો, અને તે જ સમયે તેઓને મનઃપર્યાય જ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું ( પૃ૦ ૨૯૦ થી ૨૯૨ )
વ્યાખ્યાન છ : ભગવાન મહાવીરનું મુનિજીવન, ઉપસર્ગો કેવળજ્ઞાન; ગણધરવાદ, દીક્ષાઓ, ઉપકાર અને મેાક્ષગમન
સ્વાશ્રયી જીવન—ઈંન્દ્ર ભગવાનને ધેર ઉપસમાં મદદ કરવા માટે તૈયારી કરે છે, ત્યારે ભગવાન તેને મના કરીને સંભળાવે છે –“ હે ઈન્દ્ર ! તીર્થંકરા કદાપિ ખીજાની સહાયથી કેવળજ્ઞાન મેળવે નહીં. ” આમાં “ આપ સમાન બળ નહીં ' એ સૂત્રનું જ્વલંત દૃષ્ટાંત છે. (પૃ૦ ૨૯૫)
પ્રતિજ્ઞા-ભગવાને પહેલા ચામાસામાં પાંચ પ્રતિજ્ઞાએ કરી, ૧-અપ્રીતિવાલાને ત્યાં ન રહેવું, ૨-પ્રતિમાધારી રહેવું, ૩–ગૃહસ્થને વિનય ન કરવા, ૪–મૌન રહેવું, પ– હાથમાં આહાર લેવા--આમાં પણ સ્વાશ્રયી જીવન અને ઉત્કટ આત્મસાધનાના જ સાક્ષા ત્કાર થાય છે. (પૃ૦ ૨૯૭ )
વસુધારણ—ભ॰ મહાવીર સ્વામીને ૧ વર્ષ અને એક મહિનાથી વધુ દૈવષ્ય વસ્ત્ર રહ્યું હતું અને બાકીનું અધ વસ્ત્ર ઝરડામાં ભરાઈ ગયું હતું. અહીં અર્ધું વસ્ત્ર દેવામાં દાન ભાવના અને બ્રાહ્મણત્વના લાભી સંસ્કારનું મિશ્રણ મળી રહે છે. ( પૃ૦ ૨૯૭–૨૯૮)
ઉપસર્ગા-ભ॰ મહાવીર રવામીએ ૧૨ા વર્ષ સુધી અનેક ઉપસર્ગો ક્ષમાભાવે સહન કર્યો છે, જે દરેક પ્રસંગે તેની વાસ્તવિક મહાવીરતા ઝળકે છે. તેમાં બીજા પણ ત્રણા પ્રસગા સ’કળાએલા છે: જેમકે— શાણભદ્ર નદી પરના અસ્થિક ગામના ઇતિહાસ, ભગવાનને મુનિઃશામાં ભદ્રાકાળ, ઉત્તમ પુરુષોને પણ સ્વપ્ન આવે છે, ક્રૂર ચંડ. કૌશિક જેવાને શાંત-માધર બનાવવા, ક્રોધનું દુરિામ, મથુરાના સાધુદાસ જેવો વિવેકી શ્રાવક પેાતાના નાકર ચાકરને તેા શું :કિન્તુ પેાતાના બળદને પણ સુખી રાખે ધર્માં બનાવે, ગૌશાળા જેવા ચસ્કેલ મનુષ્ય પણ મેાટા પુરુષોની સેવાથી—કૃપાથી મહાન દાર્શનિક બને છે: નિયતિવાદનું મૂળ, એછા મનુષ્યને સામર્થ્ય-સત્તાના ઉન્માદ થાય છે, ભ॰ પાર્શ્વનાથના સંતાનીય સાધુ, ભગવાન હેડમાં પુરાયા, પૂર્વભવની રાણીનું વૈર, તેજોલેસ્યાને તિહાસ,

Page #16

૪૬૮ ] શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ
[ વર્ષ ૯ તલના છોડથી ગોશાળાને નિયતિવાદનું સમર્થન, ગોશાળાએ જુદા મત ચલા, પેઢાલ ગામમાં સંગમના ઉપસર્ગો (ભગવાનને વધ અને ફાંસીએ લટકાવ્યા છે, સુસુમારમાં ભગવાનની નિશ્રાથી ચમત્પાત, ભગવાનને ઘોર અભિગ્રહ અને ચંદનબાલાએ કરેલી તેની પતિ પૂર્વભવમાં નોકરના કાનમાં ગરમ ગરમ સીસું રેડાવ્યું હતું તેથી ભગવાનના કાનમાં ખીલા ઠેકાયા, કર્મને અટલ નિયમ વગેરે. (પૃ. ૩૦૦ થી ૩૨૦)
સાત્વિક મુનિજીવન–(પૃ૦ ૩૨૦ થી ૩૨૯).
