________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
આત્મનિરીક્ષણ
..
શ્રી બાલચ’દ હીરાચંદ્ર ‘ સાહિત્યચંદ્ર
અને
આપણી દૃષ્ટિ બહિર્મુખી હોય છે, અંતર્મુખી હોતી નથી. આપણે બહારની બધી વસ્તુ ઘટનાનુ નિરીક્ષણું કરીએ છીએ. આપણુને આસપાસની વસ્તુઓ જણાય છે તેમ માનવા પણ જણાય છે. નિકટ સહવાસને લીધે આપણે તેમનામાં રહેલા દોષો જોઈ શકીએ છીએ અને દોષ નજરે પડવાને લીધે આપણા અંતરંગમાં તેવા દ્યો અતિ થઇ જાય છે. અને આમ બીજાના દોષો જોવાની ટેવને લીધે આપણે કાગડાની પેઠે પિણત અંગની જ શોધ કરી તેમાં ચાંચ ખાળવાની વૃત્તિ ધારણ કરી દાણૈકષ્ટિને જ અગ્રસ્થાન આપી તેને જ પોણુ આપતા રહીએ છીએ. અને એ રીતે બીજાના દોષો જોવાન આપણા સ્વભાવવિશેષ બની જાય છે.
સૂર્ય, ચંદ્ર અને ગ્રહ, નક્ષત્રોના અભ્યાસ કરી પૃથ્વીની દૈનિક અને વાર્ષિક ગતિના અભ્યાસ કરી ગ્રહણાનુ ભવિષ્ય જાણવાને ો અભ્યાસ કરે છે અને સૂર્યબિંબ ઉપર થતા સ્ફોટાના એ અભ્યાસ કરે છે, પણ પેાતાની જ આસપાસ કૅવી ઘટનાઓ થઈ રહી છે અને તેનુ પરિણામ પાતા ઉપર શું થાય છે તેના અભ્યાસ કરવાનો તે ીકર રાખતા નથી.
,
અનંત એવા આકાશમાં માનવ દૃષ્ટિક્ષેપ કરે છે. હજારો માઇલ ઉપર રહેલ સમુદ્ર અને પર્યંતા, મહાનદીએ અને પવ તા ઉપર થતી ઘટનાઓ જાણવા તે મથે છે અને જગતના સંધર્ષોં અને યુદ્ધોનેા અભ્યાસ એને કરવાની જરૂર જણાય છે, પણ પેાતાના અંતર ંગમાં શુ' ઉથલપાયલ થઇ રહેલ છે અને યે માગે પોતાની પ્રવૃત્તિ ગતિમાન થઈ રહેલી છે તેની તપાસ કરવાની તેની ઇચ્છા જ જાગતી નથી. પેાતે જે રીતે ગૃતિ ચલાવી રહેલ છે તે જ સથા યેાગ્ય છે અને એમાં ભૂલ જેવું કાંઈ છે જ નહીં એવુ એને લાગ્યા કરે છે.
વિદ્યાર્થી ભૂંગાળમાં યુરોપ, આફ્રીકા અને અમે રિકા જેવા દૂર દેશમાં રહેલા પર્યંતા, નદી,
જીલ્લાની, તાલુકાની કે ગામની માહિતી એ પૂરેપૂરી ધરાવતા નથી. મેગલે, રજપૂતા અગર મરાઠાઓને ઇતિહાસ તે જાણે છે, પણ પાતાના ધર્માચાર્યાં, પાતાના પરાક્રમી પૂર્વ પુષોના ઇતિહાસ એ જાણવા પ્રયત્ન કરતે નર્યા. એટલું જ નહીં પણ પેાતાની જ ફુલપરંપરા અને પોતાના જ વડવાઓના નામેા પણ એ નણુવા પ્રયત્ન કરતા નથી.
ભલભલા રાજકારણી પુરુષોના કાર્યોંમાં એને ભૂલા જણાય છે. જગતના નેતાઓની ભૂલ શોધવામાં અને આનંદ આવે છે. મેટા વિચારો અને તત્વચિંતાને પણ કષ્ટ જ્ઞાન નથી એમ એ કહે છે અને ગ્રંથકારીશહેશની સારી માહિતી ધરાવે છે. પણ પેાતાનાની પણ ભૂલે એને જોવામાં આવે છે, પણ પાતે શું કરે છે? શેમાં આનંદ માને છે? શું ખાએપીએ છે? પેાતામાં કુવા કેવા દોષો ભરેલા છે ? કૅવા કેવા અનિચ્છનીય કૃત્યો કરવામાં એને આન આવે છે? એની તપાસ કરી એ સુધારવાની એને જરા જેટલી પણ જરૂર જણાતી નથી. પેાતાથી પર એવા બધાના દોષો એને જણાતા હોય છે, પણ પોતાના દોષો જોવાને એને ફુરસદ હેાતી નથી. અન્ય લે જે ક્રિયા કરે છે તે દોષસહિત કરે છે, એમને શુદ્ધ ક્રિયા કરતાં આવડે એમ એને જણાતુ” જ નથી, પણ પાતે ફક્ત વાતા કરી નિષ્ક્રિય બેસી રહે છે એ વસ્તુની એને જરાએ ફિકર નથી.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
>v(nk )k
એ બધી પરિસ્થિતિનું કાંઇ કારણ હાય તા તે ફક્ત બાહ્ય દૃષ્ટિનું જ પરિણામ છે. આપણતે ચચક્ષુથી ફક્ત સામે જોવાની ટેવ પડી ગએલી છે, તેને
For Private And Personal Use Only
