Jain Dharm Prakash 1951 Pustak 067 Ank 05

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533800/1

Page #1

પુસ્તક ૬૯ મું]
ઇ. સ. ૧૯૫૧
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ
9 10 199 IN "why you 14] 19 વ
વીર્ સ. ૨૪૭૬
-
मोक्षार्थिना प्रत्यहं ज्ञानवृद्धिः कार्या ।
ज्ञान
555
ज्ञान क्रियाभ्या भ
सि
કાકા
ज्ञानं
परम निधाने
श्री जैन धर्म प्रसारक सभा.
ફાલ્ગુન
પ્રગટક
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા
ભાવનગર
[ અંક ↓ મા
૫ મી માર્ચ
વિ સ, ૨૦૦૭
© 2

Page #2

- શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
બહારગામ માટે બાર અંક ને પિટેજ સાથે વાર્ષિક લવાજમ રૂ. ૬-૪-૦ પુસ્તક ૬૩ મું
વીર સં. ર૪૭૭ અંક ૫ મા.
સં. ૨૦૦૯ __ अनुक्रमणिका ૧ શ્રી સુમતિજિન સ્તવન . (મુનિરાજ શ્રી વિજયજી) ૮ ૨ ધન્ય અને સફળ જીવન .. .. . ( શ્રી વેલજીભાઈ ) ૮૨ ૩ ઘતુર .. .. .. ... ... (રાજમલ ભંડારી) ૮૨ ક વિશાલ દષ્ટિ . .(“સાહિત્યચંદ્ર” શ્રી બાલચંદ હીરાચંદ) ૮૩ ૫ ઘર કેમનું?.... . (“સાહિત્યચંદ્ર” શ્રી બાલચંદ હીરાચંદ) ૮૪ ૬ સાહિત્યવાનાં કુસુમ ::ક્ષપકશ્રણને મુસાફર : ૧ :
(શ્રી મોહનલાલ દીપચંદ ચેકસી) ૮૭ ૭ સીતા વનવાસ-ગમન.. (શ્રી મગનલાલ મેવચંદ શાહ-સાહિત્યપ્રેમી) ૯૨ ૮ શ્રી સિદ્ધાચલતીર્થ સ્તવન - ... (મુનિરાજ ચકવિજયજી) ૯૬ ૯ કુમતિકુલકુમતિનંદકુંદાલ ઈત્યાદિ (શ્રી હીરાલાલ સકલાલ કાપડિયા M A) ૯૭ ૧૦ વ્યવહાર કૌશલ્ય : ૨ (૩૦૧-૩૦૨) . . (માંકિતક) ૧૦૧ ૧૧ પ્રકીર્ણ
• • • • • • • • ૧૦૩ ૧૨ શ્રી જોગીલાલ મગનલાલ કોમર્સ હાઇસ્કૂલ ઉદ્દઘાટન સમારંભ - ૧૦૪ 13 પંચોતેરમા વર્ષમાં પ્રવેશ .. . . . ટા. ૫ ૩
નવા સભાસદ ૧. સાંડસા ચીમનલાલ રતનચંદ કેલડાપુર લાઈફ મેમ્બર ૨. શ્રી ભંવરલાલજી
જૈતારણ શ્રી પાર્શ્વનાથ પંચકલ્યાણક પૂજ,
[નવી આવૃત્તિ-અર્થ સાથે. ]. સભા તરફથી ઉપરોક્ત પૂજા બહાર પડેલ, તે ઘણા સમયથી શીલકમાં ન હોવાથી તેની આ સુધારેલી નવી આવૃત્તિ બહાર પાડવામાં આવી છે. પ્રજાને અર્થ સ્વ. શ્રી કુંવરજીભાઇને લખેલ હેવાથી સમજવામાં ઘણી જ સરલતા રહે છે. કિંમત પાંચ આના. પિસ્ટેજ અલગ.
લખે. શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર. શ્રી પર્વતિથિ સ્તવનાદિ સમુચ્ચય દરેક પર્વ તિથિઓના, વીશ સ્થાનક, નવપદ, વીશે તીર્થકર, પર્યું પણ તથા મહત્વના ચૈત્યવંદન, રતવન તથા સત્તઝાય વિગેરેને અનુપમ સંગ્રહ. પાકું કપડાનું બાઈડીંગ અને પાંચ લગભગ પૃષ્ઠ હોવા છતાં મુલ્ય માત્ર રૂપિયા ત્રણ, પટેજ અલગ.
લખો શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર,

Page #3

-
-
-
મારી
પુસ્તક ૬૭ મું. અંક ૫ મે
ફાગુન
| વીર સં. ૨૪૭૭ } વિ. સં. ૨૦૦૭
શ્રી સુમતિ જિન સ્તવન. ( ગાય ગાયે રે મહાવીર જિનેશ્વર ગાયો-એ દેશી.). દીઠે દીઠે રે જિન સુમતિ ! જ હી દડે. શાંત સુધારસ સદશ મીઠ, જિનમુખ દર્શન દીઠે. પાપ-પંક સવિ દુરે નઠે, આતમ ઉજ્જવલ ઇ કે જિન સુમતિ. ૧ શ્રત-અનુભવ મેં આગળ કીધે, મોડુ મિથ્યાત્વ વિન; જિનમુખ દર્શનફરસન કીધે, સુનિહિત પામી જિો રે. પિન. ૨ દર્શન ફરસન જે નવિ પામે, જિનદર્શન નવિ ભાવે; પૂજન અર્ચન કિમ કરી માને, પાપ-બહુલતા ધરાવે છે. જિન પાપ-બહલતા જે જન ધારે, તે રખડે સંસારે; મક્ષ અરુચિને મનમાં ધારે, ચરમાવર્તન મ્હારે રે. જિન૦ ૪ મોક્ષરુચિ દિલમાં જે લાવે, શરમાવ સેડા કાળ લબ્ધિ સહી તે જન લેવે, બીજા આપ વિગેવે રે. જિન, ૫ કાળલબ્ધિ શિવપંથ દિખાવે, ભાવલબ્ધિ તે રૂચાવે; ભાવલબ્ધિ જિનદર્શન કહીએ, ચવિજય ઇમ બોલે છે. જિન ૬
મુનિરાજ શ્રી ચવિજયજી છે.
省台台台台台自食自台创
k

Page #4

ધન્ય અને સફળ
જીવન.
માનવ
ભવ પામી કરી, નવ લીધું પ્રભુ નામ; તેની અમૂલ્ય જિંદગી, વૃધા ગઇ જ તમામ, ૧ મેઘે નરભવ પામીને, કર્યાં ન સુકૃત કામ; તેના તન, મન, ધન અને જીવતર ધૂળ સમાન, ૨ નિજ આતમ નવિ આળખ્યા, રાચ્ચે વિષય કષાય; વિલાસમાં જીવન જતાં, અંતસમય પસ્તાય. ૩ અંતે કોઇ ન આવશે, સગાં સંબંધી સાથ; દેડુ, ગેહ, ધન છેાડીને, ચાલ્યા જશે અનાથ. ૪ મહેલ ખાગ ને ધન બધુ, રહેશે જ્યાંનું ત્યાંય; આયુષ્ય ખૂટતુ ત્યાં પછી, ઉપાય ફેકટ જાય. ૫ કરણી જેવી જીવની, તેવી જ ગતિમાં જાય; બૂરાનાં ફળ છે પૂરાં, સખ થાય. દ સુકૃત તે કીધાં નßિ, સમદ્રે જન્મ ગયા થા, બન્યા મૂર્ખના ધન્ય વન્ય નર તેહુને, ધન્ય તહનાં જેણે પહિત-કારણે, અર્ષ્યા તેન સફળ જીવન છે તેહતુ, ધન્ય જીવન પણ તેહ; જેણે પરિહંત વાપર્યાં, નિજ ધન ને નિજ
સુકૃતથી નહિ સમર્યાં શ્રી રામ;
ધન ધામ. ૮
દેહ, હું શ્રી વેલજીભાઇ ( અચ્છામામા)-જામનગર,
૧ વાસ-મુલ્યે. ૨ રાાા-પિત. ૩ વાત-વાર્તા.
વતુર્ ।
चतुर पुरुष वह जानीये, जो सर्व ही समझे ऐन । ऐनन में समझे नहीं, फिर उससे करीये सेन? ॥ १ ॥ सेनन में समझे नहीं, तो उससे कहीये वैन । चैनन में समझे नहीं, तो उससे लेन न देन चतुर पुरुष ही विश्व में, कहलाता है श्रेष्ठ | विना चतुरता विश्व में, होगा कैसे अभिष्ट मनुष्य जीवन पायकर, न किया मनुष्तत्व प्राप्त । राज मनुष्तत्व चतुरता प्राप्त कर, यही जीवन का साध्य ॥ ४ ॥
| ૨ ||
11 3 11
છું ૮૨
જામ છ કામ;
राजमल भण्डारी-आगर

Page #5

વિશાલ દષ્ટિ.
IG ) @ 3000moon Dooooooox*Kિahoooooooooo
00000
(“સાહિત્યચંદ્ર” શ્રી. બાલચંદ હીરાચંદ-માલેગામ..) તું ઉઠ માનવ-વિહગ ઝટપટ ઊડ નભમંડલ વિષે આકાશ પ્રાંગણ વિપુલ વિસ્તૃત વિહરવા સુંદર દિસે. ૧ તું જ્ઞાન-પાંખો મૂક પહોળી સંકુચિતતા પરિહરી; ખાબોચિયા અજ્ઞાનની ટાળી ત્વરે દરે કરી. ૨ તું શબ્દની જંજાળ મૂકી દીર્ઘ દૃષ્ટિ જ્ઞાનને -ઝટ સમજ મન તું ભાવના ઉદ્દેશ આમિક ભાવની. ૩ પર્વત નહીં નદિ નહીં જ્યાં ઊંચનીચા સ્થળ દિસેક આડા ન કેઈ આવતા ઈછા પ્રવાસી ત્યાં વસે. ૪ સર્વે દિશા છે મોકળી પ્રતિબંધ વિણ વિહુરા સદા; આનંદ મંગલ અનુભવ આત્મક ભાવોથી સદા. ૫ અભિમાનના ઊંચા ઘણા પર્વત અને બહ ટેકરા ખાબોચિયા ગર્તા ધૃણાસ્પદ નીચતાથી જે ભર્યા. ૬ છે દુષ્ટતાના મલિન વહનો વિપુલ દુધે ભર્યા અતિ લોભ કામ કષાયધારી માનવાથી ઉભર્યા. ૭ પૃથ્વી વિષે ઘન તિમિર છે અજ્ઞાનની મોહાંધતા; દાખે ઈહાં સહુ માગ નિજને કમની છે બદ્ધતા. ૮ ઊંચે ચઢી આકાશમાં તું નિરખ સર્વ દિશા ફરી જે દીર્ધ ને સુવિશાલ રાખી ચિત્તમાં દષ્ટિ કરી. ૯ એકાંત માર્ગે સંકુચિતતા ત્વરિત વધતી વેગથી; ટુંકી તજી દષ્ટિ સુવિસ્તૃત અનેકાંતિક ભાવથી. ૧૦ દષ્ટિ ખિલ્યાથી આત્મ-ઉન્નતિ સાધશે ક્ષણવારમાં માટે કરી વિસ્તાર દૃષ્ટિ દેખજે ત્રણ લેકમાં. ૧૧ ઊંચે ચઢ તિમ દષ્ટિ ખીલે માગે ત્યાં દેખાય છે; બાલંદ વિનવે નમ્રભાવે આત્મદર્શન થાય છે. ૧૨
005soo
ooooooooooooo 9 જીલ?
Glossos00 િક00