કેવળરાન–ભગવાનને ભક ગામ પાસે જુવાલુકા નદીને કિનારે ધ્યાન કરતાં કરતાં વૈ. શુ. ૧૦ ના ત્રીજા પ્રહરે કેવલજ્ઞાન પ્રકટ થયું. ત્યારે તેઓએ ત્યાગ માટે જે ઉપદેશ આપ્યો તે નિષ્ફળ નીવડે હતો. (પૃ. ૩૨૯ થી ૩૩૪)
ગણધરવાદ–ભગવાન વિહાર કરી વૈ. શુ. ૧૧ ની સવારે અપાપાપુરીમાં પધાર્યા ત્યારે અગ્નિભૂતિ ગૌતમ વગેરે ચૌદ વિદ્યાના પ્રકાંડ વિદ્વાનો ત્યાં સોમિલભદને ઘરે યજ્ઞ કરવા માટે આવ્યા હતા. તેઓમાં વિદ્યા હતી, પણ અંદરમાં ગાઢ અંધકાર હતો-વિદ્યાને ઘમંડ હતે. મનુષ્ય જેમ ચાંપ દબાવી બત્તી પ્રકટાવી ઓરડામાંના અંધારને નાશ કરે છે તેમ ભગવાને પણ સ્યાદવાદની ચાંપ દબાવી તે દરેકના હૃદયમાં સમ્યકત્વ પ્રકટાવી તેઓના મિથ્યાત્વ અંધકારને નાશ કર્યો, દરેકને શંકારહિત બનાવ્યા, અને ક્ષણવાર પહેલાંના ઘમંડી વિદ્વાનને પિતાના શિષ્ય બનાવી ગણધર પદે સ્થાપ્યા. તેઓની સાથે બીજા ૪૪૦૦ બ્રાહ્મણ-બાલકે એ દીક્ષા લીધી. આ શાસ્ત્રાર્થમાં છવ, કર્મ, પાંચ ભૂત, દેવક, કર્મબંધ, નરક, પુણ્ય, પરલેક અને મેક્ષ આદિ વિષય સમજાવી નાસ્તિકવાદનું બહુ યુકિતથી નિરસન કરવામાં આવેલ છે. (પૃ. ૩૧૪ થી ૩૪૯)
ત્રિપદી–જગત અને તેના દરેક પદાર્થો ત્રણ દિશાવાળા હોય છેઃ સત પદાર્થનું આ લક્ષણ છે, આથી જ અનાદિ અનંત જગતની વ્યવસ્થા સમજી શકાય છે. ગણધરો આ ત્રિપદીને બરાબર સમજીને ૧૨ આગમ શાસ્ત્રોની રચના કરે છે. (પૃ. ૩૪૨)
માસ–ભગવાને ૧૦ સ્થાનેમાં ૪૨ ચોમાસાં કરેલ છે. આ ઉપરથી તેઓના વિહારક્ષેત્રની સીમા મુકરર કરી શકાય છે. (પૃ. ૩૫–૫૧)
મેક્ષ–ભગવાન છેલ્લા ચોમાસામાં મધ્યમા--પાવાપુરીમાં હસ્તિપાલ રાજાની લેખકશાળામાં આસો વદિ અમાસની રાત્રે છેલા પહોરે ૨૯ મા સર્વાર્થસિદ્ધ મુહૂર્તમાં મેક્ષે પધાર્યા. અને દેવોએ ત્યારે નિર્વાત્સવ કર્યો. અહીં યુગ, સંવત્સર, માસ, દિવસ, રાત્રિ, લવ, પ્રાણુ, ઑક, કરણ, અને મુહૂર્તના ઉલ્લેખો છે. (૩૫ર થી પ૭)
વળી આજે પણ યુ. પી. વગેરે પ્રદેશમાં જૈન જેનેતો દિવાળીના પાંચ દિવસ સુધી સમેસરન (હાટડી) બનાવી તેની પૂજા કરે છે તેનું મૂળ ઉપરની ઘટના છે.
