Jain Dharm Prakash 1960 Pustak 076 Ank 09

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 5

જ્ઞાન સમુદ્ર જેવું છે, આપણું પાત્ર નાનુ છે.
લેખક : શ્રી ભાલચંદ્ર હીરાચંદ “સાહિત્યચ≤ ”
જગતમાં જ્ઞાન અગાધ છે, અનંત છે અથવા અિિભત છે. એમાં શંકા નથી, એટલે જ કહેવાય છે કે, જ્ઞાનનો કાઈ પાર પામ્યું નથી. આપણી આંખને આકાશ જણાય છે અને વિશ્વની ત્યાં પિરસીના થઈ ગઈ એમ આપણને ભાસ થાય છે. પણ કઈ અજ્ઞાત સાધનથી જો આપણે એકાદ મહગોળ ઉપર જઇ રાકીએ અથવા કાઈ નક્ષત્ર ઉપર આપણે પહોંચી જઈ એ તો આજે ખાપણને જે આકાશ જણાય છે તેવું જ આકાશ આપણે ત્યાંથી પણ તેશુ એટલે ગમે ત્યાં જઈએ તો પણ આકાશ તે! આપણને પરિમિત જ જણાશે. પણ એ એની પરિસીમ: નથી, એ સ્પષ્ટ છે. એ ઉપરથી આપણી દિટની એ મર્યાદા છે એમ જણાય છે. આપણી દિષ્ટ ત્યાં સુધી જોઈ શકે છે તેટલી જ તેની મર્યાદા બધાઈ જાય છે. એની આગળ વ્હેવાની આપણી રાક્તિ ચાલતી જ નથી. તેથી આપણે આગળ કોઈ શકતા નથી. એટલે જ આકાશ દ્રવ્ય અનંત એ સ્પષ્ટ ર્જાઈ શકાય છે. એ જ સ્થિતિ કાળની પણ છે. કાળ અમુક દિવસે થયો એમ કાઈ કડી શકે તેમ નથી. એ કાળને જે આપણે મર્યાદા બાંધીએ તેા તેના પહેલા કાળ નહીં જ હતા એમ શી રીતે આપણે કહી શકીએ ? અર્થાત્ કાળ પણ અનાદિ છે તેમ અનંત પણ છે. તેવી જ સ્થિતિ જ્ઞાનની પણ છે. કારણ જ્ઞાનને પણ કાઈ બતની મર્યાદા હાતી નથી. એટલે જ્ઞાન પણ અનંત જ કહેવાય છે. ત્યાં પ્રશ્ન એવેશ થાય છે કે, કેવળજ્ઞાની ભગવતા અને સિદ્ધ ભગવ ંત! અનંત જ્ઞાનના ધણી છે, એ શી રીતે પૂરવાર થાય કારણુ જ્ઞાનના પ્રકાર પાંચ માનવામાં આવે છે. તેમાંના ચાર પ્રકાર ઘણાઓને પ્રાપ્ત થાય છે, પણ કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરનારા અત્યંત શ્રેય કાલાંતરે ઉત્પન્ન થાય છે, એને
સંપૂર્ણ જ્ઞાન મળી ગયું એ સબંધમાં આપણે વિચાર કરીએ.
જૈઅને વળજ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે તેમના નાનાવરીય બધા જ કર્મનો નાશ થએલા હાય છે, તેમના આવરણે કે વાધા ખસી ગએલા હોવાને લીધે જેમ સ્ય ઉદય થતા અધકાર જતો રહે તેમ તેમના આત્મપ્રદેશો સર્વાંગપૂર્ણ થઈ ગએલા હોય છે. તેમને જોવાનું કાર્યં આપણી પેઠે ક્રિયાદ્રારા કરવાનુ હાતુ નથી. તેમને કાઈ તનો અવરોધ નડવાનુ કાંઈપણ કારણ હોતું નથી, તેથી તેએા સાક્ષાત્ આત્મપ્રદેશોદ્વારા બધા અનુભવ મેળવી લ્યે છે, ત્યારે જ એવા આત્માનુભવના જ્ઞાનને કેવળજ્ઞાન કહે છે. વિશ્વમાં પદ્ભવ્ય સિવાય બીજું કશું જ નથી, એવે પ્રત્યક્ષ સાક્ષાત્કાર તેમને થએલા હોય છે. તેમનુ વ્યક્તિત્વ ભર્યાદિત હૈાનું નથી, તે સત્-ચિત્રઆનંદના સુખમાં અવિચલ રીતે અને અબાધિતપણે સ્થિત હાવાથી અજ્ઞાન જેવી વસ્તુ તેમની પાસે પ્રવેશી શકતી નથી; માટે જ તે સર્વનું ગણાય છે. આપણે ગમે તેટલું વર્ણન કરીએ તે પણ શબ્દો તેનું વર્ણન કરી શક્તા નથી. અત્યાર સુધી અનેક જ્ઞાની મહાત્માઓએ એનું સ્વરૂપ વર્ણન કરવા પ્રયત્ન કર્યો છે, છતાં તેનું આબેહુબ વર્ણન કરવા કોઈ સમર્થ થયા નથી. કારણ એ અવસ્થી શબ્દાતીત છે, તેમ અગમ્ય પણ છે, એ તે જે જાણે તે અનુભવી શકે, તે પણ વર્ણન તે કરી શકે જ નહીં. સામાન્ય સાકરનું સ્વાદિષ્ટ પાશુ પણ શબ્દમાં પણ વર્ણવી શકાતું નથી, સાકર કેવી હાય છે ? એના જવાબમાં છેવટ કહેવું જ પડે છે કે, ભાઈ, ખાસ જુએ. ત્યારે જ ખર પડશે. આવી વસ્તુએ તે ઇંદ્રિયગમ્ય નહીં પણ અનુભવગમ્ય જ હોય છે. મને અમુક જ્ઞાન થયું + ( ૯ )