Page #6

ઘર કાનું ?
(લેખક:-–સાહિત્યચંદ્ર શ્રી બાલચંદ હીરાચંદ-માલેગામ ) હું મારા ઘરમાં એક બીતા એરડામાં સ્વસ્થ ચિત્તે એક ગાદલા ઉપર તકીઓને અડી કડક સુખદ વિચારમાં બેઠા હતા, એટલામાં મારો એક બાલમિત્ર ઘણું વરસે ત્યાં આવી પહેલ ઓ. કુશલ પ્રશ્ન અને જવાબ થયા. પછી મિત્રે પૂછ્યું આ ઘર તમે કયારે બંધાયું ? પહેલાનું ઘર તો એક સાધારણ નાનકડું ઘર હતું અને આ તો એક બંગલાના ઘાટ જેવું ઘણું સારું ઘર જણાય છે. મને આ પ્રશ્નથી ઠીક આનંદ થયો અને મારી સુધરતી સ્થિતિ માટે મને કાંઇક અહંકારને પણ અનુભવ થશે. મારા મિત્રને મેં કહ્યું આ ઘર આઠ દશ વર્ષ ઉપર નવું બંધાવ્યું. પ્રભુની કૃપા થઈ. બે પૈસા કમાયા ને આ નવું ઘર બંધાવ્યું. “પ્રભુની કૃપા છે આમ જ્યાં હું બેલત હતું ત્યાં તે મારો દિકરો બબલે દોડતો આવ્યો અને કહેવા માંડયોઃ જુઓ બાપા, આ જોડેને કીકે આવ્યો અને મારા રવાના ઓરડામાં આવી મને કહે છે? આ આપણા ઓરડામાં બીજાને નહી આવવા દઇએ. બા ! એ મારું છે ને ? એમાં કીકાને વળી ભાગ શાને હોય? એટલામાં નાની કીકી આવી કહેવા માંડી હું રસોડામાં જઇ રમતી હતી ત્યાં તો બા આવી મને કહે-મારા રસેડામાં તારા આ ટીખળ હું નહી ચાલવા દઉં. શું એ ઓરડો મારો નહીં ? શું બા એકલી એની ધણી થઈ બેઠી ? એટલામાં તે રામો આવી કહેઃ જુઓ સાહેબ, હું મારું કામ પતાવી નારા નીચેના ઓરડામાં બેઠે હતો ત્યાં તો આપે રાખેલી નવી છોકરી કહે: એ ઓરડે તે શેઠાણીએ મને સંખે છે, એમાં તે હું રહીશ. તારે જ્યાં જવું હોય ત્યાં જજે.
આમ જુદી જુદી તકરારો ચાલતી હતી ત્યાં તે કૂતરા અને બીલાડાઓને પણ મનુષ્ય વાણથી બાલતા જોયા. કૂતરું કહેઃ એ ઘર તે સારું છે. બીલાડું વળી કહેઃ એ ઘરમાં બીજા બલાડાને પેસવા દઇશ નહીં. ઉંદરે કહે: એ ઘર તે અમારું થઈ ગયું. અમારા રહેઠાણો પણ નક્કી કર્યા છે, એમાં અમો કેદની રોકટોક નહીં સાંભળીએ. એટલામાં માંકડજુ અને બીજા કરે ળીઆ, કીડીઓ, મંકોડા મોટા જોરશોરથી પોકારવા માંડયા કે એ ધારે તે અમારું જ છે. અમને અહીં રહેતા કેણ રોકી શકે તેમ છે ? એ બધે કાલાવલ, હતા અને હુંકાર સાંભળી હું તે દિશ્ન જ બની ગયો ! આ બધું શું થવા બેટું છે ? આ બધા મને આ ઘરમાંથી હાંકી કાઢવા બેઠા છે શું?
આ બધી ભાંજગડ ચાલતી હતી ત્યાં તો કબાટો, ખુરસીઓ, તીજોરી, અલમારીઓ, અભરાઓ બધી જ માનવ વાણીથી બેસવા માંડી. દરેક વસ્તુ કહે: એ તે અમારું ઘર છે. એમાં બીજાની કટોક નહીં ચલાવી લેવાય. અમુક વસ્તુ મૂકવા માટે જ અમારી યોજના થઇ ચૂકી છે. એને માલેક બીજે કશું હોઈ શકે? પેટીપટારા તે પિતાને માલેકીને હક બતાવવા માટે અનેક દલીલે આગળ ધરી રહ્યા. હું તો આભો જ બની ગયો. આટલા બધા માલેક જ્યારે ઉભરાઇ જવા માંડ્યા ત્યારે મારી તતડી સાંભળે જ કોણ? હું તે

Page #7

અંક ૫ મે ]
પેાતાને પૂરેશ માલેક સમજી કરશે એવી કલ્પના તે મેં બધાને ાંકી કાઢું એમ સહન કર્યે જ છૂટકા હતા.
ઘર કેવું ?
૮૫
પુલાતા હતા, એમાં વળી કાઇ ભાગ પડાવશે અગર રેકટેક સ્વપ્નમાં પશુ કરી ન હતી. મારી મુઝવણ વધી પડી. એ તે મારાથી થઇ શકે એમ હતું જ નહીં. મુંગે મોઢે એ બધુ
આમ હું વિમાસણુમાં પડી મન સાથે કાંઇ છેાડખાંધ કરતા હતા, વસ્તુસ્થિતિની સાચી ઓળખાણુ હુ ખેાળતા હતા, તેવામાં મારા શરીરમાં કાંઈક અસર થતી ડૅાય પ્રેમ મને લાગ્યું. શરીર ધ્રુજવા માંડયુ. કાંઇક ધ્વનિ સભળાવા માંડ્યો ત્યાં તો એકી સાથે લાખા કરેાડે જવાને કાલાહલ છ્તા હાય એમ મને લાસ્યું. આ વળી શું તાકાન જાગે છે? એને હું વિચાર કરતા હતા, એટલામાં તેાતા વાણીયા અનત વેના પ્રતિનિધિના અવાજ હોય એમ મને સાંભળવામાં આવ્યું. ઍ બધા જીવાને ખેલવાા સાર એ હતો કે તમે જેને પોતાનુ એક શરીર તરીકે ડેટા બેસાડી તેની આળપંપાળ કરતા આવ્યા છે, જેની સારસભાળ તમે ઘણી કાળજીથી કા છે, જેને સુખ મળે એવી કલ્પનાથી તેને વારવાર ધેાઇ, પાંપાળી સુગંધી દ્રવ્યથી વિલેપન આદિ કરતા રહે છે।, તેતે શણુગારવામાં તમે પેતાની બધી શક્તિ કામે લગાડી દે છે અને શણુગાર બરાબર થયા છે કે નહી તે જોવા માટે વારંવાર તેના ઉપર હાથ ફેરવી આરીમામાં જોયા કરેા છે, એ શરીર શુ તમારું પેાતાનું છે? એ એકલા સરીરના અમે કરડા જીવે માલેક છીએ. શરીરના અણુઅણુમાં અમે સ્વતંત્ર રીતે વાસ કરીએ છીએ. અમારા પ્રદેશમાં અમે, સ્વતંત્ર છીએ. અમે ત્યાં જવીએ છીએ. અમારા કર્મો માગીએ છીએ. અમારું આયુષ્ય પૂરું થતાં અમે બીજા ખાળીઆમાં જતા રહીએ છીએ. અમારી સ્વત ંત્રતામાં તમારી કટેક અમેા સહન કરીશું નહીં. તે ચાલવાની પશુ નથી. અમે તમારા સહવાસમાં રહીએ તેથી કાંઇ તમારી માલેકી અમે સ્વીકારી શકીષે નહીં. આવા આવા તેા કેટલાએ શબ્દો તેઓએ મને સાંભળાવ્યા. આ બધી ભૂતાવળ કયાંથી જાગી હશે ? હું તેા તદ્દન ગાંડા જેવા થઇ ગયે!. મને કાંઇ સમજણ પડી નહી. શુ એ શરીર પણ મારું નહીં? એના પશુ કરેડા માલેક! આમ જો હું કેવળ એકલા દત બની જઉં તે મારું શું થશે ? આ ઘરના પણ દુજારા માલેક હ્રાય, મારી દેશલત અને સાક્રિયતા પણ દ્વારા ભાગ પડાવતારા હોય, અરે ! મારું શરીર પણ મારું પેાતાનું ન હાય, એના કરાડુંગમે માલેકે હાય, દરેક રામરક્રમાં જુદા જુદા અનેક જીવે ભેગા મળેલા હોય ત્યાં હુ' એકલા થા હિસાબમાં ? એ તે જાણે પ્રવાસમાં જેમ અકસ્માત સજોગ અને વિષેગ થતાં ક્ષણુની પણ્ વાર ન લાગે તેમ આ બધા જીવાએ મારા ઘરમાં અને મારા ખુદ શરીરમાં મને પારકા કરી મૂકયા છે. એને સાચેા ઊકૈસ મને મળવા જ જોઇએ. હું કાણુ ? એની મારે શેધ કરવી જોઇએ. આ બધા કાલાહલ કરતા જીવે સાથે મારે શી રીતે સંબંધ રાખવા ? મારા માટે સાચા માર્ગ કર્યું છે? મારું કતવ્ય શું છે? એની મારે શોધ કરવી જ રહી. હું આમ નિત્ય રાતિદવસ મન સાથે ઉહાપાત કરતા હતા ત્યાં મને ખબર મળ્યા કે-આપણા ગામમાં એક અનંત જ્ઞાની સતપુરુષ પધાર્યા છે. મને તેમના દર્શનની ઇચ્છા જાગી. તરત જ તેમના ચણુ પાસે જઇ પહેાંચ્યા. તેમની

Page #8

શ્રી જન ધર્મ પ્રકાર
[ફાલ્યુન
ચરણરજ માથે ચઢાવી હું મારી દીન દશાની હકીકત કહું એટલામાં તે એમણે મારા મનની સ્થિતિ જાણી લીધી, મારા દુઃખી અને અસ્થિર સ્થિતિનો તેમને ખ્યાલ આવી ગયો હેય એમ મને લાગ્યું. તેઓએ અત્યંત વાસ ભાવે મને માર્ગદર્શન કરવા પ્રારંભ કર્યો. જેમ તેઓની અમૃત તુલ્ય વાણી પ્રગટ થતી ગઈ તેમ તેમ મારું મન શાંત થવા માંડયું. એ દેવગુરુ એકરૂપમાં જ પ્રગટ થયા હોય એમ મને લાગ્યું. એઓએ મને શું કહ્યું તેને સાર મારી તૂટીફૂટી વાણીમાં હું અત્રે રજૂ કરું છું.
મહાત્મા કહે–ભે મહાનુભાવ ! તને જે મારું-મારું અને હું--હું એવો અહંકાર જાગે છે એ અહંકાર દરેક જીવ અનુભવે છે. પણ કેટલાએક વિકી અને ભવભીરુ આત્માઓ એનું ખરું સ્વરૂપ જાણી જાય છે. અને એ અહંકાર આત્માને શત્રુ છે એમ સમજી તેથી દૂર ખસી જાય છે, આમ તે માનવ પિતાનું અહંભાવનું ક્ષેત્ર ખૂબ મોટું કરી મૂકે છે. હું રાજા થઉં, ચક્રવર્તી થઉં, અરે ! આખા જગતને એકલો માલેક થઈ બેસું, એવી એવી ભાવના રાખતા પિતાનો પરિવાર વધારે જાય છે. પણ એ પરિવાર તરફ જોઈ કર્મરાજા એની હાંસી કરે છે. ક્ષણવારમાં એને એ અહંકાર ધૂળમાં મળી જવાનો છે એ વસ્તુ એની સામે સાક્ષી હોય છે. એટલું જ નહીં પણ અહંકારથી ઉત્પન્ન કરેલા નવા બેટા સંસાર વધારનારા કર્મો એણે કરી મૂકેલા છે. પરિપાક થતાં તે બધાં કમ એને નડવાના છે. તારે તે કર્મ. સંયોગે એ બધા જુદા જુદા ની સાથે રહેવાને વેગ આવેલ છે. તેમની સાથે ઓછામાં ઓછા સંઘર્ષ તારે કરવાનો છે. ભલે એની સાથે તારે રહેવાનું હોય ત્યારે એ શરીર, એ ઘરમાં મમત્વ ભાવે તારે મુકી દેવો જોઈએ. જયારે જગતમાં ઘણી વસ્તુઓ છતાં એમાં તારે મમત્વભાવ ન હોવાને લીધે તેમના નાશથી તને દુઃખ થતું નથી. એટલે દુઃખ છે તે મમત્વ ભાવમાં, મારાપણામાં સમાએલું છે, એ ખુલું જણાય છે. એ મમત્વે ભાવ તું છોડી દઈ વત તે હેય તે તને ખેદનું કાંઈ પણ કારણ ઉત્પન્ન ન થાય. અ અને 7મ એ બે શબ્દો મેહનો મંત્ર તુલ્ય છે. મહારાજાનું બધું બળ એ મંત્ર ઉપર જ અવલંબે છે. ત્યારે એ મંત્રને તું ભૂકે કરી મૂકે તે તારે કાઈથી ડરવાનું કારણ નથી. એને વિરોધી મંત્ર નાર્દ જ મન એ છે. તેનું તારે અવલંબન કરવાનું છે. મારું કઈ નથી–એ ભાવના બધા દુઃખને નાશ કરનારી છે. ત્યારે તારે દુઃખથી મુક્ત થવું હોય તે મારાપણાની બધી ભાવના છોડી દે, તેમ જ બધા તારા છે તેથી કેઈની સાથે મને અભાવ કે પારકાપણું પણ છે જ નહિં, એ ભાવના તારે કેળવવી જોઈએ; જેથી તારા મનને સદાને માટે આનંદ જ રહેશે. બધા સાથે ભલે રહે પણ મારું કઈ નથી એ ભાવના કેળવે. તેમ જ બધા સાથે સમભાવ પણ કેળવે જેથી તારા દુઃખનો અંત આવી જશે.
આ જીવનમાં શું છે એની ઓળખાણ થવા માટે જ તારા ઉપર આ પ્રસંગ આવ્યો છે. એને તારું અહોભાગ્ય માન. તેને જાગૃત કરવા માટે જ આ બનાવ બનેલ છે. આ ઉપદેશ–વાણી સાંભળી મારા આત્માને શાંતિ થઈ.
એવી જ શાંતિ મારા દરેક સુજ્ઞ બંધુઓ અને બહેનોને થાય એ જ અભ્યર્થના !