ગૌતમસ્વામી–ભગવાન મેક્ષે ગયા પછી પ્રેમબંધન તૂટવાથી ઇંદ્રભૂતિ ગૌતમ ગણધરને કેવળજ્ઞાન થયું. પ્રશસ્ત રાગ પણ મેક્ષને રેકે છે એ વસ્તુ આ દૃષ્ટાંતમાં સરસ રીતે આલેખી છે. (પૃ. ૩૫૭–૩૫૮)
રાજા–તે કાલે મલ્લકી અને લિચ્છવી રાજાઓ પણ જૈનધમાં હતા, જેઓ ત્યાં ઉપવાસ કરી બેઠા હતા. તેઓએ દીપમાળા પ્રકટાવી. (પૃ. ૩૫૯-૩૬૦)
અહીં દિવાળી પર્વ અને ભાઈબીજને ઈતિહાસ સુરક્ષિત મળે છે.

Page #17

અંક ૧૧ ] કલ્પસૂત્ર-સુબાધિકા
[ ૪૬ - ૯૮ ગ્રહ–તે રાત્રે ૮૮ ગ્રહ પૈકીને ૩૦ મો ભસ્મરાશિ નામને માટે ગ્રહ ભગવાનના જન્મ નક્ષત્રમાં ચંક્રમ્યો હતો. - તે સમયે આર્યોને ૮૮ ગ્રહોનું જ્ઞાન હતું જે હાલ વિનાશ પામ્યું છે. આજના જ્યોતિષીઓ તેમાંના ગણ્યાગાંઠયા ગ્રહને જ ઓળખે છે. (પૃ. ૩૬ ૦–૩૬૨).
આયુષ્ય–તે વધે કે ઘટે તે સબંધી વિચારણું. (પૃ. ૩૬૩)
છત્પતિ–તે કાલે સહસા જોત્પત્તિ થઈ હતી. આજે પણ પાવાપુરીમાં તે દિવસોમાં વિશેષ જોત્પત્તિ થાય છે. (પૃ. ૩૬૪)
પરિવાર–ભગવાનના સાધુ વગેરેની સંખ્યા. ચતુર્વિધ સંઘ ઉપરાંત જ્ઞાની અને વાદીઓની સંખ્યા પણ બતાવેલ છે. કેવા કેવા પુરુષો હોય તે સંધ તારક બની રહે તે વસ્તુ આ યાદીમાંથી મળી શકે છે. (પૃ. ૩૬૫ થી ૩૭૦)
તીર્થંકરના શાસનમાં મેક્ષકાળની સીમા-(પૃ. ૩૭૧–૩૭૨ )
અંતિમ ઉપદેશ–ભગવાને છેટલા શ્વાસોશ્વાસ સુધી ઉપદેશ આપ્યો છે. તેઓ કલ્યાણુફળ-વિપાક, પાપફળ-વિપાક, ૩૬ ઉત્તરે કહીને પ્રધાન અધ્યયનનો ઉપદેશ દેતા મેક્ષે ગયા. (પૃ. ૩૭૪-૩૭૫)
કાળનિર્ણય–ભગવાન મહાવીર સ્વામીના નિર્વાણ પછી ૯૮૦ મા કે ૯૯૩ મા વર્ષે આ કલ્પસૂત્ર લખાએલ છે વંચાએલ છે વગેરે વગેરે. (પૃ. ૩૭૫-૩૭૭) વ્યાખ્યાન સાતમું: ર૩ તીર્થકર
