________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
સમકિત અને તત્ત્વાની વિચારણા
અંક ૩-૪ |
સબંધ સ્વાભાવિક નથી પુદ્ગલને સ્વભાવ જ સમૈગ વિયોગ, મીલન ગલનનો છે. પુદ્ગલને સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ અંશ પરમાણુ છે. તેવા અસ ંખ્યાતા અનંતા પરમાણુ પુદ્ગલના કોંધ યાને સયોગ થાય ત્યારે જીવાખાનું શરીર બને છે.
તેવા જીવ અને અવરૂપ એ મૂળતત્ત્વાનો જીવાત્મામાં સયોગ થવાનુ કારણ શું? તે સ ંયોગ શાશ્વત સદાકાળ માટે છે કે કાઈ વખત તે એક બીજાથી તદ્દન છૂટા પડે છે? આ ઘણા જ મહત્વના પ્રશ્નો છે અને તેના સાચા ઉકેલ, યથા સમજણમાં આત્મા અને પુદ્ગલનું સાચું સ્વરૂપ, અને જીવનનુ અંતિમ ભાવિ. પરમ આદર્શ સમય છે. જીવનુ લક્ષણ ચેતના ચેતન્ય જ્ઞાન ઉપયોગ છે. ચેતના શક્તિ, જ્ઞાન અથવા એધરૂપ ક્રિયા ઉપયેગ ફક્ત જીવમાં છે. જીવ રિહંત એટલે આત્મા રહિત કાઈપણ ગમે તેવા વિરાટ પુદ્ગલ સ્કંધમાં સ્વયંસ્ફૂરિત જ્ઞાન, ચેતના. ક્રિયા, ઉપયાગ નથી. ઉલટુ આત્મા સાથે જડ પુદ્ગલ તત્વના સંયાગથી છત્ર જુદા જુદા ભવ શરીર ધારણુ તેા કરે છે પણ તેમાં કેટલાક પરમાણુ પુદ્ગલે એવા પ્રકારના હોય છે કે તેથી વાત્માના સ્વયં જ્ઞાનગુણનું આવરણું થાય છે. જ્ઞાનના સ્થાને અજ્ઞાન મિથ્યાત્વ અંધકાર પેદા થાય છે. જીવને શરીર ધારણ કરાવનારા અને અજ્ઞાન વગેરે પેદા કરાવનાર પુદ્ગલેાના સમૂહને કવણાના પુદ્ગલા કહે છે. પરમાણુ પુદ્ગલામાં ક`વ ણાના પુદ્દગલા સૌથી સૂક્ષ્મ અને વિશિષ્ટ પ્રકારના છે અને તેના આત્માની સાથે સયેાગ અનાદિકાળને છે. કવણાના પુદ્ગલે જીવને જુદા જુદા, નાના મેટા, રૂપરંગ, શુભ અશુભ, સુખરૂપ, દુઃખરૂપ, મેાટા નાના આયુષ્યવાળા દેહ ધારણું કરાવે છે; તેમજ તેના જ્ઞાનાદિક ગુણોનું આચ્છાદન કરે છે, જીવને સાચી દ્રષ્ટિ પામવા દેતા નથી, કામ ક્રોધાદિક, રાગદ્વેષ જનિત જુદા જુદા માહમાં ભમાવે છે અને તેને પરમ શાંતિ સમભાવ પ્રાપ્ત થવા દેતા નથી તથા તેની
સ્વાભાવિક શક્તિમાં અંતરાય નાખે છે. જીવને દેહ ધારણુ માટેના પુદ્ગલેાના સમૂહને અતિ ક
કહે
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૩૫ )
છે. અધાતિ એટલા માટે કે તેનાથી જીવ ખુદા જુદા દે શરીર ધર્માં અનુભવવા છતાં આત્માના જ્ઞાનાદિક સ્વાભાવિક ગુણાના તે ધાત કરતા નથી. જ્યારે વના જ્ઞાનાદિક ગુણાના ધાત આચ્છાદન કરનારા, તેને મેહગ્રસ્ત પ્રમાદી શક્તિહીન કરનારા કના પુદ્ગલેને ધાતિકના પુદ્ગલા કહે છે. તે બંને પ્રકારના કર્મોના પુદ્ગલેાના સૂક્ષ્મ સમૂહ કાણુવ′ણાના પુદ્દગલા તરીકે ઓળખાય છે. વને તે અનાદિકાળથી વળગેલા છે, ભવાંતરમાં પણ તે સાથે જ જાય છે અને જીવ તેનાથી સર્વથા મુક્ત થાય નહિ ત્યાં સુધી સૌંસારમાં ભવભ્રમણ ચાલુ રહે છે. જીવાત્માને શરીરાદિક પુદ્ગલાના સંયોગવિયેાગ થયા કરે છે. તે સહેલાઈથી જોઈ તેમજ સમજી શકાય છે. તેવી જ રીતે જીવાત્માના ચૈતન્ય સ્વરૂપ જ્ઞાનાદિક ગુણુનું આવરણ કરનારા કર્માંના સચાગ એટલે અધ અને સત્તા, તથા વિયાગ એટલે કમના ઉદયાદિકરણ દ્વારા વિચ્છેદાય થાય છે. પણુ શરીરાદિ પુદ્ગલા માફક સ્થૂલ દ્રષ્ટિ ગોચર થતાં નથી પણ અનુમાન અને તેના પ્રભાવ દ્વારા જોઈ સમજી શકાય છે. અત્યત ગાઢ મેાહનીયાદિક કના પ્રભાવે વ પોતાના શુદ્ધ સ્વરૂપી આત્માને અશમાત્ર પણ સમજી શકતા નથી અને સસાર ચક્રમાં અનતકાળ સુધી ભવભ્રમણ કરે છે અને પ્રાય: અનંતુ દુઃખ અને ધણુ અપ સુખના અનુભવ કરે છે.
પશુ આ સંસારમાં ભવ્ય જીવાત્માને અનંતા દુઃખમય અને અલ્પ સુખમય સસાર ભ્રમણમાંથી છૂટવાને અતિ અજાયબ પણ કાળલબ્ધીરૂપ કુદરતી ન્યાય ક્રમે ક્રમે કામ કરે છે. જેના સયાગ તેને વિચાગ એ ન્યાય નિયમ અન્ય પુદ્ગલાની માફ્ક કર્મોના પુદ્ગલેને પણ લાગુ પડે છે. એટલે અનાદિ કાળથી સૂક્ષ્મ અને બાદર નિગેાદ, સાધારણ અને પ્રત્યેક કાય સ્થાવર અને ત્રસ, એકેન્દ્રિયથી પંચેન્દ્રિય જાતિ, તીંચ, નારક, મનુષ્ય, દેવગતિમાં અનંતકાળ અન`તિવાર ભવભ્રમણ કરતાં કરતાં જીવતે એક એવેા કાળ-સ્થિતિ આવે છે કે જીવાત્માને તેનામાં મૂળભૂત રહેલા જ્ઞાનાદિક ગુણાના પ્રકાશ મળે છે. તેના પિર
For Private And Personal Use Only