Page #9

( સાહિત્ય-વાડીનાં કુસુમે. ' 1 ક્ષપકશ્રેણીને-મુસાફર. (૧) ,
(લેખક:-શ્રી મેહનલાલ દીપચંદ ચેકસી-મુંબઈ) ના, હું તો જઈશ, | ગુદેવ! રાઈ પડિડકમણમાં તે ક્ષમાપના કરી છે, છતાં આપશ્રીના ચરણમાં પુન: શીર નમાવી અત્યાર પર્યત થયેલા દેવેની ક્ષમાપના ચાહું છું અને આપશ્રીને સહવાસ કાયમને માટે છેડી જઉં છું !
" વિનીત અને વિદ્વાન શિષ્યના આ શબ્દો શ્રવણ કરતાં જ આચાર્યશ્રીને આશ્ચર્ય થયું ! રિષ્યના ચહેરા સામે જોઈ કઈ પ્રશ્ન કરે તે પૂર્વે જ, પેલા રિમે પોતાનું કથન આગળ ચલાવ્યું
પૂજય ગુરુજી ! આપશ્રીને અન્ય બે થાય તેવી આ વાત છે. જે વેળા મારા જીવનમાં લાખના રાશિ ખડકાયા હતા, અને અકસ્માતક કષ્ટ પરંપરા વચ્ચે હું ભવસાગરમાં ઝળે ચડ્યો હત, અરે ! મારી જીવનનાવ ખરાબે ચઢી અથડાઈ પડવાની નોબત બજી રહી હતી, એ વેળા આ પામર જીવડાના હસ્તે કરુણાના વારિધેિ એવા આપે જ પકડ્યો છે. મીઠા શબ્દોથી શાંત્વન પમાડી, સંસારની અસારતા સમજાવી, જીવન-પંથ ઉજાળવાને માર્ગ આપે જ બતાવ્યો હતો. લોકવાયકામાં પ્રચલિત વિવિધ માન્યતાઓને અવગણી આપે જ આ પવિત્ર વે મને પહેરાવ્યા હતા. ત્યાર પછી પણ આપના એકધારા પ્રયાસથી જ એક સમયનો આ ભમતારામ, જેમ કોલસાની ખાણમાંથી વિવિધ પ્રયોગોમાં પસાર થઈ હીરે પ્રકાશી પડે તેમ પણ અધ્યયનદ્વારા મુનિજીવનમાં ખ્યાતિ પામ્યો છું. એ એકદમ ગુસઆજ્ઞા વિના છૂટો પડવાની વાત કરે એ અજાયબી તો ખરી જ, પણ હું જવા માંગું છું એ સ્થાન માટે આપ કદી પણ હા પાડવાના નથી જ, એની મને પાકી ખાત્રી છે. આપ સરખા સંત પાસે એ રજૂ કરવામાં પણ શરમ છે.
છતાં ગુરુદેવ! મેં રાત્રિના કલાકો મંથનમાં પસાર કરી, લાભાલાભના સરવાલા બાદબાકી મૂકી નિશ્ચય કર્યો છે કે પ્રતિત ભલે કહેવાઉં, પણ આ પવિત્ર અંચલાને લજવીશ નહીં જ.”
ગુરુમહારાજ કંઈ પ્રશ્ન કરે તે પૂર્વે આ વાર્તાલાપના પાની આછીપાતળી પિછાન કરી લઈએ. વળી સ્થાન પણ જોઈ લઈએ.
આપણા પવિત્ર એવા શ્રી કલ્પસૂત્રમાં ભગવંત શ્રી મહાવીરદેવના ચૌદ ચોમાસા રાજગૃહની નિશ્રાયે “નાલંદાપાડા”માં થયાની તૈધ ઉપલબ્ધ થાય છે. એ “નાલંદા” આજે તે ખંડિયેર દશામાં દૃષ્ટિગોચર થાય છે. બિહારથી જે “લુપલાઈન ” રાજગિરકુંડ સુધી જાય છે એમાં નાલંદા સ્ટેશન આવે છે. થડ ઝુંપડા વટાગ્યા પછી જૂતા વિદ્યાપીઠના ખંડિયેર ખોદકામ કરતાં બહાર આવેલાં નજરે ચઢે છે. એ તરફ આંખ ફેરવતાં

Page #10

૮
શ્રી જૈન ધમ કાય
[ ફાલ્ગુન
ગતકાલીન ગૌરવ, બુદ્ધિવૈભવ અને જ્ઞાનપ્રેમ ચક્ષુ સામે તરવરવા લાગે છે. સામી દિશાએ સ્થાપેલા સંગ્રહ સ્થાનમાં જે વસ્તુઓ સધરાયેલી છે એ જોતાં આ વિદ્યાધામની છાતિ ગાથી તાજી થાય છે. આપણા વાર્તા-કાળ તે ચરમ તીપતિની પૂર્વ છે. એ કાળે આ સ્થળ વિદ્વાને નું તીસ્થાન હતું. શ્રીમ'તેએ ત્યાં ધન ખર્યંત સરસ્વતી-ધામે ઊભાં કર્યા હતાં. એમાં અભ્યાસ કરનાર વિદ્યાર્થીગણ નાતસુને નહેાતો. વિદ્વાન આચાર્યો માટે જુદા જુદા રડાણા હતાં. અનુયાયી ભક્ત સમૂડાના વિવિધર'ગી પ્રાસાદેથી સુથેભિત આ રાજ ગૃહનું પરૂં એક નાનકડી નગરી સમું બની ગયું હતુ. વિદ્રાર કરતાં ત્યાં આચાર્ય મહારાજ ધ રુચીજી પોતાના શિષ્યસમૂદ્ર સહિત આવ્યા અને વસતીમાં ઉતર્યાં.
શરૂઆતમાં જે શિષ્ય વાર્તાલાપ કરતા જોવાય છે એ દેહની પ્રતિમાં સાને ટપી જાય તે તેમજ વયમાં યુવાન હતા. મુનિજીવનમાં પ્રવેશનાં પૂર્વ સંગીત, વેશપરિવર્તન અને વિવિધ વામિત્રતા ચુનંદા વગાડનાર કે ‘રંગીલા સ્પષાઢ ની ઉપમાને પામ્યા 4. મુનિપણું લીધા પછી તે ‘ અયાભૂતિ ” સાધુ તરીકે સધાતા નાર્ય ગુરુતા સમગષ્ટમાં આ પછી પેલી કળાઓ કરતાં પણ ચડી જાય અતે આત્માતા મૂળ ગુણુ તરીકે ઓળ ખાય એવી જ્ઞાનકળા વૃદ્ધિ પામતી ગઈ અને નાલામાં એની સુવાસ એવી તે પ્રસરી ગઇ કે રાજગૃહની જૈન જનતામાં દુમ્બરેના મુખે ચઢી,
'
કેદ કહેતા કે
મ્યાન તા. અષાઢમુનિનું ! ભરત બહુલતા યુદ્ધને પ્રસગ વર્ણવે ત્યારે જાણે વીરરસ ઊછળતે જાય, પણ જ્યાં ઉગામેલી મુષ્ટિ સ્લમસ્તકના વાળ લેચી નાંખે ત્યારે બાહુબલિ મુનિ રાતસ ઝીલતા નયણે ચઢે. સ ંગીત કળા પશુ મુનિ અષાઢતી ચાહે તે સ્તવન કહેતાં ડાય, અગર તો સઝાય છે.લતાં હોય, એ કાળના જૈત સમાજ એટલે ‘ મહાજન' માં મેખરે. એના મળે ઢામાંથી નીકળેલા પ્રાંત સ્વરે સારી મે નગરીમાં પ્રસરે એમાં શી નવાઇ ! નીતિકર પુત્રની પરાભવ થવાના કાર્યને ગેાશાસ્પદ ગણાવે છે અર્થાત્ પિત! કરત પુત્ર સવાયેા કહેવાય એમાં ગૌરવ માટે છે. એ નિયમને અનુલક્ષી ગુરુ ધ ચીઝ પણ શિષ્ય એવા અષાઢની યશગાથાથી દુષિત થતાં અને અન્ય ચેન્નાચ્યાને જરૂર જણાતા એનુ ઉદાહરણ આપતા. એના કપાલ પ્રતિ મીંટ માંડી પાતે નક્કી કરી રાખેલું' કે ભવિષ્યમાં આ શિષ્ય સ્વઆત્મકલ્યાણ તે કરશે પણુ જૈત શાસનતી પ્રભાવતામાં કારણુંભૂત બનશે.
પશુ પ્રાતઃકાળમાં આવશ્યક ક્રિયાથી માંડ પરવાર્યા ત્યાં એ શિષ્યે જે મંગલાચરણુ આરળ્યું. એ એવું' તે વિસક્ષગુ હતુ કે ગુરુમહારાજના કલ્પના-પ્રદેસમાં એવી મેટુ' ગાબડું તે પડયું, પશુ સાથે સાથે એની અત્યાર સુધીની કારકીર્દી પર મશીને કુચડા ફેરવનારું લાગ્યું, વસ ! ખે!રી લજ્જા કરવાનું કે જ કારણુ નથી. જે વાત અંતરમાં રમતી હાય ખુલ્લા દિલે કહી નાં ખ. ‘ દર્દ જાણ્યા વિના એન્ડ્રુ કઈ એસડ અપાય ?' પ્રમાદ દાના પલ્લે પડી જતાં ભલભલા મહારથી પશુ ભીંત ભૂલ્યા છે. ‘ મનુષ્ય માત્ર, ભૂલને પાત્ર' એ જનવાયકા ખેટી નથી, અર્જુન્ત પ્રભુના શાસનમાં પ્રાયશ્ચિતનોટો નથી. ફક્ત હૃદયશુદ્ધિ જે-એ.