ભવ પાર્શ્વનાથ–તેઓનું ચરિત્ર, કમઠ તપસ્વીને ઇતિહાસ, અને લુખા તપનું વિષમ પરિણામ, ભગવાનને પરિવાર અને કાલનિર્ણય વગેરે. (પૃ. ૩૭૯ થી ૩૮૮)
ભ૦ નેમનાથનું ચરિત્ર-આમાં રાજ્યભી પુરુષ પિતાનું રાજ્ય ખુંચવી લે તેવા પુરુષને માટે કેવી સંકડામણ ઊભી કરે છે તે માટે પિતાની સ્ત્રીઓને પણ કે ઉપયોગ કરે છે તેનો માર્મિક ઉલ્લેખ મળે છે. રામતી આદર્શ સ્ત્રી પાત્ર છે, પોતે બ્રહ્મચારિણી રહે છે અને પિતાના દીઅરને પણ ઉલટે માર્ગેથી પાછા વાળી સન્માર્ગમાં સ્થાપે છે. સતીઓને અને ભ્રષ્ટભાવનાવાલાઓને અહીં ઘણો બોધપાઠ મળે છે. ભગવાન અને રાજમતી નવ ભવના પ્રેમી દંપતી છે. બન્ને મોક્ષમાં જાય છે. તેઓને સમયનિર્ણય વગેરે. (૫) ૩૯૯ થી ૪૨૩)
આંતર–ભવ નમિનાથથી લઈ ભ૦ અજીતનાથ સુધીના ૨૦ તીર્થંકરને સમય નિર્ણય, આમાં દર્શાવેલ “કાળ-માપ” પૂલબુદ્ધિવાલાથી સમજી શકાય તેમ નથી. આ માપ સમજનારને જગતના અનાદિપણને ખ્યાલ આવી શકે છે. (પૃ. ૪૨૪ થી ૪૪૩).
ભગવાન રાષભદેવ–આર્યાવર્તના પહેલા રાજા, પહેલા સાધુ, પહેલા જ્ઞાની અને પહેલા તીર્થંકરને ટૂંકે ઈતિહાસ. આજુ આર્યોમાં ખાવું રસાઈ દંડનીતિ શિલ્પ અને કલા કઈ રીતે પ્રવર્યાં તેને ઈતિહાસ. ભગવાનને ૧૦૦ પુત્રો હતા. ભગવાને તેઓને રાજ્ય આપી દીક્ષા લીધી. ન મુનિમાર્ગ ચલાવવામાં ઘેરકષ્ટ, પ્રથમ દાનને ઈતિહાસ, રાલીસાનું પરિણામ, ભાઈઓને ઝઘડો, બાહુબલીને ત્યાગ અને સાચું સ્વરાજ્ય, અભિમાનનું દુષરિણામ, અને શુભ ભાવનાનું સારું પરિણામ અને અગ્નિસંસ્કાર તથા દેવભકિત વગેરે (૫. ૪૪૪ થી ૪૮૦)

Page #18

૪૭૦ ]. શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ.
