________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ અડ
છે. સમકિતના ઉપશમ, પશમ, ક્ષાયિક એ ત્રણ સમકિત પ્રાપ્તિ સાથે પ્રથમ તો અવિરતિ સંખ્યદ્રષ્ટિનું પ્રકારે, પૈકી પ્રથમ ઉપશમ સમકિત પછી તુરત ચતુર્થ ગુણસ્થાનક પ્રાપ્ત થાય છે. તે પછી કાળક્રમે ક્ષાયિક સમકિત કદાચિત જ કોઇને અપવાદરૂપે પ્રાપ્ત દેશવિરતિ અને સર્વવિરતિરૂ૫ પાંચમું છઉં હું સાતમું થાય છે. ક્ષયિક સમકિત પ્રશમભાવને માટે ઉત્કૃષ્ટ ગુણસ્થાનક વગેરે ઉપર ઉપરના ગુણસ્થાનકે આધ્યાપ્રકારનું સમકિત છે. આ કાળમાં ક્ષાયિક સમક્તિ ત્મિક વિકાસ અનુસાર પ્રાપ્ત થાય છે. ચતુર્થ વિચ્છેદ પામેલ ગણાય છે. તેથી ઘણું કરીને ઉપશમ ગુણસ્થાનકે મિથ્યાત્વ અને તેમાંથી પરિણમતા રાગસમકિત પછી ક્ષયોપશમ સમકિત અથવા મિથ્યાત્વ જન્ય અનંતાનુબંધ કવાયાને ઉદય હોતો નથી. પરિણતિ થાય છે. મિથ્યાત્વની પરિણતિમાં જીવાત્માને જે હોય છે. તે અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય કાયાને ઉદય બહારથી ગમે તેવો શાંત સૌમ્ય સ્વભાવ દેખાય છતાં હોય છે તે પછીના ગુણસ્થાનમાં પ્રત્યાખ્યાનાવરણીય તેને આમિક અથવા તાત્વિક પ્રશમભાવને અથવા સંજવલન કવાયાનો ઉદય હોય છે. પાંચમા કાંઈ અનુભવ થતો નથી. પણ ક્ષયે પશમ સમકિત દેશવિરતિ ગુણસ્થાનકમાં પ્રત્યાખ્યાનાવરણયનો અને હોય ત્યાં સુધી ગમે તેવી આધિ વ્યાધિ ઉપાધિ તે પછીના પ્રમત્ત અપ્રમત્ત સર્વવિરતિથી બારમા વિપત્તિ વિકટ પરિસ્થિતિમાં પણ છે વધતે અંશે ક્ષીણ મેહ ગુણસ્થાનકમાં ઉત્તરોત્તર મંદ મંદ પ્રશમભાવ, આત્માની પ્રસન્નતા, પ્રાકૃતિક સૌમ્યતા સંજવલન કષાયનો ઉદય હોય છે. તે ઉચે ચડતા ચાલુ રહે છે. સંપત્તિ કે વિપત્તિમાં તે સમભાવ ગણસ્થાનકમાં પ્રશમભાવને ગુણું વધારે ને વધારે અનુભવે છે. પ્રથમ સમકિત પ્રાપ્તિ પછી પણ પ્રગટે છે. તેરમા ચૌદમાં સયોગી અગી કેવલી અનાદિકાળથી કર્મબદ્ધ અવસ્થામાંથી મુક્ત થવા ગુણસ્થાનકમાં તથા સિદ્વિપદમાં કષાયને તદ્દન અભાવ જીવાત્માને ઘણા ઘણા અસંખ્યાતા અનંતાભ અને પ્રશમભાવને સંપૂર્ણ પ્રભાવ પ્રકાશ હેય છે ધારણ કરવા પડે છે અને ફરી ફરી સમકિતરૂપે એટલે ગુણસ્થાનકની પ્રાપ્તિ અનુસાર અથવા આધ્યાઆત્માનું ઉત્થાન અને મિથ્યાત્વરૂપે પતન થયા કરે ત્મિક વિકાસ અનુસાર છવામાં પ્રથમભાવને ઉત્તરછે અને તેમાં વધારેમાં વધારે અર્ધપુદગલપરાવર્ત ઉત્તર વિશેષ અને છેવટ સંપૂર્ણ અનુભવ કરે છે. સમય એટલે અનંતિ અવસર્ષણી ઉત્સપણી જેટલે સમકિત આત્મા પ્રભાવને પોતે અનુભવ કરે કાળ પસાર થાય છે. તેટલા કાળમાં ક્ષાયિક સમક્તિ છે એટલું જ નહિ પણું તેમના સહવાસમાં સાનિધ્યમાં અને તેના પરિણામે તેજ ભવમાં અથવા ત્રીજા ભવે આવનાર બીજાઓને પણ તેમના પ્રશમભાવના ગુણને સંસાર મુક્ત થતા સુધીમાં ઘણે વખત ક્ષયોપશમ સ્પર્શ પરામર્શ થાય છે. સંત મહાત્મા પુરૂષોને સમકિત પ્રાપ્ત થાય છે. અને તેથી પણ વધારે વખત સામિધ્યમાં મનુષ્ય તે શું પશુ-પંખી પણ જાતિમિથ્યાત્વ દશામાં પસાર થાય છે. એટલે આ ગત વેરઝેર ભૂલી જી સી સાથે રહે છે, રાગ-૫ સંસારના અનંતા ભાવભ્રમણુ કાળમાં છવામાં બહુ વિધ્ય કક્ષા મંદ પડી જાય છે, માન અભિમાન
ડે વખત સમકિત અને તેના પ્રશમભાવને ગર્વ ટળી જાય છે, અને આત્માની, ચિત્તની એક અનુભવ કરે છે, આત્માને સંપૂર્ણ પ્રશમભાવ પ્રકારની પરમ શાંતિ–પ્રસન્નતા અનુભવે છે. આ સમભાવ ગુણ તે કેવળી અવસ્થામાં જ પ્રાપ્ત થાય છે બધો પ્રથમ ગુણને અને પ્રશમ ગણના મૂળ આધાર અને આયુષ્યને અંતે કેવળી ભગવંત સંસારથી મુકત સમકિતને પ્રભાવ છે. ખરી રીતે તે અનુભવમ્ય થતાં સિદ્ધિ પદને પામતા અનંત જ્ઞાનદર્શન ચારિત્રાદિ છતાં વર્ણનાતિત છે. ગુણોની સાથે શાશ્વત કાળ પ્રમભાવના સુખને પામે. હવે પછીના લેખમાં સમકિતના પાંચ લિંગછે. એટલે સમકિત પ્રાપ્તિ અને તેથી પ્રાપ્ત થતા લક્ષણો પૈકી બીજા ત્રીજા લિંગ સંવેગ અને નિર્વેદ પ્રશમભાવનું મહત્વ કેટલું છે તે સમજાશે. જીવાત્માને ઉપર વિવેચન થશે.
For Private And Personal Use Only
