________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ
( ૮ )
વગેરે પાંચના શિશમાં ઉય તેમ જ યંત્રવડે માઁગળ વગેરેના સ્તનું રાશિદ્વારા જ્ઞાન. પ્રણેતા-- ત્રરાજના કર્તાનું નામ મહેન્દ્ર' છે. એમણે પેાતાને આધ પદ્યમાં ‘સૂરિ' કહ્યા છે, વિશેષમાં પ્રત્યેક અધ્યાયના ઋતિમ પત્રમાં એમણે ‘મહેન્દ્રગુરુ' તરીકે પેાતાને નિર્દેશ કર્યો છે. આવ પદ્યમાં સુચવાયા મુજ મદનસર એમના ગુરુ થાય છે. પ્રત્યેક અધ્યાયના અંતિમ પદ્યમાં એ માનસૂરિને સક્ષિપ્ત પરિચય અપાયેા છે.
એ દ્વારા કહ્યું છે કે-ભગુપુરમાં એટલે 3 ભરૂચમાં મદનસૂરિ નામના ‘ગણુકચક્રચૂડામણિ’ થયા અને એમની પ્રશંસા એક નૃપતિએ કરી હતી. એ નૃતિ તે ‘પીરાજ’એમ યન્ત્રરાજની સંસ્કૃત ટીકામાં મલયેન્દુસૂરિએ કરેલા ઉલ્લેખ ઉપરથી જાણી શકાય છે. આ પીરેજ' નૃપતિ તે ‘ દિલ્હીના ફ્રિજશાહ તઘલખ ’ એમ (જૈ. સા.સ. ૪. ૪૪૦-૪૪૧)માં વું છે, વળી એ રાજાના મહેન્દ્રસૂરિ મુખ્ય ન્યાતિષી વ્રત!, એમ પણ અહીં કર્યું છે.
રચનાવ –યત્રરાજના પ્રથમ અધ્યાયનું ચાળીસમુ પદ્યું વિચારતાં આ ગ્રન્થ શાબ્દ નન્દ-સ'માં એટલે કે રાકસંવત્ ૧૨૯૨માં અર્થાત્ વિ. સ. ૧૪૨૭માં રચાયાનું ફલિત થાય છે. આ પઘની ટીકામાં આ ગ્રંથ શસવત્ ૧૨૯૨ માં રચાર્યાના સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ છે.
આધાર-પ્રથમ અધ્યાયના ત્રીજા પદ્યમાં કહ્યું છે કે યવનાએ અનેક પ્રકારના યન્ત્રાગમ રચ્યા છે. તેનું સમુદ્રની જેમ મ ંથન કરી મેં એના અમૃતસમાન સારરૂપ આ ગ્રન્થ યાન્મ્યા છે.
ટીકા અને દીઘ્રકાર-યંત્રરાજ ઉપર એના પ્રણેતા મહેન્દ્રસૂરિના શિપ મલયેન્દુસૂરિએ સંસ્કૃતમાં
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ કાÁ
મુખ્યતયા અદ્યમાં ટીકા રચી છે. પ્રારંભમાં તેમજ પ્રત્યેક અધ્યાયની ટીકાના અંતમાં એક પદ્ય છે. અંતમાં ત્રણ વધારાનાં પદ્યો છે. મૂળ ગ્રન્થ સુગમ છે અને એના ઉપરની ટીકા પણ વિશદ અને અનેક કાકાથી સમૃદ્ધ છે,
ટીકાકારે પ્રસ્તુત ટીકા કયારે રચી તે જણાવ્યુ નથી. વળી એમણે કૈ યન્ત્રરાજના પ્રણેતાએ પેાતાના ગચ્છ વિષે તેમજ મદનસૂરિની ગુરુપર'પરા કે મલયેદુસરની શિષ્યપર ંપરા વિષે કશી માહિતી આપી નથી અને હું પણ હજી સુધી તે એ બાબતમાં અજ્ઞાત છેં.
પ્રકાશન-મૂળ ગ્રન્થ સુધાકર દ્વિવેદીએ અને એલ. શર્માએ બનારસથી ઇ. સ. ૧૮૮૩માં પ્રસિદ્ધ કર્યાં હતા. સુધાકર દ્વિવેદીએ ટિપ્પણ રચી આ પ્રકાશનને સમૃદ્ધ બનાવ્યુ` હતુ', એમ વિ.સ. ૧૯૯૪ ના ‘શ્રી મહેન્દ્ર જૈન પચાંગ”ની મુનિશ્રી ( હવે પન્યાસ ) વિકાસવિજયજીની પ્રસ્તાવના જોતાં જણુાય છે. આ પ્રકાશન હજી સુધી તા મારા જોવામાં આવ્યું નથી એટલે એ વિષે હું વિશેષ કંઇ કહી શકતા નથી. આ પ્રસ્તાવનામાં નીચે મુજબ ઉલ્લેખ છેઃ
“ જયપુર સ્થાપિત મહારાજા શ્રી જયસિદ્રજીએ ઉપરોકત (યન્ત્રરાજ)ગ્રંથ ઉપર વિદ્વત્તાપૂર્વČક કાકા રચી ગ્રંથના મૌલિક વિષયાના વિસ્તારપૂર્વક સ્ફોટ કરી જયપુર, ઉજ્જૈન, બનારસ, દિલ્હી વગેરે સ્થળેએ વેધશાળાારા આ યંત્રરાજ ગ્રંથની પ્રત્યક્ષતા સાબિત કરી બતાવી છે.
આ વ્હારિકા કાષ્ટ સ્થળેથી પ્રકાશિત થઇ હાય તેા તે મારા જોવામાં આવી નથી.
આ આ વિષયગત વિગતે તૈયાર કરવામાં રૈકવે દ્વારા સપાકૃિત આવૃત્તિમાં સસ્કૃત વિષયાનુક્રમને મે" છૂટથી ઉપયોગ કર્યા છે-એના પ્રાય: અનુવાદરૂપે આ લખાણ
“નિર્ગુ યસાગર, મુદ્રણુાલય” તરફથી મલયેન્દુસૂરિ
છે. એથી એ વિષયાનુક્રમના રચનાર અને પ્રકાશકનો હુકૃત ટીકા સહિત આ યંત્રરાજ જંબુસરના વતની પુરુષોત્તમના પુત્ર દેવરચૂડામણિ વિશ્રામે રાકસંવત્
આાર માનું છું.
For Private And Personal Use Only