Page #11

અર્ક ૫ મે ]
સાહિત્યવાડીનાં કુસુમે.
ઉપાડવાના નથી. ઘણા દિવસ આ એના પરના પડદા ઉંચકવાનો પાર્ક
પૂજ્ય સત, આપની સમક્ષ એ કહેવાનેા મે' નિશ્ચય કર્યાં છે. તે વિના અહીંથી પગ વેશ હેઠળ મે મારી પાપલીલા ચન્નાયે રાખી આજે નિશ્ચય છે.
સસારના એક અકસ્માતે જેમ મને આપશ્રીની સાનિધ્યમાં લાવી મૂકયેા તેમ એના ખા અકસ્માતે મારા ત્યાગ-જીવનમાં આગ ચાંપી. મને સ્પષ્ટ ભાન થયુ છે કે આપની મીઠી વાણીથી મારામાં વૅરાગ્યનું બીજ પ્રગટયું. પણ એ જ્ઞાનગર્ભિત નડ્ડાતું. દુઃખ ત અને મેહગર્ભિત વૈરાગ્ય ભલે ગણુત્રીમાં લેવાતાં હૈય, કદાચ એનાથી કેટલાક આત્માઓના કલ્યાણ સધાયા હોય, છતાં ધારી માર્ગ તે જ્ઞાનપૂર્ણાંકના વૈરાગ્યના જ છે. જ્યાં લગી અંતરના ઊંડાણમાં એની લગતી જોર પકડતી નથી ત્યાં લગી આત્મદર્શનની વાત ઝાંઝવાના જળ જેવી છે. મને એની પાકી પ્રતિતી થઇ ચૂકી છે.
ગુરુજી ! અહીંના વાતાવરણમાંથી ગેચરી નિમિત્તે હું. આ વિશાળ નગરીના મહેલાએમાં જતા ત્યારે મારા ઇન્દ્રિયરૂપી અને ચંચળ બની જતાં, મનરૂપી તેજી તે!ખાર તે કેટલીયે શૃંગારની ભૂમિ ખુદી આવતે. કાં તે ભક્તનું ધર આવતા એતે અંત લાતે અથવા તે! અધ્યયનદ્વારા પ્રકટ થયેલી પ્રજ્ઞા પોકારતી કે— શ્વેત અચળધારીને આ વિચારણા શેને ? ’‘ છતાં યુવાની દીવાની છે ' એ જ્ઞાની વચન સો ટકા સાચુ છે. ખીજે દિતે એ તરગા પુનઃ મનને કબજો લેતાં રાજગૃહી, નાલંદા વિદ્યાપીઠથી અલંકૃત, કળાકાવિદ, સાહિત્યકારો, વ્યાપારીઓ ને જ્ઞાનપિપાસુઓના આકર્ષણનું કેન્દ્ર હોવાથી જુદા જુદા કળાકારોના એમાં પગલા પડે એ સંભવિત છે. નાટ્યચાય વિશ્વકર્મા પેાતાની મંડળી સદ્ધિંત અહીં આવી વસ્યા છે. અભિનય કળાના એક નિષ્ણાતની પ્રસિદ્ધિ ચૈતરફ કપૂરતી સુવાસ માફક પ્રસરી ગઇ હતી. તે રસહીનતા કે કળાનું ખૂન પેાતાના નાટકામાં સાંખી શકતા નહીં. ધન સચય તેમની પ્રકૃત્તિમાં નહેતા. નાટ્યકળાનું ગૌરવ વૃદ્ધિ પામે અને સારી જનતામાં એના રાજના જીવનમાં તાઝગી આવે ને ચૈતન્યના ફુવારા ઉડે, આનંદના એધ ઉભરાય તે ઐત્તિક ધરણ ઊંચે આવે, એ તેમની મતીષ હતી. સતાનમાં તેમને ખે પુત્રી હતી. ખતે નિષ્ણાત પિતાના હાથે સંગીત કળાના સંસ્કાર પામી ચોવનના આંગણે ઝુલતી હતી ર'ભા અને શચી તેમના નામ હતા અને રૂપ સાન્દમાં સાક્ષાત્ તે એ નામની દેવાંગનાઓને મળતી આવતી. વિશ્વકર્મા તેમને યેગ્ય પાત્રની શેાધમાં હતા અને પસંદગીના મધ્ય બિન્દુ તરીકે કળાવિદપણું હતું.
7
આચાર્ય દેવ ! મારા સદ્ભાગ્યે-જો કે આપશ્રીતી નજરે એ કમભાગ્ય-લેખાય તેમના મડ઼ેક્ષાઓમાં હુ' અચાનક ગાયરી નિમિત્તે જઇ ચક્કો, ‘ ધ’લાભ ' સુષુતી પાત્ર ધર્યું. રસેાડામાં ઉભય તરુણીએ કાઈ મહેમાન સારું ભોજન તૈયાર કરી રહી હતી. શાએ જુદી જુદી વાનીઓથી મ્હારા પાત્રા ભરી દીધાં પણ મેદક તે માત્ર બે જ મૂકયા.
શાથી આમ કર્યું? એ હજી પણ કાયડારૂપ છે. ઘર બહાર નિકળતાં મતમાં સહુજ પ્રશ્ન ઉદ્ભવ્યા કે એ મેદકમાં કે!તું પૂરું થશે ? અને નિશ્ચય કર્યા કે મારી વેશ-પરાવર્તનની રાક્તિના બળે કોઈ જાણે નહીં એ રીતે વધારે માદક મેળવવા. મડ઼ેલ્લા બહારના ખૂણે

Page #12

૯૦
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકા
[ ફાગુન
આવી, મેં ત્રણ વાર રૂપ-પરિવર્તન અજમાવ્યું. મોદક મેળવ્યાં, પણ છેલીવાર ખુદ નાટલાચાય ને દીકરીને ઉપાલંભ આપતા કહેતાં સાંભળ્યાં “મૂખી ! આવા ત્યાગી શ્રમણના પાત્રમાં બે ત્રણ મેદક ન મુકાય, પાત્ર ભરી દેવું જોઈએ. એ તે પુન્યનું કામ. ખ૫ કરતાં તેઓ વધુ ન . ન તો તેઓ વાસી રખે કે ન તે સંધરે કરે.' તરત જ મારા પાત્રમાં આમ કરી વધુ મોદક મૂક્યા. એ ઉપરથી હું અનુમાનું છું કે-મારી વેશપારેવતું નની ક્રિયા તેમના જોવામાં આવી છે. મેદક તો ધાર્યા કરતા વધુ આવ્યા, પણ એ કરણીમાં મારું હૃદય એ રમણ-યુગલે ચેરી લીધું. પરસ્પરના મુખદર્શને અમારા વચ્ચે આકર્ષણ જમાવ્યું. મને સંસારના પ્રસંગો આકર્ષતા હતા, અને કેટલીક વાર ઈકિય એ તરફ દોડી જતી છતાં નાલંદામાં પાછા ફરતાં અધ્યયનમાં ચિત્ત પરોવાતાં એ સર્વ વીસરાઈ જતું. પણ જયારથી પેલો બનાવ બને ત્યારથી જ મારા જીવનનું વલણ બદલાયું. ગોચરી મિષે અવાર-નવાર હું એ મહેલામાં જવા લાગ્યા. અમારા વચ્ચે તેની જડ જામી, પ્રેમના વાર્તાલાપ વધી પડયા અને એ ઉભય યુવતિઓએ, મારી સાથે સંસાર માંડવાને પોતાનો નિરધાર જાહેર કર્યો, એટલું જ નહીં પણ એમાં પોતાના પિતાની સંમતિ મળી ચૂકી છે એમ પણ જણાયું.
પૂજાય સંત, મુનિધર્મને શોભે નહિં એવી પ્રેમ થી આ પવિત્ર અંચલ ઓઢનારા અને ગોચરીતા મિ જનાર એવા મેં ઘણી વખત કરી છે. શ્રમણ ધર્મની નજરે ન છાજે એવા ચેનચાળા પણ મારા હાથે થયા છે. મન અને વાચાઠારા દૂષિત થયેલ હું હજુ કાયાથી દુષપાત્ર નથી બન્યું. ધ યું હતું તે આ સ્વાંગ હોવા છતાં એ પણ થઈ શકત, પણ એ માં આપે કરાવેલ અભ્યાસ મારી મદદે આવ્યો અને કર્તા વય-દિશા સુઝાડી. મારું પતન ભલે થાય, પણ તીર્થ કર દે નિર્મિત આ વેશ હરગીજ ટીકાપાત્ર ન બનો જોઈએપાપ કરી રહ્યો છું એ હું સમજું છું પણ એ પાછળ નથી તે દંભના ઢાંકણું કે માયા કપટનાં આવરણ.
એલ, વત્સ ! ફિકર ન કર. તારા અતિચારનું શોધન તે શક્ય છે. મત અને વાચાના દેવેની શુદ્ધિ માટે હું અત્યારે જ પ્રાયશ્ચિત્ત આપે.
ગુદેવ ! પ્રાયશ્ચિતને અથ નથી રહ્યો. અજાણતા લાગેલા દે તપ-વારિથી વાય પણ હું તે જાણીને સંસારરૂપી કીચડમાં પગ મૂકી રહ્યો છું. એ રમણી-યુગલ સહ સંસાર માણવાને મેં નિશ્ચય કર્યો છે. સંયમ માર્ગને હું થાકેલો મુસાફિર છું. વૃક્ષની શીળી છાયા દેખી પગ ભારે થયા છે, વિશ્રામની અભિલાષા ઉત્કટ બની ચૂકી છે. અવનતિ અને અવગતિ ડોકિયા કરી રહી છે એ જાણીને એમાં ઝંપલાવવા નિશ્ચય કર્યો છે !
- વત્સ ! આજે તું ગંભીર ભૂલ કરી રહ્યો છે. વિચાર કર, હજી બાજી હાથમાં છે. ચિંતામણી રત્ન સમા ચારિત્ર્યને પંખી ઉડાડવા માટે કાંકરો ફેંકવા જેવા સાવ નજીવા કારણસર તે નિષ્ફળ બનાવે છે. આજે રમણીય દેખાતા એ ચહેરા, એ ખીલતી જુવાની, સંસારી વિલાસે અને એ પાછળના સુબે, એ આપાતરમણીય છે, સંધ્યારંગ જેવી શોભા વાળ છે, જોતજોતામાં નષ્ટ થનાર છે. દુર્લભ એવા આ માનવ ભવન,-વના આ ત્યાગી જીવન-નિષ્ફળ બનાવવાની ઉતાવળ ન કર. હજુ વિચાર કર.

Page #13

મક પ મ ]
સાહિત્યવાડીનાં કુસુમે
૯૧
પૂજ્ય સંત ! ગઇ રાતની વિચારણા કલાની હતી. એ પછી લેવાયેલ નિરધાર એ આખરી હતેા. એથી ચાહું તેવી દશા થાય એમાં મીન મેખ થઇ શકે તેમ નથી જ. આપશ્રીની મૃદુ—હિતકારી વાણી, તપેલા તવા પર જળ-છાંટણૢ સમા પરિણામવાળી નિવડવાતી છે. વિષય પાછળ તદાકાર બનેલું મારું મન પાછું તેમ નથી જ. એ કારણે આપ સાહેબના કીમતી સમયના ભાગ લેવાય એમ હું છતા પશુ નથી જ. મારી એક જ પ્રાર્થના છે કે-જે માગે છુ' પગલા માંડી રહ્યો છું એમાં સભારરૂપે સધરી શકું' એવી હિતશિક્ષા શકય હોય તો આપે.
એક સમયના વિનીત શિષ્યનું આટલી હદે પતન જ્ઞાની ગુરુને પશુ ધડીસર મંત્રમુગ્ધ કરી રહ્યું. કઇંક વિચારણા પછી તેઓશ્રી ખેલ્યાઃ વત્સ ! માનવ સંચે!ગાધીત પ્રાણી છે. થવા કાળ મિથ્યા ચનાર નથી. જ્યારે તું સંસારરૂપી ખાઇમાં પડવા નિશ્ચયી બન્યો છે ત્યારે મારા નિમ્ન વચને! સ્મૃતિમાં કાતરી રાખજે, એમાં લેપાદરા નહીં તે કાવાર બહાર આવવાને પ્રસગ લાધશે.
* મદિરાક્ષીના મેહમાં ફસાયા, તેમ ભૂલેચુકે પશુ મદિરાપાનમાં અને મિત્રભજનમાં આસક્ત થતા નહીં. રંગ-રાગવાલા વનમાં એ સહુજ જોવાય છે.
ગુરુદેવ ! પ્રતિજ્ઞાભ્રષ્ટ એવા હું અત્યારે તે આપશ્રીની આ કિંમતી સલાહના પાલન માટે વધારે ખાતરી શી આપી શકું ? પરંતુ મારા અંતરનાઅે જણાવુ' છું કે—‘ મંદિરામાંસને સ્પર્શ' સુદ્ધાંય નહીં કરવાનું આપનું હિતવચન હું ચૂસ્તપણે પાળીશ. મારા પ્રત્યે આપશ્રીના સદ્ભાવનું એ સ્મૃતિચહ્ન બની રહેરો, ’
આટલું કહી, અ ંતિમ વંદન કરી સાધુ અષાઢભૂતિ મુનિવેશને પરહરી, પુનઃ સસારી અની, નાલંદા વિદ્યાધામને છેલ્લા રામ રામ કરી, રાજગૃ′ નગરીના વિશાલ માર્ગે ઝટ ઝટ ડગલા ભરતા વિશ્વકર્માવાળા મહેાલ્લાની દિશામાં આગળ વધ્યું.
મદિરાક્ષીઓના મેહબાણુ કાતિલ હોય છે. સમરભૂમિમાં તલવાર વીંઝનારા સુભટ મરણ–ભીતિ ધર્યા વિના ત્યાં જે શૂરવીરતા દાખવી શકે છે તે પણ ધર આંગણે નયનેના કટાક્ષ ફેંકતી અંગતા આગળ પાણી પાણી થઇ જાય છે ! તેથી તે જ્ઞાનો ભગવતેએ ‘ માહનીય ક્રમ 'તે જીતવું મહાવિકટ બતાવ્યું છે. કહ્યું છે ૐ— ઇંદ્રિયામાં
4
" રસના, યાગમાં— મનાયેાગ, ' અન્નતમાં મૈથુન ' અને કર્માંમાં-' મેહતીય ' પર જય મેળવવા કઠીણ છે. '
સ'સારના વિષયેામાં શચી-ર'ભારે! રમણી યુગલ સાથે પાણિગ્રહણથી જેડાઇ, કેવા કેવા પ્રકારના આનંદ લૂટવા છે એના રેખાચિત્રા મનેપ્રદેશમાં આંકતા અને ઝડપથી આવતા આષાઢ જ્યાં ઝરૂખામાં ઊભેલા વિશ્વકર્માની દ્રષ્ટિયે પડ્યો ત્યાં તેએથી સજ ઉચ્ચરી જવાયુ’– ચાલેા, ખેડા પાર થયા.
"
.
દાદર ઊતરી પુત્રીઓને એ વાત કહી અને પૂરેપૂરા હાવભાવ અને આદર-સકારથી આવી રહેલા અતિથિને વધાવી લેવાની ખાસ તાકીદ કરી.
( ચાલુ )