[ વર્ષ ૯ વ્યાખ્યાન આઠમું : સ્થવિરાવલી–ગુરુપરંપરા
ભ. મહાવીર સ્વામીથી પ્રારંભી ૯૮૦ વર્ષનો શૃંખલાબદ્ધ ઈતિહાસ, (પ. ૪૮૧ થી ૫૧૮) જેમાં જૈનાચાર્યોનાં મહાભિનિષ્ક્રમણ, ઉત્કટ ત્યાગ, અને ભગીરથ પ્રયત્નોની વિવિધ વાનગીઓ મળે છે. જેમકે–૧૧ ગણધરોને પરિવાર, વાચના, વૈભારગિરિ પર મેક્ષ, અને સુધર્માસ્વામીની જ શિષ્યસંતતિ ચાલુ રહી (૪૮૧ થી ૪૮૬), તત્કાલીન બ્રાહ્મણોમાં વિધવાવિવાહ (૪૮૪), ૯૯ કેડ સૌનાયાના ત્યાગી અને ૫૦૦ ચોરના પ્રતિબોધક આચાર્ય (૪૮૮), મન:પર્યવ જ્ઞાન આદિ ૧૦ ને વિનાશા, દશવૈકાલિકસૂત્રની રચના અને ઉવસગ્ગહર સ્તોત્ર રચનાને ઇતિહાસ (૪૮૮ થી ૯૨ ), વેશ્યાપ્રતિબંધક આચાર્ય (૪૯૩), વિદ્યાના અભિમાનનું પરિણામ અને છેલ્લાં ૪ પૂને ઈતિહાસ (૪૮૪), દક્ષિણમાં સૌથી પ્રથમ જૈનધર્મ ફેલાવનાર રાજા (૪૯૬), ઐરાશિકમત (૫૦૪), વિવિધ ગણ શાખા અને કુલને ઈતિહાસ, આજે વિદ્યમાન દરેક સાધુઓ કટિક ગણુની વઈરી શાખાના છે. (જેનું ઉદ્દગમસ્થાન મહારાજા ખારવેલના શિલાલેખથી પ્રસિદ્ધ ઉદયગિરિ તીર્થ છે) (પૃ. ૫૦૫ થી ૫૧૫), હર્ષપુરના બ્રાહ્મણને જૈનધર્મ સ્વીકાર (૫૧), બાલદીક્ષા (૫૧૨), બૌદ્ધકૃપપ્રતિબોધક આચાર્ય (૫૧૨), ૧૨ વર્ષને દુકાળ અને નાગેન્દ્ર ચંદ્ર આદિ ૪ ગચ્છને ઇતિહાસ, આજના દરેક સાધુઓ “ચંદ્ર” કુળના છે (૫૧૩), “બ્રહ્મદીપિકા શાખા” કે જે મેરઠ જિલ્લાની કૃષ્ણ અને હિન્ડોન નદીના સંગમસ્થાન પરના દ્વીપના તપસ્વીઓથી શરૂ થએલ છે, તેને ઈતિહાસ, સંભવતઃ ત્યારથી અગ્રવાલ જેને બનેલ છે (૫૧૩–૫૧૪), કલ્પસૂત્રને લિપિબદ્ધ કરનાર આ. શ્રી દેવડિંગણી ક્ષમાશ્રમણ (૫૧૮). વ્યાખ્યાન નવમું: સમાચારી–મુનિમાર્ગ
સાધુ-સાધ્વીઓને ચોમાસામાં પાળવાની મર્યાદા ૫૦ દિવસ જતાં સંવત્સરી કરવી, સંવત્સરીનાં કર્તવ્ય, અધિક માસ, ભા. શુ. ૪, દ્રવ્ય ક્ષેત્ર કાળ ભાવથી વ્યવસ્થા, સાધુને લાગતા ઉપાશ્રયના દેષ (પર૦ થી ૫૯), ગોચરીનું ક્ષેત્ર, રોગી માટે ગુરુના, ૯ વિકૃતિઓ, જરૂરી ચીજ માગવી, કેટલી વાર ગોચરી જવું, ફાસુક પાણી, દત્તીઓ, શયાતર ઘરે, વરસાદમાં ગોચરી, પૂર્વાપર વસ્તુ પ્રાપ્તિ, ગોચરી ગયા પછી વરસાદ આવે, એકાંતમાં સાધુ-શ્રાવક અને સાધ્વી–શ્રાવિકા માટે ચૌભંગી, સંધાડામાં