________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
( ૨૮ )
લીધે આપણે અન્યને જ જોઇ શકીએ છીએ, તેથી જ આપણે બીજાના જ ગુણુદોષો જોયા કરીએ છીએ. સિંહની દષ્ટિ પાછળ જ જોવાની ત્રણે ભાગે હોય છે તેમ આપણે પણ આપણે શું કરી ગયા અને એનુ પરિણામ શુ` આવ્યુ. એ જોતાં શીખીએ તે આપણા હાથે થતી અનેક ભૂલો થાય જ નહીં અગર થઈ જાય તે તે સુધારવાને આપણે પ્રયત્ન કરવા પ્રેરાઇએ પણ આપણે એવી અંતર્મુખ દિષ્ટ કેળવી જ નથી, અને તેને લીધે આપણે આપણા ધ્રુષો જોઇ જ શકતા નથી અને દેષો જણાય જ નહીં ત્યારે તેને સુધારવાના પ્રશ્ન જ ક્યાં રહ્યો? આપણે પ્રતિક્રમણુ કરીએ છીએ. એ બધુ' મેાઢે એલી જવા જેટલુ જ જો રહે તે તેની ફલશ્રુતિ શુ ? અઢારે પાપસ્થાનાના ફક્ત નામેાચ્ચાર કરવા માત્રથી જ જો આપણે તેના સેવન કરવાના પાપથી છૂટી જતા હોઈએ તો પ્રતિક્રમણ કરનારાઓ તે શું પણ પ્રેસમાં એ અક્ષરા જોડનારા અને 꿈을 વાંચનારા પણુ તરત જ નિર્દોષ થઇ જાય. પણ એમ થઇ જાય એવું આપણે માનતા નથી. એ ઉપરથી સિદ્ધ થાય છે કે, આપણે જે ષ્ટિથી જોવું જોઇએ તેવી દિષ્ટ જ આપણે કેળવી નથી. એવી અંતમુ ખ દૃષ્ટિ કેળવી તે દૃષ્ટિથી જોતાં શીખી પેાતાના આત્માનું નિરીક્ષણ કરતા શીખવાની ઘણી જરૂર છે. એક વખત એવી ષ્ટિ જો આપણને મળી જાય તે આપણી બધી જ ક્રિયા સા` થવા માંડે અને છેવટ તે અમૃત ક્રિયામાં પરિણમે, પણ એમ જ્યાં સુધી થતું નથી અને આપણી મનઃચક્ષુ ખુલતી નથી ત્યાં સુધી આત્મનિરીક્ષણ આપણા માટે અશકય જ છે, માટે જ એ સ્પષ્ટ જણાય છે કે, ફક્ત આપણી બાફ્ શરીરની ચક્ષુ કેવળ પૂર્ણ' જ છે. સાચુ નિરીક્ષણ તા 'ત:ચક્ષુથી જ પૂ થાય છે.
જ્યારે આમ જ છે તો પછી માનવ તથઇ ખાલી આત્મનિરીક્ષણ ક્રમ કરતા નથી? એ પ્રશ્ન ઉત્પન્ન થાય છે, એનુ મુખ્ય કારણ એમ જણાય છે કે, ખાદ્ય ચક્ષુથી જોવુ' સુલભ છે. એને માટે ખાસ ક્રાંઈ પ્રયત્ન કરવાની જરૂર હોતી નથી અને બીજાના દોષ જોવાથી પોતાને આનંદ થાય છે અને તેવા
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ માગશર
દેાષાનું વર્ણન કરી અન્ય લેાની સામે પેાતાની બડાઈ હાંકવામાં એને આનંદ આવે છે. બીજાના દોષોનુ વર્ણન કરતા આપણે એક જાતના પાશવી આનંદ અનુભવીએ છીએ, તેથી જ વારવાર એવા દોષો જો તેનું વર્ણન કરવામાં આપણુ સમાધાન થાય છે અને એવા અન૬માં પાતા માટે વિચાર્ કરવાની આપણી ફુરસદ જ મળતી નથી. એકાદ વખત કાષ્ટના ઉપદેશથી અગર બીજી ક્રાઇ ઘટના થઈ જવાથી આત્મનિરીક્ષણ કરવાનું મન થઈ જાય છે ત્યારે પાતામાં રહેલા દેખોનુ ભૂત આગળ આવી ઊભુ` રહે છે અને એની ભીતિ સામે તરી આવે છે. તેમજ એવુ નિરીક્ષણ ટાળવા માટે આપણે પ્રયત્ન પણ ફરીએ છીએ, તે ટાળવા માટે બીજા ક્રાઇ નિમિત્તો અગર કાર્યો આગળ કરીએ છીએ. મતલબ કે, આત્મ નિરીક્ષણ કરવા આપણા માટે કટુતા જ જણાવાની છે એમ ધાસ્તી આપણને લાગે છે, માટે જ આપણે આપણને પેાતાને જ નિરખવાની ના પાડીએ છીએ. ખીજુ બધુ જોવાય છે પણ આપણે પેાતાને જોવાનુ ટાળવાને પ્રયત્નશીલ રહીએ છીએ.
બીજી વસ્તુ એ પણ છે કે, પેાતાનું જ નિરીક્ષણુ કરવું હ।ય ત્યારે એકાંત શોધવું પડે, આણુ આંખ બધ કરવી પડે, બધા જગતને ભૂલી જવું પડે અને આપણામાં રહેલા દેષો જેવા પડે. આપણી કાળી બાજુ આપણી સામે ઊભી કરવી પડે. આપણા હાથે કેવા દોષા અને પાપે થઇ ગયા એ જોવા પડે. અને એનાં કડવું ફળા આપણી સામે ઊભા થઈ જાય, અને એ ફળા કાળાંતરે ભોગવવાના હોય છતાં આપણી સામે અત્યારે જ ક્રૂર દેખાવા ઊભા કરે. અને આપણે નિરાશા અને દુઃખ અનુભવીએ, એ પરિસ્થિતિ આપણને જરાએ ગમતી નથી અને
તેથી જ આપણે આત્મનિરીક્ષણથી દૂર દોડી જવા
માંગીએ છીએ.
દૈવયોગે આપણે એકાંત મેળવી ખાદ્યષ્ટિ ધ કરી અંતર્મુખ થઇ પેાતાનું જ નિરીક્ષણ કરવા બેસીએ ત્યારે આપણી કાળી બાજી સામે આવી
For Private And Personal Use Only