Page #14

સીતા વનવાસ ગમન
યા
પ્રારબ્ધનું ફરી જવું.
(૨)
લેખક:-શ્રી મગનલાલ મોતીચંદ શાહ, સાહિત્યપ્રેમી—સુરેન્દ્રનગર કૌશલ્યાજી-મેટા ! તું વનમાં જા એમ હું કેમ કહી શકું ? વનમાં તારું' રસગુ કાણુ કરશે ?
સીતાજી—માતાજી ! આપ તે જ્ઞાની છે તે એ શુ ખેલે છે ? વનમાં, રણુમાં, પાણીમાં, અગ્નિમાં, શત્રુ પાસે કે પર્યંતની ગુફામાં પેાતાનાં કમ જ રક્ષગુ કરે છે, બીજી રક્ષણ કેનુ હાય ? મા! શું આ ભૂલી ગયા ?
भीमं वनं भवति तस्य पुरं प्रधानं, सर्वो जनः सुजनतामुपयाति तस्य । कृत्स्ना व भूर्भवति सन्निधि रत्नपूर्णा, यस्यास्ति पूर्वसुकृतं विपुलं नरस्य ||
જે જીવાત્મા પાસે પૂર્વનું સુયરૂપી વિપુલ ધન છે, તે વે અત્યંત ભય'કર વનને વિષે સુજનતાને પામે છે, અને પોતાની આસપાસની બધી સૃષ્ટિને રત્નપૂ` બનાવી દે છે, એટલે કે પૂર્વ કર્મ એ જ રક્ષતુ' કારણ છે, માજી ! આપ તે સમજો જ છે, હુ" બાળક વિશેષ શુ કહી શકું ?
સીતાજી—માજી ! તેનામાં ભીરુતા ન હેાય.
કૌશલ્યાજી—બેટા ! એ વાત ખરા છે, પણ તુ' બાળક અને વનનાં અતિ કપરા દુઃખા-ટાઢ, તાપ, સુવા, જંગલી પ્રાણીએાના ભય, રાક્ષસાને ભય, દુષ્ટતાને ભય, આ સર્વ તારાથી શી રીતે સહન થશે ?
ખપાવતાં દુ:ખને વિચાર કરતી જ નથી.
કૌશલ્યાબેટા ! તારૂ શરીર તે અત્યંત કામળ છે. તે તડકા છાંયા જોયા નથ, અવેર વનમાં કાળભૈરવી અંધારી રાત્રિમાં તારાથી કેમ ચલાશે ? આ દુઃખે। કૅ જેની ગણના થઇ શકતી નથી, તે તારાથી ક્રમ ખમાશે વા !
આ સ્ત્રી કર્મને
સીતાજી-શરીરશક્તિને બધા આધાર આત્મિક શક્તિ પર રહેલા છે. આત્મા બળવાન હોય તેને કોઇ વસ્તુ અગમ્ય નથી, બાકી સુખ દુઃખ એ મનની માન્યતા છે. જેતે સુખ કહીએ છીએ તે કાઇ વખતે મોટા દુ:ખનુ` કારણુ થઇ પડે છે, અને ભોગવાતા દુઃખમાં પણ કાંઇક ઊંડી ઊંડી સુખની છાયા રહેલી છે. આપના આશીર્વાદથી અને પતિક્તિના પ્રતાપે હું સર્વ દુ:ખાને તરી જઈશ. માજી ! તમે વિશેષ દુ:ખી ન થશે..
કોરાયા—મેટા ! તને વનમાં મેકલવી તેથી અમારી અપકીતિ તે નહિં થાય કે ! ર્જા જનક અને રાણી વિદેહાના જીવને કેટલું દુઃખ થશે ?
-( ૯૨ )મ

Page #15

સંક પ મ ]
સીતા વનવાસ–ગમન.
૯૩
સીતાજી–સાસુજી! સુજ્ઞ જેવો બનવા યોગ્ય વસ્તુને વિશેષ શોક કરતા નથી. વનવાસ જવામાં મારા પિતા માતા મારું કલ્યાણ જ જોઈ શકશે. દીકરીના અકલ્યાણની ભાવના માતાપિતાને ન હૈય, માજી !
કૌશલ્યા–બેટા ! તેં રામની સેવાનો ને તેના દુ:ખમાં ભાગ લેવાને જે નિશ્ચય કર્યો છે તે પ્રશંસાપાત્ર છે, પરંતુ તે સેવાધર્મ અતિ કઠણ છે, જે યોગીઓને પણ અગમ્ય કહ્યો છે, તેમાં પણ વનવાસમાં સેવાધર્મ બજાવે તે અતિ દુષ્કર જ ગણાય.
સીતાજી–માજી ! આયે માતા દૂધમાં જ સેવાનાં ધર્મો બાળકને પાય છે, તેની રગેરગે નીતિ અને સેવા સ્થાપિત જ હોય છે.
કૌશલ્યાજી–ખરી વાત બેટા ! શાસ્ત્રકારોએ સ્ત્રીઓનાં હદય નબળાં અને લાગણીવશ ગણ્યાં છે, તે કોઈ વખતે સુખને બદલે દુઃખરૂપ થઈ પડે.
સીતાજી–માતાજી ! હૃદયની નબળાઈ એ આર્ય સ્ત્રીનું લક્ષણ નથી. આર્ય સ્ત્રી કદી સ્વમાન અને સ્વત્રતનો પ્રાણ પણ ભંગ કરતી નથી. પોતાનું રક્ષણ પોતે કરી સ્વજનતે સુરક્ષિત બનાવે છે, આર્ય સન્નારીઓએ મેળવેલા વિજયથી આપ કયાં અજ્ઞાત છે ? હું તો બાળક આપને શું કહી શકું? માત્ર કાલાવાલા કરું છું, આપને વિશ્વાસ અને આશીર્વાદ માગું છું.
કૌશલ્યાબેટા ! તારાં વચન સાંભળી મારો શક સમાઈ જાય છે, પણ તારા પરના વાસદભાવને છેડી શકાતું નથી.
સીતાજી–માતાજી ! આ જીવાત્મા અનેક ભવ, અનેક સંબંધે જોડાયેલો જ હતો. આ ન સંબંધ નથી, રૂણાનુબંધ હશે તે ફરી મળવાને પ્રસંગ આવશે, આજે તે કમનું દેવું ચૂકવવાની જે તૈયારી કરી છે તે આપ વડીલેની કૃપાથી પૂરી થાય એ જ અંતરની ભાવના છે. સૂર્યદેવ અકાશમાં અધર આવી રહ્યા છે, તાપના કિરણો વધે છે, વજન રાહ જોઈ રહ્યા હશે, માટે માતાજી ! આશીર્વાદ સાથે રજા આપે.
કૌશલયાજી બેટા ! વિશેષ શું કહું ? રામ, લક્ષ્મણ અને સીતાના નામને જાપ મારા હૃદયમાંથી બંધ નહિ થાય. છેવટે એટલું જ કે સુખેથી સૌ પાછા આવી પહોંચે એ મારા આશીર્વાદ છે. પ્રભુ ! તમને સહાય થાઓ !
કેશરથજીની રજા મળી ગયેલી માની સીતાજી મહામાતા રૂપિપત્ની અરૂબ્ધતી દેવી તરફ જોઈ સાષ્ટાંગ દંડવત પ્રણામ કરી બોલ્યા.
સીતાજીમહામાતા ! આપને નમન કરું છું, અને નમ્રભાવે આપની આજ્ઞા અને આશીર્વાદ માગું છું.
મહામાતા–“વ તૈનાકરતુબેટા! તમારું કલ્યાણ થાઓ.
સીતાજી–મહામાતા ! આપના આશીર્વાદથી અમારામાં બળ અને પ્રેરણાને આવિર્ભાવ થાય છે, અચેતન્યમાં ચૈતન્ય રેડાય છે, અંતરની દીપ્તિ વધારે પ્રકાશમાન થાય છે

Page #16

શ્રી જૈન ધમ' પ્રકાશ,
[ ફાલ્ગુન
૯૪
(C
અને અલૌકિક આશ્વાસન મળે છે. ब्रह्मवाक्यं जनार्दनः ” એ શ્રુતિ તાજી થાય છે, અનેક નિરાશામાં આશાના અંકુર પ્રગટી નીકળે છે, દુ:ખના દિવસમાં આપનું વચન અમારા રક્ષગ્રૂપ નીવડશે એવી અપૂર્વ શ્રદ્ધા આજતા આપના દર્શનથી પ્રગટી નીકળે છે. સંતના આશીર્વાદે ભીખ! દુઃખથી બચાવે છે, વિરોધ શુ કહ્યું` ?
મહામાતા-શાબાશ છે, શાબાશ છે, રઘુકુળભામિની ! વૈદેહી ! તારી બુદ્ધિ અને થૈયતે ધન્ય છે. તારે ત્યાગભાવ જગતમાં દ્ર यावत्चंद्रदिवाकरौ રહેશે, તારું
,,
આ
અમર રહેશે, સતીમાં તારા નામની પ્રથમ પદે ગણુના થશે. મેટા ! તારા વચનેએ આ ભૂમિને પાવન કરી છે, રઘુકુળ દીપાવ્યું છે, મને આજે રાજા જનક અને રાણી વિદેહાનાં સ્મરણા તાન્ન થાય છે. પુત્ર-પુત્રાદિમાં માતાના પુણ્યથી સુશીક્ષતા અને પિતાના પુણ્યથી ચાતુ પ્રાપ્ત થાય છે, એવુ આય. શાસ્ત્રકારનુ` સ્વામીભક્તિ, સત્ય અને સ્વાર્થં યાગની રેખાએથી અંકાએલું તારું દાંપી નીકળે છે, અને કંઈ અલૈકિક જીવનના સાક્ષાત્કાર કરાવે છે અમને કહેતાં અતિ હર્ષ થાય છે કે~~
विश्वंभरा भगवती भवतीमनूत, राजा प्रजापतिसमो जनकः पिता ते । तेषां त्वमसि नन्दिनि । पार्थिवानाम्, येषां कुलेषु सविता च गुरुर्वयं च ।।
,
હે પુત્રો! અમે પણ અમારા જીવનને ધન્ય ગણીએ છીએ કે જે કુળમાં સૂર્ય મૂળ પુરુષ અને અમે ગુરુ છીએ એટલે કે સૂર્યવંશી રઘુકુળમાં કુળગુરુ તરીકેતુ' અમને ગૌરવ છે, તે કુળમાં તું પુત્રવધૂ તરીકે છે, અને વિશ્વનું ભરણપોષણ કરતી. મિથિલા નગરી કે જેના નૃપતિ પ્રજાપતિ સમા જનવિદેહી છે. તે તારા પિતા છે. એ રીતે ડે બેટા ! તારા અવતારને ધન્ય છે, કે તારા બન્ને પક્ષે અત્યંત વિશુદ્ધ અને પ્રભાવશાળી છે, કે જે ખીજાને કાઇ મહદ પુણ્યે જ પ્રાપ્ત થાય છે.
કચન સત્ય કરે છે, શરીર સુત્રણ સમ એટલુ જ નહિં પણુ
બેટા ! મારું' તપ, અમારું ગૈારવ, અમારું રૂષિત, અમારી સાધના અને અમારી ભક્તિ એ જ્ઞાની શાભારૂપ અયેાધ્યાનું રાજ્ય છે કે જ્યાં——
सर्वे नराश्च नार्यश्व, धर्मशीलाः सुसंयताः । मुदिताः शीलवृत्ताभ्यां महर्पय इवामलाः ॥
સર્વે સ્ત્રીઓ અને પુરુષ સયની, સુશીલ અને પવિત્ર ધમ પરાયણુ છે અને ત વૈરાગ્યવાન તપરવી રહેલા છે, જે યેાધ્યાની શાભારૂપ છે અને અમને ગૈારવરૂપ છે, તેને તું નિશ્ચ ક શાભાવી રહી છે.
પુત્રી ! રૂવિધ યજમાનાથી જ રોભે છે, શરીર જેમ વજ્રથી શોભે છે. તેમ યજમાનનાં સભાગ્યવિએને ગારવરૂપ હાય છે. એ સાભાગ્યને જ્યાં નિર'તર વાસ છે એવી અમરાવતી સરખી અયે ધ્યા નગરીનું શું વધ્યુંન કરું ? સીતાજ-માતાજી ! આપની મીઠી અમૃત સરખી વાણી સાંભળતાં હૃદયને તૃપ્તિ થતી નથી.