સાધુસાધ્વીની સંખ્યા, બીજા સાધુઓ માટે આહારાદિ લાવવા, વરસાદમાં ૭ અંગે ભીનાં રહે વગેરે વગેરેની વ્યવસ્થા (પૃ. ૫૩૧ થી ૫૬૧), આઠ સૂક્ષ્મ (૫૬૨ થી ૫૬૮), ગોચરી, દેરાસર, સ્થડિલ, વિગઈગ્રહણ, દવા, તપ, સંલેષણ, આહાર, ઠલ્લે, માવું, પારિષ્ઠાપના, સ્વાધ્યાય, ધ્યાન વગેરે વડીલને પૂછીને જ કરવું. (૫૬૯ થી ૫૭૫) ઉપધિ તપાવવી, સંથારો આસન, ઠલ્લામાત્રાની ભૂમિ, ૩ કુંડીઓ, અને લચ વગેરેને વિધિ (પૃ. ૫૭૬ થી ૫૮૩) - કડવું વચન, ખમતખામણું (૫૮૪ થી ૫૮૯), ઉપાશ્રયનું પડિલેહણ, જણાવીને બહાર જવું, ગ્લાને માટે ભિક્ષાક્ષેત્ર, (૫૮૯ થી ૫૯૧) ક૫માહામ્ય (૫૯૨ થી ૫૯૫), ગ્રન્થપ્રશસ્તિ (૫૦૭ થી ૬૦૦).
ઉપરની ટૂંકી નોંધ ઉપરથી કલ્પસૂત્ર–સુખધિકામાં કેટલી વસ્તુઓને નિર્દેશ છે તેને કાંઈક ખ્યાલ આવે છે. સંશોધકે આ તરફ વિશેષ પ્રયાસ કરી આ વિષય ઉપર વિશેષ પ્રકાશ પાડે એ ઈચ્છાપૂર્વક આ લેખ સમાપ્ત કરું છું.

Page #19

વિકમ-વિશેષાંક સંબંધી એક વધુ અભિપ્રાય
« શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ !” માત્ર જૈન કામમાં જાણીતા માસિકે આ વર્ષે * વિકમ વિશેષાંક ” પ્રગટ કરી ઐતિહાસિક સામગ્રીમાં કેટલીક નવી હકીકતો રજૂ કરી છે. મુનિ શ્રી દર્શનવિજયજીને, “સમ્રાટ વિક્રમાદિત્ય’ તેમાં વિશેષ દયાન ખેંચે છે. સમ્રાટ વિક્રમાદિત્ય કોણ તેનું નિરસન તેમણે શાસ્ત્રીય પદ્ધતિએ કર્યું છે. આ જ અંકમાં એ જ તેમના બીજે લેખ “ ભારતીય ઇતિહાસ અને જૈનાચાર્ય કાલક ” છે. જેનામાં ગણ્યાગાંઠયા વિદ્વાન સાધુએ છે. મુનિ શ્રી પુણ્યવિજયજી પછી તરત કોઈ વિદ્વાન સાધુ તરફ નજર પડતી હોય તો તે મુનિશ્રી દશનવિજયજી. તેમની પાસે અતિહાસિક દષ્ટિ છે, તેમાં કેમીય છાંટ નથી, એટલે તેમના લેખા અભ્યસનીય થઈ રહે છે. ”
- ગુજરાતી પંચ' સાપ્તાહિક, અમદાવાદ, તા. ૬-૮-૧૯૪૪
પૂજ્ય શ્રમણ-સમુદાયને વિજ્ઞપ્તિ કાગળની કારમી મોંઘવારી અને છાપકામના વધતા જતા દરે વચ્ચે, બહુ જ મર્યાદિત આવકમાં પણ, ‘શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ” ધીમે ધીમે પોતાની મજલમાં આગળ વધી રહ્યું છે. પણ એને વિશેષ સમૃદ્ધ અને સંપન્ન બનાવવા માટે વધુ આર્થિક મદદની જરૂર છે.
