________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
ઉપમિતિ ભવપ્રપ ચા યાને અંગ્રે
'ક ૮]
દીક્ષા આપી હતી ‘સર્વિં’ પાઠ વાસ્તવિક જ હાય તે એએ દુર્ગાસ્વામીના શિષ્ય હરો અથવા એમના
પટ્ટપ્રભાવક હશે.
રથના સ્થળ આ મહારૂપકનું જાહેર વાંચન ભિલ્લમાલમાં કરાયું છે તો એની પૂર્ણાહુતિ પણ ત્યાંજ થઇ હરો, દુ...સ્વામીના સ્વવાસ જિલ્લનાલમાં થયા બાદ જો આ પૂર્ણાહૂતિ ટૂંક જ સમયમાં થઇ હોય તા આ વાતને સમન મળે છે.
કૃતિકલાપ—સૂરાચાય, હેલ્લમહત્તર, દુર્ગાસ્વામી અને સદ્ધિ પૈકી કોઇએ એક પણ મન્થ રચ્યા હૈય એમ જોવા-જાણવામાં આવતું નથી. ૧૬૮ ગાથામાં કમ્મવિવાગના રચનારનું નામ ગ^વિ છે. શુ તે જ અત્ર પ્રસ્તુત છે? કમ્મવિવાગ ઉપર ભાસ કારે રચાયું તે જાણવામાં આવે તે આ દિશામાં કઇક પ્રકાશ પડે. બાકી એની એક વૃત્તિ વિ. સં. ૧૨૨૧ માં વિદ્યમાન પરમાનંદસૂરિએ રચી છે.
હવે આપણે આ મહારૂપકના પ્રણેતાની કૃતિ વિચારીશું. એ પેાતાનુ નામ સિદ્ધ હોવાનું કહે છે પરંતુ એમને ‘સિહર્ષિ' તરીકે ઓળખાવાય છે એ બાબત લક્ષ્યમાં રાખી સિર્વિં નામની પ્રાચીન વ્યક્તિની કૃતિઓ નાંધીશું, અને એ એમની જ છે
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૧ )
એમ. હાલ તુરત તા માની લશું. મેં હિંસાખે એમને કૃતિકલાપ નીચે મુજબ છેઃ (૧) ઉપમિતિભવપ્રપ ચા કથા.
રચના વર્ષ – પ્રસ્તુત કૃતિ સંવત્ ૯૬૨ માં (૨) ચન્દ્રકાલે ચરિત્ર. આ ચન્તકવલિચરિત્ર કે રચાઇ એમ બાંધેભારે કહ્યું છે. આથી આ સવત્ એવા કાઇ નામની પ્રાકૃત કૃતિ ઉપરથી સંવત્ ૫૯૮ માં તે કયા એ પ્રશ્ન ઉદ્ભવે છે. શ્વેતાંબરોના ગ્રન્થા અંતે સ ંસ્કૃતમાં રચાયેલી કૃતિ છે. આને ગુપ્ત સંવત્ ગણુતાં વીર સંવત્, ગુપ્ત સંવત્ શક સંવત્ અને વિક્રમ આ વિ. સ. ૯૭૪ ની કૃતિ થાય એમ જૈન સાહિસંવત્ એ ચાર પૈકી ગમે તે એકના નિર્દેશ જોવાય ત્યને સંક્ષિપ્ત ઋતિહાસ” પૃ. ૧૮૬)માં ઉલ્લેખ છે. છે. એ હિસાબે અહીં વિચાર કરતાં જ્યેષ્ઠ શુકલ જ્યારે જિનરત્નકાશ (વિ ૧. પૃ ૧૧૮ ) પ્રમાણે પચમીએ ગુરુવાર તેમજ પુનર્વસુ નક્ષત્ર હાય ઍવેશતા આ વિ. સ. ૮૯૫ની કૃતિ છે. અને એ ૩ર૯૬ સંવત્ તે વિક્રમ સિવાય અન્ય સભવતા નથી. વીર શ્લોક જેવડી છે અને એની એક હાથપોથી પાટણના સ ંવત્ તે। હાઈજ શકે નહિ કેમકે કર્તાએ જે ભિડારમાં છે. ભદ્રસૂરિના ઉલ્લેખ કર્યાં છે તે વિ. સં. ૧૮૫ માં એટલે કે વીર સંવત્ ૧૦૫૫ માં સ્વર્ગવાસ થયાની પરંપરા સ્વીકારાય તે પણુ વીર સ ંવત સ ંગત થઈ શકે નહિ. આમ હાઈ આ મહારૂપક છે. સ. ૯૦૬ના *મે'ની પહેલી તારીખે પૂછ્યું થયું એમ લિત થાય છે. એ પૂર્વે દુર્ગાસ્વામીના ભિન્નમાલમાં સ્વર્ગવાસ થયા હતા.
( ૩–૪) ધર્માંદાસ ગણુ કૃત ઉવએસમાલાની વિસ્તૃત તથા સંક્ષિપ્ત અર્થાત્ મોટી અને નાની વૃત્તિ. મોટી વૃત્તિ ૫૦૦ શ્લોક જેવડી છે અને એને હુંયેપાદેયા' તરીકે ઓળખાવાય છે. નાની વૃત્તિ ૪૧૭૦ લેક જેવડી છે.
(૫) ન્યાયાવતાર ઉપરની વૃત્તિ. વૃત્તિકાર તરીકે સિદ્ધ વ્યાખ્યાનિકને ઉલ્લેખ છે. આ બધી કૃતિ એક જ કર્તાની રચનાઓ છે કે કેમ તેના અંતિમ નિર્ણય કરવા માટે મારી પાસે પૂરતાં સાધન નથી એટલે અત્યારે તા આ સંબંધમાં થોડુક કહીંશ
થન્તકેયલિ ચરિત્ર અપ્રકાશિત છે એટલે એની તે ભારે માટે શક્ય નથી. કાઇ હાથપોથીનું આંતરિક નિરીક્ષણ કરવું પડે પણ
ને ચક્રવલિ ચરિત્ર વિ. સ. ૮૯૫ની જ કૃતિ હાય તા આ મહાપક કરતાં ૬૭ વર્ષ પહેલાં ચાચેલી નનામ અને એ પ્રસ્તુત મહારૂપકકારનીજ કૃતિ હાય તે! ગ્યુંએ લગભગ સે। વર્ષી જીવ્યા હશે. ઍમ
અનુમનાય.
વએસગાલાની ‘હૈયે પાયા' નામની વૃત્તિમાં છપાયેલી છે. ગદેવતાની કૃપાનો ઉલ્લેખ છે તેમજ
ઉપમિતિભવપ્રપંચા કથાની પ્રશસ્તિનું સોળમું પદ્ય
પશુ છે, એટલે આ વૃત્તિ મહારૂપકકારે રચ્યાનું મનાય તે ખોટુ નિહ,
હું આ પદ્ય પ્રક્ષિપ્ત તેા નથી એની ખાતરી કરી લેવી ઇએ.
For Private And Personal Use Only