Page #17

અર્ક ૫ મે
સીતા વનવાસ ગમન.
મહામાતા—તાં તુ નાના ટૂથો, મહારાષ્ટ્રવિવર્ધનઃ । पुरीमावासयामास, दिवि देवपतिर्यथा ||
ઇંદ્રપુરીમાં જેમ ઇંદ્ર મહારાજા રહે છે તેમ આ યેાધ્યા નગરીમાં રાજ્યની વૃદ્ધિ કરનાર મહારાજા દશરથ ડે છે.
दीर्घायुषो नरा सर्वे, धर्म सत्यं च संश्रिताः । सहिताः पुत्रपौत्रैश्च नित्यं स्त्रीभिः पुरोच मे ॥
આ ઉત્તમ અયોધ્યા નગરીમાં હમેશાં સ્રીવડે, પુત્ર-પૌત્રાદિવડે ધમ અને સત્યનુ' સેવન કરવાવાળા દીર્ઘાયુષી માસે રહેલા છે.
तां पुरीं समहातेजा, राजा दशरथो महान् । शशास शमितामित्रो, नक्षत्राणीव चंद्रमा ॥
૯૫
નક્ષત્રાને વિષે પૂર્ણિમાના ચક્ર જેમશેભી રહ્યો છે, તેમજ મહાતેજસ્વી દરારય રાજા તેમના વિરાધીઓને દબાવી પા નગરીમાં ોધી રહ્યા છે.
આ વખતે કોશલ્યાજી ઊભા થઈ એ હાથ જોડી નમન કરી ઓ.
કૌશલ્યાજી—મહાદેવી ! આ સવ કુળગુરુએના આશીર્વાદને જ પ્રતાપ છે, તપસ્વીએના તપબળની જ પ્રસાદી છે, ઇશ્વાકુ વંશને રોભાવનારા, સદાના હિતચિંતક કુળગુરુએ!! જ્યાં વાસ છે ત્યાં સદાય ક્રાંતિ અને આખાદી હેવ જ, ચંદન અને કેતકીના વનમાં ડૅનારાં પશુ, પક્ષી, માણુઢ્ઢા અને પાર્થિવ પદાર્થો જેમ સુગંધના લાભ મેળવે છે તેમ અમે સદ્ગુરુએ, મહર્ષિએ અને તપક્ષીઓના પ્રતાપે જ શોભી રહ્યા છીએ. મહાદેવ : આપના આગમનથી અમે પાવન થયા છીએ.
गंगा पापं शशिः तापं, दैन्यं कल्पतरुस्तथा | पाप तापं च दैन्यं च सन्ति हन्ति महाशयाः ॥
ગંગોદક પાપનો નાશ કરે, ચંદ્ર તાપને નારા કરે અને કલ્પતરુ દીનતાનેા નાશ કરે, ત્યારે સતપુસ્થાની સેવા તે એ ત્રણેને એક સાથે નાશ કરે એટલી શક્તિ ધરાવે છે, વિશેષ શું કહું ?
મહામાતા (સીતાજી તરફ જોઇને, બેટા! અચૈાધ્યા જેવા જ વૈભવ મિયિલાપાંત નક રાજાનેા છે. આજના સમયે આ યાદ આપવાનું કારણ એટલું જ કે આ બંને ઉત્તમ પાને તું શેશમાવી રડે છે. તેમના આ મહાન્ યજમાતેના સૅમાગ્યનું અમને જે ગાવ રહે છે, તેમાં તારા ત્યાગથી, તારા વનવાસથી, તારા અંદાથી અને તારી પતિ કિતથી વૃદ્ધિ થાય છે.
સીતાજી—મહામાતા ! હુ તે બાળક છું, મારી પ્રામાં આટલી બધી ન હેાય.

Page #18

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ ફાગુન મહામાતા–પેટા ! તું બાળક છે એ વાત ખરી છે, પરંતુ તારામાં રહેલા ગુણો વિશ્વવંદ્ય છે, જેથી જ કહી શકું છું કે
शिशुरू शिष्या वा यदासि मम तत्तिष्ठतु तथा, विशुद्धरुत्कर्पस्त्वयि तु मम भक्तिं जनयति । शिशुत्वं स्त्रैणं वा भवतु ननु वंद्यामि जगतां,
गुणाः पूजास्थानं गुणिपु न च लिंगं न च वयः ।। પુત્ર છે કે પુત્રી છે, ગમે તે હો પરંતુ જેનામાં વિશુદ્ધિને ઉત્કર્ષ જેઉં છું તેમાં જ મારી ભકિત પ્રગટે છે, શિશુપણું કે ત્રીપણું જગતમાં વંદનને વેગ્ય નથી પરંતુ તેના ગુણ જ પૂજાને યોગ્ય છે, કે જ્યાં જાતિ કે ઉમ્મર જોવાતી નથી.
સીતાજી–અહે, હો! મહામાતા ! મારા પર આટલે બધો પ્રેમ? આ દિલાસારૂપ વચનો હું કેમ ભૂલી શકું? હું તો બાળક છું અને આ જીવનની પહેલી વીશીમાં જ પ્રારબ્ધ ફરી જવાથી વનવાસનાં દુઃખે ખમવાનો સમય પ્રાપ્ત થાય છે, જે દુઃખે આમાને વધારે પવિત્ર કરી આપની સેવામાં હાજર કરશે તે દિવસને હું અહી ભાગ્ય ગણીશ. હાલ તે મારો આત્મા શ્રીરામજી પાસે છે તે દેડ અહીં છે. સૂર્યદેવ શિર ઉપર આવી ગયા છે, વનનો રથ તૈયાર હશે, સૌ રાહ જોતા હશે, તે માતાજી મને આશીર્વાદ અને કર્તવ્યપરાયણ બનવા આજ્ઞા આપો.
મહામાતા–બેટા ! પ્રભુ તમારું રક્ષણ કરો, સૂર્યના તેજરૂ૫ રઘુકુળને સદા વિજય છેસદ્ધર્મના આરાધનમાં વનવાસ પૂર્ણ કરી સુખેથી સે પાછી ફરે એ મારે આશીવાદ છે.
સીતાજી નમન કરી ત્યાંથી વિદાય લે છે, અને સૌની આંખોમાંથી ચોધાર આંસુ વહેવા લાગે છે.
શ્રી સિદ્ધાચલ તીર્થ સ્તવન. ( મંગલ દિન ભયો આજન, ગુરુ ઘેર પધાર્યા–એ દેશી. ) આજ મારાં નયણાં સફળ થયા, સિદ્ધાચળ દીઠે; આજ મ્હારા નયણાં સફળ થયા, વિમલાચલ દીઠે. | ૧ ભવ અનંતમાં એહ ન દીઠે, આજ મેં નજરે દીઠે રે. સિદ્ધાંત ! ૨ | ભવ ભમીએ ચઉ ગઈ સંસારે, તે હવે વેગે કમીએ રે. સિદ્ધાતુ છે મુનિવર ક્રોડ અનંતા સિધા, શિવરમણ ભરથરી આ રે. સિદ્ધારા છે જ પાપી પણ હા ઉદ્વરીઆ, પશુઆ પણ ઉગરીઆ રે. સિદ્ધા. ૫ ચરમાવત માં જે ભવી આવે, પાપૂબહુલતા અપાવે છે. સિદ્ધા. ૫ ૬ છે તે નિજ નજરે દર્શન પામી, વિજય સુખનામી રે. સિદ્ધા છે હ !
મુનિરાજશ્રી સચકવિજયજી મહારાજ

Page #19

કુમતિકુદ્દાલ, કુમતિનંદકુંદાલ, કુમતિ મતકુદ્રાલ,
ઉસૂત્રકંદકુંદાલ ઈત્યાદિ.
(લેખક છે. હીરાલાલ ર. કાપડિયા એમ. એ. ) આ લેખનું શીર્ષક વાંચતાની સાથે મહોપાધ્યાય ધર્મ સાગરગણનું નામ યાદ આવે એ સ્વાભાવિક છે, કેમકે એમણે રચેલ કુવકખાસિયસહસ્સકિરણ (કુપક્ષકૌશિકસહસ્ત્રકિરણ) કે જેને હીરવિજયસૂરિએ પવયણ પરિકખા( પ્રવચનપરીક્ષા ) નામ આપ્યું છે તે કૃતિ તે જ કુમતિઉદ્દાલ ઈત્યાદિ વિવિધ નામે ઓળખાવાની કૃતિ છે એ જતની માન્યતા હજી પણ પ્રચલિત હોય એમ જણાય છે, જે કે વસ્તુસ્થિતિ આવી નથી એમ ગમે દ્ધારકે “શ્રી પ્રવચન પરીક્ષાની મહત્તા ”(પૃ. ૧૮ )માં પ્રતિપાદન કર્યું છે.
ધર્મસાગરગણિના લેખમાં કે મર્યાદામાં કુમતિકંદમુદ્દાલના કતાં ધર્મસાગર હોવાનો ઉલ્લેખ નથી તો પછી આ ગ્રંથ એમને બનાવેલું કેમ ગણાય છે આ ગણિએ તરતરંગિણ ( તવતરંગિણી) રચી છે. એમાં મુખ્યતાએ તિથિની વૃદ્ધિ અને હાનિને અંગે “તપ” ગમછની માન્યતાને આગળ રાખી ખરતરની તિચિ બાબતની માન્યતાનું ખંડન છે. આ કૃતિ ઉપર સ્વપજ્ઞ વૃત્તિ સંસ્કૃતમાં છે. કેટલાક લેખકોને મતે આ વૃત્તિ તે જ કુમતિકુદ્દાલ છે.સિહવિજયે તે કુમતિકુદ્દાલને તવંતરંગિણી કમિ ગોલે છે.
કુમતિકંઇકદાલને અંગે કેટલાક કહે છે કે-ધમસાગરગણિએ દીક્ષા લીધી તે પૂર્વે આ ગ્રંથની હાથપોથી લખાયેલી છે. એમ બનવાજોગ છે કે-આ ગ્રંથમાં ખતરાદિનાં મંતવ્યોની કડક અને કટુતાભરી સમાલોચના હોય અને એ બાબતની આ ગ્રંથને આધારે ધર્મસાગરગણિ પ્રરૂપણું કરતા હશે એટલે પ્રરૂપકને જ પ્રણેતા માની લેવાયા હશે.
૧ એમના જીવન અને કવન વિષે મેં “મહેપાધ્યાય ધર્મ સાગર ગાણિની જીવનરેખા” એ નામના લેખમાં કેટલીક હકીકત રજૂ કરી છે. આ લેખ હવે પછી છપાશે.
૨ પઢાવલી-સમુચ્ચય (ભા. ૨, પૃ. ૨૫૮)માં “ તપ ' છતા ૧૧ મયદાપકે ગણાવાયા છે.
૩ જુઓ પ્ર૦ ૫૦ ૫૦ (પૃ. ૧૮ ).
૪ આ પણ વૃત્તિ મૂળ સહિત ઋષભદેવજી કેશરીલિઝ થવેતાંબર સંસ્થા (રતલામ) તરફથી ઈ. સ. ૧૯૩૪ માં પ્રસિદ્ધ કરાઈ છે.
૫ જુઓ જિનચન્દ્ર (પૃ. ૬૨)
૬ જુઓ .૦ ૫૦ ૫૦ ( ૧૮ ). વિશેષ માટે જુઓ સિડવિજ વિ. સં. ૧૬૭૪ માં રચેલી સાગરબાવની (ગા. ૨૪). આ ગાથામાં કુમતિકુદ્દાલ અને તત્વતરંગિણીને પાણીમાં બોળ્યાની વાત છે.
( ૯૭ ) -