આ માસિક શ્રમણ પ્રધાન ચતુર્વિધ સંઘ સમસ્તનું માસિક છે. એટલે જે મમતા અને પ્રેમથી તેમણે આ માસિકનું અત્યાર સુધી પોષણ કર્યું છે, તેથી વિશેષ મમતા અને પ્રેમથી એને સહાયતા કરવાની જરૂર ઊભી થઈ છે. આથી અમે સર્વ પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજ આદિ મુનિવરોને વિનંતી કરીએ છીએ કે તેઓ ચતુર્માસ દરમ્યાન પર્યુષણાદિ મહાપના પ્રસંગે માસિકને મદદ કરવાને ઉપદેશ આપવાની અવશ્ય કૃપા કેરે.
—વ્યવસ્થાપક

Page #20
Shri Jaina Satya Prakasha. Regd. No. B. 3801 ત્ય પ્રકાશા. દરેકે વસાવવા ચાગ્ય શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશના ચાર વિશેષાંક (1) શ્રી મહાવીર નિર્વાણ વિશેષાંક ભગવાન મહાવીરસ્વામીના જીવન સંબંધી અનેક લેખોથી સમૃદ્ધ અંક : મૂલ્ય છે આના (ટપાલ ખર્ચને એક આનો વધુ . શ્રી પર્યુષણ પર્વ વિશેષાંક ભગવાન મહાવીરસ્વામી પછીનાં 1000 વર્ષના જૈન ઇતિહાસને લગતા લેખોથી સમૃદ્ધ અંક : મૂલ્ય એક રૂપિયો. દીપોત્સવી અંક ભગવાન મહાવીરસ્વામી પછીનાં 10 0 0 વર્ષ પછીનાં સાત વર્ષના જૈન ઇતિહાસને લગતા લેખાથી સમૃદ્ધ સચિત્ર અંક : મૂલ્ય સવા રૂપિયા. ક્રમાંક 100 : વિક્રમ–વિશેષાંક સમ્રાટે વિક્રમાદિત્ય સંબંધી ઐતિહાસિક ભિન્નભિન્ન લેખેથી સમૃદ્ધ 240 પાનાંના દળદાર સચિત્ર અંક : મૂલ્ય દાઢ રૂપિયા. શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશના બે વિશિષ્ટ અકા [1] ક્રમાંક ૪૩-જૈનદર્શનમાં માંસાહાર હોવાના આક્ષેપના - જવામરૂપ વૈખેથી સમૃદ્ધ અંક : મૂલ્ય ચાર આના. [2] ક્રમાંક ૪૫-ક, સ. શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યના જીવન સંબંધી - અનેક લેખોથી સમૃદ્ધ - અંક : મૂલ્ય ત્રણું આના. - કાચી તથા પાકી ફાઈલો શ્રી જૈન સત્ય પ્રકાશ ની ત્રીજા, ચોથા, પાંચમ, આઠમા વર્ષની કાચી તથા પાકી ફાઈલ તૈયાર છે. મૂલ્ય દરેકનું કાચીના બે રૂપિયા, પાકીના અઢી રૂપિયા. ભગવાન મહાવીરસ્વામીનું ત્રિરંગી ચિત્ર ગુજરાતના સુપ્રસિદ્ધ ચિત્રકાર શ્રી કનુભાઈ દેસાઈએ દોરેલું સુંદર ચિત્ર. ૧૦”x૧૪”ની સાઈઝ, સોનેરી બેડર. મૂલ્ય ચાર આના ( ટપાલ ખર્ચના દોઢ આને ). e –લખા - શ્રી જૈનધમ સત્યપ્રકાશક સમિતિ જેશિગભાઈની વાડી, ઘીકાંટા, અમદાવાદ. For Private And Personal use only