________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કુમતિકુદ્દાલ, કુમતિનંદકુંદાલ, કુમતિ મતકુદ્રાલ,
ઉસૂત્રકંદકુંદાલ ઈત્યાદિ.
(લેખક છે. હીરાલાલ ર. કાપડિયા એમ. એ. ) આ લેખનું શીર્ષક વાંચતાની સાથે મહોપાધ્યાય ધર્મ સાગરગણનું નામ યાદ આવે એ સ્વાભાવિક છે, કેમકે એમણે રચેલ કુવકખાસિયસહસ્સકિરણ (કુપક્ષકૌશિકસહસ્ત્રકિરણ) કે જેને હીરવિજયસૂરિએ પવયણ પરિકખા( પ્રવચનપરીક્ષા ) નામ આપ્યું છે તે કૃતિ તે જ કુમતિઉદ્દાલ ઈત્યાદિ વિવિધ નામે ઓળખાવાની કૃતિ છે એ જતની માન્યતા હજી પણ પ્રચલિત હોય એમ જણાય છે, જે કે વસ્તુસ્થિતિ આવી નથી એમ ગમે દ્ધારકે “શ્રી પ્રવચન પરીક્ષાની મહત્તા ”(પૃ. ૧૮ )માં પ્રતિપાદન કર્યું છે.
ધર્મસાગરગણિના લેખમાં કે મર્યાદામાં કુમતિકંદમુદ્દાલના કતાં ધર્મસાગર હોવાનો ઉલ્લેખ નથી તો પછી આ ગ્રંથ એમને બનાવેલું કેમ ગણાય છે આ ગણિએ તરતરંગિણ ( તવતરંગિણી) રચી છે. એમાં મુખ્યતાએ તિથિની વૃદ્ધિ અને હાનિને અંગે “તપ” ગમછની માન્યતાને આગળ રાખી ખરતરની તિચિ બાબતની માન્યતાનું ખંડન છે. આ કૃતિ ઉપર સ્વપજ્ઞ વૃત્તિ સંસ્કૃતમાં છે. કેટલાક લેખકોને મતે આ વૃત્તિ તે જ કુમતિકુદ્દાલ છે.સિહવિજયે તે કુમતિકુદ્દાલને તવંતરંગિણી કમિ ગોલે છે.
કુમતિકંઇકદાલને અંગે કેટલાક કહે છે કે-ધમસાગરગણિએ દીક્ષા લીધી તે પૂર્વે આ ગ્રંથની હાથપોથી લખાયેલી છે. એમ બનવાજોગ છે કે-આ ગ્રંથમાં ખતરાદિનાં મંતવ્યોની કડક અને કટુતાભરી સમાલોચના હોય અને એ બાબતની આ ગ્રંથને આધારે ધર્મસાગરગણિ પ્રરૂપણું કરતા હશે એટલે પ્રરૂપકને જ પ્રણેતા માની લેવાયા હશે.
૧ એમના જીવન અને કવન વિષે મેં “મહેપાધ્યાય ધર્મ સાગર ગાણિની જીવનરેખા” એ નામના લેખમાં કેટલીક હકીકત રજૂ કરી છે. આ લેખ હવે પછી છપાશે.
૨ પઢાવલી-સમુચ્ચય (ભા. ૨, પૃ. ૨૫૮)માં “ તપ ' છતા ૧૧ મયદાપકે ગણાવાયા છે.
૩ જુઓ પ્ર૦ ૫૦ ૫૦ (પૃ. ૧૮ ).
૪ આ પણ વૃત્તિ મૂળ સહિત ઋષભદેવજી કેશરીલિઝ થવેતાંબર સંસ્થા (રતલામ) તરફથી ઈ. સ. ૧૯૩૪ માં પ્રસિદ્ધ કરાઈ છે.
૫ જુઓ જિનચન્દ્ર (પૃ. ૬૨)
૬ જુઓ .૦ ૫૦ ૫૦ ( ૧૮ ). વિશેષ માટે જુઓ સિડવિજ વિ. સં. ૧૬૭૪ માં રચેલી સાગરબાવની (ગા. ૨૪). આ ગાથામાં કુમતિકુદ્દાલ અને તત્વતરંગિણીને પાણીમાં બોળ્યાની વાત છે.
( ૯૭ ) -
For Private And Personal Use Only