Page #20

૯૮
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રાગ્ર
[ ફાલ્ગુન
ઉત્સવકદકુદ્દાલ-કુમતિક દકુદ્દાલને જ કેટલાક ઉત્સુક′દકુદ્દાલકડે છે. જિન રત્નકારા( ભા. ૧ )માં કુમતિક છુદ્દાલની તાંત્ર નથી, પરંતુ ઉસૂત્રક દકુદ્દાલ વિષે ઉલ્લેખ છે. અહીં ગુરુતત્ત્વપ્રદીપ અને ગુરુતત્ત્વસિદ્ધિ એમ એનાં બે નામાંતર અપાય છે. પૃ. ૧૦૭ માં ગુરુતત્ત્વપ્રદીપનો પરિચય આપતાં કહ્યું છે એની એક હાયપોથી વિ.સં. ૧૬૮૩માં લખાયેલી છે. આ પાટજુમાંની અન્ય હાથોથી ઉપરથી ઉતારાવાયેલી છે. આ હાચપોથી ખૂબ ઉતાવળથી ત્રિ. સ. ૧૬૦૬ માં વિમલસાગર, જ્ઞાનવિમલ, વિનય સાગર અને વિવેકવિમલ એ ચાર મુનિએ ઉતારી લીધી હતી. આતે અંગેની પ્રશસ્તિમાં આ ઉતાવળનું કારણ નીચે મુજબ દર્શાવાયું છેઃ—
જ્યારે ધર્મ સાગરણુએ નારદપુરીમાં તત્ત્વતગિણી રચી ત્યારે ખરતરાએ એવે કુર્ચ ઉપાડયા કે આ ગ્રંથમાં અંદરખાનેથી અમારી ટીકા કરાઇ છે. એ ઉપરથી ધર્મ સાગરએ ગુરુતત્ત્વપ્રદીપની જૂતા તાડપત્રીય હાય!થી શોધી લાવવા વિનયસાગરને પાટજી મેાકળ્યા, કેમકે એમને ખાતરી હતી કે પેાતાના મતથ્યનું આ ગ્રંથદ્રારા સમર્થાંન ચરો. વિનયસાગર પાણુ ગયા અને સદવસ ઠાકુરના ઘરમાં એમને આ હાયપોથી મળ પશુ ખરી, ગૃ‹ાલિક લૈંગિકાને આતી ખબર પડતાં આ પોથી તે અમારી છે. એમ કહી એમણે એ પાછી માંગી, વિનયસાગરે એ ઉપરથી પોતાના મિત્રોની મદદવડે એ જલદી ઊતારી લીધી અને એ લૈંગિકાને પાછી આપી. કાલાંતરે ધર્મ સાગર ણુએ આ ગુરુત્ત્તવપ્રદીપને સારાંશ એક પૃથક્ પ્રકરણુરૂપે તત્ત્વતર ગણીમાં નેડી દીધા.
આ પ્રમાણેની હકીકત વિવેકવિમલણકૃત પ્રાસ્તિમાં છે,
ગુરુતત્ત્વપ્રદીપ—આ નામના પ્રથની તેમજ ગુરુતર્વાદ્ધિ એ નામવાળા ગ્રંથની હાથપોથીએ કર્યાં કર્યાં છે એની જિનરત્નકાશમાં નોંધ છે, જેમની પાસે આ હાથપાથી હાય તેએ જે સ્વપન્ન વૃત્તિ સહિત છપાયેલી તત્ત્વતગિણી સાથે એ સરખાવે તે ઉપ યુક્ત પ્રાપ્તિની સત્યતા ઉપર પ્રકાશ પડે.
'
**
પર
ચુસ્તવપ્રદીપિકા—આગમ દ્ધારકે પ્ર૦ ૫૦ મ(પૃ. ૧૧)માં ધમ સાગરગણિની કૃતિએ ગણાવતાં ગુરુસ્તપ્રદીપિકાને અને એના પ્રથામ તરીકે એક હજારને ઉલ્લેખ કરેલા છે. તે શુ આ ગુરુતત્રપ્રદીપિકા એ તાડપત્ર પર પ્રાચીન સમયમાં લખાયેલ ગુરુતત્ત્વપ્રદીપિકાના જ વિષયને વ્યક્ત કરે છે કે આ નામેાતી કેવળ સમાનતા છે? “ જૈન સાહિત્યને સ’ક્ષિપ્ત ઇતિહાસ ''( પૃ. ૫૬૨ )માં ધર્મ સાગરના નામ પ્રવચનપરીક્ષા-કુમતિમતમુદ્દાત ” તે ઉલ્લેખ છે. એ એક રીતે ક્ષતય ગણાય, કેમ} આ પુસ્તક તે ઇ. સ. ૧૯૩૩માં પ્રસિદ્ધ થયું છે અને પ્રવચનપરીક્ષા તેમજ એતી મહત્તાને લગતુ' લખાણ ઈ. સ. ૧૯૩૭માં પ્રસિદ્ધ થયું છે, પરંતુ આ ચાલુ વર્ષોંમાં ( ૪ સ. ૧૯૩૭માં ) જે પટ્ટાવલીસમુચ્ચય (ભા. ૨ ) બહાર પડયા છે તેમાં પૃ. ૨૬૯ માં કુમતિકુદ્દાસ-પ્રવચનપરીક્ષા '' એમ છપાયું છે તે શુ' કહેવાય ? આ પ્રશ્ન મે મુનિશ્ર દર્શનવિજયજીને પૂછાવતાં તેમણે નીચે મુજબ ઉત્તર લખી માન્યેા છે-
16
=

Page #21

'કપ મે. ]
કુમતિકુદ્દાલ, કુમતિક દકુદ્દાલ...વિગેરે
કુમતિકુદ્દાલને અનુસરતા પ્રવચનપરીક્ષા મ ંચ એમ સમજવાતુ છે.” તા ૨૪-૭-૧૦* ઉપર્યુકત પટ્ટાવલીસમુચ્ચય (ભા. ૨)માં સાહુમકુલરત્ન-પટ્ટાવલી-રાસ છપાયા છે. એમાં પૃ. ૯૬ માં કુમતિકુદ્દાલતુ અને એના કર્તા તરીકે ધર્મ સાગરનું નામ છે. આતે અંગેની “ પુરવણી ( છુ. ૨૫૭)માં કુમતિકુદ્દાલન અંગે નીચે મુજબ ઉલ્લેખ છે;—
">
૯૯
66
મડે પાધ્યાય શ્રીધમ સાગરગણુિએ આ ગ્રંથની પ્રરૂપશુા કરી હતી, તેમજ tr તત્ત્વ તર'ગિણી'' ગ્રંથ બનાવ્યો હતે, જેમાં જંતર ગચ્છાની કડક સમાલાચતા કરી હતી. આ. વિજયદાનસૂરિ અને આ. શ્રી વિજયહીરસૂરિએ તે ગ્રંથૈને જળશરણુ કરાવ્યા, અને ઉપાજ્યાયજીએ પણ તે પ્રરૂપણા માટે મિચ્છામિ ‘ દુક્કડ· ' આપ્યા હતા, જેને લેખ આ પ્રમાણે છે ’
આ પ્રમાણેના ઉલ્લેખ બાદ જે લેખ અપાયે! છે, તેમાં જશરણની વાત નથી તેમજ તવતર’ગિણીનુ’નામ પણ નથી. એમાં તે “ ઉત્સૂત્રકદ-કુદ્દાલ-ગ્રંથન સૐ, પૂર્વષ્ઠ સદ્ઘઉ હુઇ તે ‘ મિચ્છામિ દુક્કડ’ એટલો જ ઉલ્લેખ છે એવું કેમ ?
,,,
,,
‘‘ પુરવણી ” ( પૃ. ૨૬)માં ગુરુતત્ત્વદીપકને પ્રવચનપરીક્ષાથી ભિન્ન ગ્રંથ તરીકે ઉલ્લેખ છે. એ વાત પણ વિચારવા જેવી છે,
ગુરુતત્ત્વપ્રદીપની એક હાથ-પોથી જૈનાનઃ પુસ્તકાલયમાં છે. એમાં આ કૃતિનુ ખીજુ નામ ઉત્સૂત્રકુમતિકુદ્દાલ પણ અપાયું છે, પર ંતુ કર્યાંનુ નામ નથી. આ કૃતિમાં આઠે વિશ્રામ છે. આ કૃતિ તે જ જિનરત્નકાશમાં નોંધાયેલી કૃતિ હોવી જોઇએ. વિશેષ તપાસ કરવી બાકી રહે છે.
આ પ્રમાણે કુમતિકુદ્દાસ માંદે વિષે જે હકીકતા હું એકત્રિત કરી રાયે હું તે ઉપરથી નીચે મુજબ નિષ્કર્ષ નીકળી શકે છેઃ—
(૧) કુમતિક઼દ્દાલ એ નામ સાહમકુલરત્ન-પટ્ટાવલી-રાસમાં છે, અને એને અહીં ધર્મ સાગરર્ગાણુની કૃતિ ગણી છે.
(૨ ) કુમતિક દઙાલ એ નામ આગમેધારકે પ્ર. પુ. મ, માં આપ્યુ' છે અને આ નામની ક્રાઇ કૃતિ ધર્મ સાગરણએ રચી નથી એમ એમણે કહ્યું છે.
* આ સબંધમાં મે' ફરીથી કાગળ લખ્યા ત્યારે તા. ૩-૮-૫૦ના પત્રમાં નીચે મુજબ ઉત્તર એમણે મને લખી મેાકલાવવા કૃપા કરી છેઃ—
* ઉપાધ્યાયજી મહારાજે પ્રાચીત કુમતિકુદ્દાલ ગ્રંથ જળશરણ થયા પછી પ્રવચનપરીક્ષા ગ્રંથ બનાવ્યા છે. જેમાં કુમતિક઼દ્દાલ વિષયને પણ સમાવેા કરેલ છે અને ખીજી વાતો પણ વષઁવી છે. આમાં કુમતિકુદ્દાલની યુક્તિયા અપનાવી, પણ તેની ઉગ્રતાને અપનાવી નથી. તેથી આ ગ્રંથ સમાન્ય બન્યા છે.'
આ વિધાનના સમર્થ નાથે પ્રમાણા રજૂ કરવા મારી શ્રી દતવિજયજીને સાદર વિજ્ઞપ્તિ છે, શું કુમતિક દ્દાલ નામનો ગ્રંથ એમણે તે! છે અને જોયે! હાય ! એને પ્રવચનપરીક્ષા સાથે સરખાવ્યેા છે ખરા ?

Page #22

શ્રી જન ધર્મ પ્રકાશ.
[ કશુન ( ૩ ) કુમતિમાકુદ્દાલ નામ જે. સા. સં. ઇ. માં જોવાય છે. સાથે સાથે એને અહીં પ્રવચનપરીક્ષાનું નામાંતર ગયું છે. પાવલી-સમુચ્ચય (ભા. ૨ ) ને સંજક આને જ અનુસરે છે. જે એમ ન જ હોય તે તેમણે કયા આધારે પ્રવચનપરીક્ષાને કુમતિકુરાલ-પ્રવચનપરીક્ષા કહી છે તે તેઓ જણાવવા કૃપા કરે.
(૪) કુમતિકુંદાલ કે કુમતિકદરુદ્દાલ અથવા કુમતિમત-કુદ્દાલને બદલે કેટલાક તરફી ઉત્સવ કંકાલ નામ રજૂ કરાય છે. વિશેષમાં ઉસૂત્રકંદમુદ્દાલનાં ગુવપ્રદીપ અને ગુરતસિદ્ધિ એવાં બે નામાંતો સુચવાય છે, પણ પ્રવચનપરીક્ષા એવું એનું નામાંતર કેઈએ પ્રાચીન સમયમાં સૂચવ્યું હોય તે તે જાણવામાં નથી.
(૫) તવતરંગિણી જલશરણને લાયકની કૃતિ હેય એવાં એમાં કંઈ વિધાને જણાતાં નથી. શું ધર્મસાગરગણુએ જે તવતરગિણી રચી હતી તેમાં કાપકૂપ કરાઈ એ નામની નવીન કૃતિ એમને નામે ચડાવાઈ છે?
(૬) ઉસૂત્રકંદમુદ્દાલ યાને ગુરુતત્વ પ્રદીપનો સારાંશ તત્વતરગિણમાં જોડાયો એમ વિવેકવિમલે કહ્યું છે. આ ગુરુતત્તવપ્રદીપ વિ. સં. ૧૬૦૬ પહેલાં કોઈકે રચ્યો છે. એની તાડપત્રીય પ્રત ધર્મસાગરગણિએ જોઈ હોવી જોઈએ અને એમાં “ખરતર ” ગચ્છની માન્યતાઓનું ખંડન હશે. આ કૃતિ વિક્રમની પંદરમી સદીથી અર્વાચીન નહિ હશે એમ તાડપત્રીય પ્રતિઓને સમય સામાન્યતઃ જે મનાય છે તે આધારે કહી શકાય.
(૭) વિવેકમિલની પ્રશરિત જેમની પાસે હોય તેમણે એ પ્રસિદ્ધ કરવા કૃપા કરવી ઘટે, જેથી આ વિવાદગ્રસ્ત વિષયને સમુચિત નિર્ણય થાય.
(૮) પાટણના ભંડારમાં ઉપર્યુકત ગુતપ્રદીપની હાથપોથી છે કે નહિ તેની તપાસ કરી એ ગ્રંથના વિષય વગેરે બાબત ઉપર પ્રકાશ પડાવો જોઈએ.
( ૯ ) અસલની તવતરંગિણીને ગુતપ્રદીપ સાથે સંબંધ હશે. એ ગમે તે હા; ખતરોએ પણ પ્રવચનપરીક્ષાને તે કુમતિકુંદાલ કે ઉત્સવકુંદકુદ્દાલ કે એવા કોઈ નામે ઓળખાએલ નથી. બહુમાં બહુ તે તેમણે તત્વતરગિણીની કેઈક વૃત્તિને આ પ્રમાણે ઓળખાવી છે એમ લાગે છે. •
(૧૦) ખતરોની માન્યતાઓની કડક શબ્દોમાં ઝાટકણી કાઢનાર કોઈક કૃતિ ધર્મસાગરગણિએ જોઈ હેવી જોઈએ અને એમાંની બાબતોની એમણે કેઈક કૃતિમાં પ્રરૂપણ કરી હતી જોઈએ. પ્રરૂપક અને પ્રણેતાને ભેદ યાનમાં ન રહેતાં ગેરસમજ ઉભી થઇ હશે.
(૧૧) ગુસ્તત્વદીપક, ગુરતવપ્રદીપિકા કે એવા કોઈ નામની કે નામાંતરવાળો કૃતિ ધર્મસાગરગણિએ રચી છે, એ દ્વારા એમણે એમની પૂર્વે રચાએલા ગુસ્તત્વ પ્રદીપનું નામ તે સાચવી રાખ્યું છે; વિષયની વાત તો એ મૂળ કૃતિ તેમજ એમની આ નામની કૃતિ સરખા કહી શકાય,

Page #23

વ્યવહાર–કોશલ્ય
(૩૧) સારા થવું, હલકા તરથી જીવનને દૂર રાખવું, પોતાના સંબંધમાં આવનાર સર્વને સર્વદા મદદ કરવી, પિતે મીઠાં થવું અને સર્વ પ્રકારની ઉશ્કેરણીથી મનને દૂર રાખવું અને તે કારણે નાનોસુને પણ ક્રોધ ન કરે. આ જીવનનું ધ્યેય છે, માનવંતું છે અને મેળવવું મુશ્કેલ છે.
જીવનનું ધ્યેય હોવું જોઇએ, આદર્શ હોવો જોઈએ અને મુશ્કેલીમાં એ આદર્શને અનુકૂળ રહેવું જોઇએ અને એ આદર્શ ઉપર વિશ્વાસ રાખવા ઉપરાંત એ આદર્શને વળગી રહેવું જોઈએ. જે આદર્શ વાત કરે તે નકામી છે. આદર્શ તે જીવો જોઈએ અને તેને નિમકહરામ કદી થવાય નહિ. એટલે વાત કરનાર આદર્શને પહોંચી શકતા નથી, તેઓને આદર્શ આદર્શમાં જ રહે છે અને વાતો કરવામાં તેમની બહાદુરી જણાઈ આવે છે. તે વાતડીઆ માણસ આદર્શને માણી શકતા નથી, પણ હેરાન દુ:ખી અને અનેક રીતે પાછા પડનાર થાય છે. આદર્શ જીવવા જેવી વસ્તુ છે. જેઓ આવા આદર્શને જીવી શકતા નથી તેવા માણસે ગમે તેટલી આદર્શની વાત કરે તેમાં તેઓનું મહત્વ વધારવાની વાત જ હોય છે, તેમાં કોઈ સાચી વાત હતી નથી, પણ વાત તરીક આદર્શને આગળ ધરવાની જ તેમાં વાત હોય છે, એવા આદર્શવાદીઓ, તકસાધુ અનુકરણ માટે નકામાં નીવડે તો તેમાં નવાઈની વાત નથી. આપણે વહેવારૂ આદર્શવાદીની તકે સમજ્યા પછી તેમને અનુસરવાના નથી, પણ સાચા આદર્શવાદી તે તે કહેવાય છે જેઓ પ્રાણ પણું આદર્શને ચૂકે નહિ, આગળ વધે નહિ કે પાછળ જાય નહિ. કેવો આદર્શ હે જોઈએ તેને ચેડા દાખલા અત્ર આપ્યા છે. તે સમજી વહેવાર આદર્શવાદી થઈએ અને આપણું જીવનનું ધ્યેય સમજીએ. દાખલા તરીકે –
૧ પોતે સારા થવું. ગમે તેવા સંયોગોમાં સારાપણું છુપાવવું નહિ. ૨ નીચે ઉતારે તેવા સંજોગોમાંથી જાતને ઉગારી લેવી.
મદદની જરૂર જેને જેને હોય, તેને જીવનથી પણ મદદ કરવી. સંબંધમાં આવનાર સર્વને આ આદર્શને લાભ મળ જોઈએ.
૪ પોતાની જાતને મીડી રાખવી, કડવાટ દૂર કરવી અને આનંદી રહેવું.
Just to be good, to keep life pure from degrading elements to make it constantly helpful in the little ways to those who are touched by it, to keep one's spirit always sweet and avoid all meanness of pretty anger and irritability-that is the ideal as noble as it is difficult.
Elmond Haword irggs.

Page #24

૧૦૨
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ ફાગુન.
૫ નાની નજીવી બાબતમાં ગુસ્સો ન કરે. ૬ ચીડીઆ ન થવું.
આવા આદર્શ પોતાને માટે મુકરર કરી તે બેયને સ્વીકારવું અને પછી ગમે તેટલી અગવડ પડે તે પણ તે આદર્શને વળગી રહેવું. ભેગ આપવો પડે તે આદર્શ ખાતર આપ અને ચેય છૂટવું ન જ જોઈએ એ ધ્યાનમાં રાખવું. એમાં ઘસારે ચળકાટ છે, એટલે ઘસારાથી ડરવું નહિ અને નિત્ય આનંદમાં મગ્ન રહેવું. આ કુશળ માણસનું કામ છે, એમાં કુશળતા સિદ્ધ થાય છે અને તે આચરભુથી સિદ્ધ થાય છે.
(૩૦૨) જિંદગી માટે એક ઘણું રમૂજ કરે એવી બાબત છે કે તમે એક વખત નિશ્ચય કરો કે સારામાં સારી ચીજ મળે તે સિવાયને સ્વીકાર કરવો
નહિ તો ઘણી વખત તે તમને મળે છે. માણસને ગમે તેમ કરીને વસ્તુપ્રાપ્તિ કરવી હોય છે, તે જે ધારે તેવી ચીજ તે મેળવી શકે છે. તે જે ધારણ કરે કે સેનાની અંબાડી પર બેસવું તે તેને સેનાની અંબાડી મળે છે, જે ઘરનાં ઘરની તેને ઇચ્છા હોય તે તે મળે છે. જિંદગીમાં જેવી ધારણું હોય તેવું તેને મળે છે. એ માટે એણે ચારિત્ર કેળવવું ઘટે અને ચારિત્ર કેળવણીના અનેક દાખલાઓ છે. તમે સુતારની વાર્તા વાંચી હશે. તેણે એક પ્રકારના લાકડાને ખૂબ છેલ્યું, પોલિશ કર્યું. તેનું આવું વર્તન જોઈ બીજા માણસે તેને આટલી મહેનત કરવાનું કારણ પૂછ્યું. પિતાને બેસવા માટે જ તે પિલિશ કરી રહ્યો છે એમ તે સુતારે જવાબ આપ્યો અને તેણે ( સુતારે) અંતે એ જગ મેળવી, આ વાર્તા બતાવે છે કેપ્રયત્ન (પોરૂષ) બરાબર હોય અને દેવની અનુકૂળતા હોય તે ધારેલી અશક્ય વાત પણ બને છે અને આનંદમંગળ થાય છે, નહિ તે કયાં એક અદને સુતાર અને ક્યાં ન્યાયાધીશી ! પણ તેણે યેગ્ય પ્રયત્ન કરી તે જગ્યા મેળવી અને મોટો ન્યાયાધીશ એક સુતાર બન્યું. એ આશ્ચર્યકારક ઘટના છે કે અશક્ય વાત પણ કુદરતમાં બને છે, માટે પહેરે તે સેનાને જ કંદોરો પહેરવે, મારે પરણવું તે ઈંદ્રાણીને જ પરણવું, તો એ માટે પ્રયત્ન કરવો ઘટે, અને દેવ અનુકૂળ હોય તો તે પણ મળી આવે. પ્રયત્ન કરવામાં કચાશ ન રાખવી. તમે ભારે ઉદ્યમી છે અને દેવ પર ભરોસો રાખનાર છે તે તમે રમૂજ ઉત્પન્ન કરે તેવી સારામાં સારી ચીજ મેળવી પરીક્ષા કરે. તમે નસીબદાર છે, તે ભાવના રૂપાના કંદોરાની ન રાખે, તમારા નસીબમાં સેનાને કંદોર હોય તે તે પણ પ્રયત્ન(ઉદ્યમ) માંગે છે અને તમે પ્રયત્નમાં માને છે તે ચલાવે રાખો અને પ્રયત્નને વશ થાઓ, એટલે સર્વ વસ્તુ સારામાં સારી હોય તે મળશે પણ જે તે મેળવવા માટે પ્રયત્નને મૂકી દેશો તે તે વસ્તુ મળશે નહિ અને કુદરતની રમૂજતા બેનસીબ રહેશે. બાકી ઉદ્યમને
It is a funny thing about life-If you refuse to accept anything but the best, you very often get it.
Samerset Maugham.

Page #25

અંક ૫ મો ]
પ્રકીર્ણ.
૧૦૩
આધીન સર્વ વાત છે અને તમે ઉદ્યમમાં (પાંચ સમવાયી કારમાં) માનનારા છે, તે સુતારની જેમ પ્રબળ ઇચ્છા અને પુરુષાર્થ કરો અને તમને સારામાં સારી ચીજ મળી રહેશે, પણ જો તમારા પ્રયત્નની અધૂરાશ હશે તે નહિ મળે અને પછી તમે દેવને દેષ આપશે. કુશળ માણસ મળી ઈરછા ન કરે અને વસ્તુ મેળવે ત્યારે જ જપે. તમારી કુશળતા, પ્રબળ ઇચ્છા અને દૈવમાં માનવામાં છે. પાંચે સમવાયી કારણોમાં માને, પણ ઈછા મળી ન કરો.
મૌક્તિક.
પંન્યાસ પદ-પ્રદાન અને પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ. પાલીતાણા ખાતે તળાટીની શીતળ છાયામાં આવેલ જેન સોસાયટીમાં થયેલ નૂતન જિનાલયની પ્રતિષ્ઠા ભારે સમારેહપૂર્વક કરવામાં આવી. આ પવિત્ર પ્રસંગની સાથોસાથ પૂજય મુનિરાજશ્રી ભદ્રકવિજયજી મહારાજશ્રીને પચાસ પદ અર્પણ કરવામાં આવ્યું.
નૂતન જિનાલય શેઠ જીવતલાલ પ્રતાપશીની ચીવટભરી દેખરેખ નીચે તૈયાર થતાં મૂળનાયક શ્રી વાસુપૂજ્યસ્વામીને મહા શુદિ તેરસના રોજ ૧૨-૪ મિનિટે પ્રતિષ્ઠિત કરવામાં આવ્યા. મહા સુદી બારસને દિવસે પૂ. આ. શ્રી વિજય પ્રેમસૂરિજી મહારાજ, પૂ. આ. શ્રી વિજયરામચંદ્રસૂરિજી મહારાજ, તથા પૂ. આ. શ્રી વિજયયશોદેવસૂરિજી મહારાજ આદિની નિશ્રામાં પૂ. મહારાજ શ્રી ભદ્રકવિજયજીને પંન્યાસ પદ અનેક ગામના આગેવાનોની હાજરીમાં આપવામાં આવ્યું અને સંખ્યાબંધ ગૃહસ્થ એ કામળી, કપડાં વગેરે નૂતન પંન્યાસીને ભક્તિભાવ પૂર્વક ઓઢાડ્યો.
આ પ્રસંગને અંગે વિવિધ આકર્ષક રચનાઓ કરવામાં આવી હતી. મહા સુદી અગિ. વારતા રે જ જળયાત્રાને ભવ્ય વરઘોડો નીકળ્યો હતો. મહા સુદી તેરસના રોજ પુનાનિવાસી શેઠ મોતીલાલ લાલચંદ તરફથી અષ્ટોત્તરી સ્નાત્ર ભણાવવામાં આવેલ.
શેઠશ્રી જીવતલાલ પ્રતાપશી, શેઠ નગીનદાસ કરમચંદ આદિ ઉદારદિલ ગૃહસ્થોએ આ માંગલિક પ્રસંગે વિધવિધ ક્ષેત્રોમાં લક્ષ્મીનો વ્યય કરી સારો લાભ લીધો હતે. એકંદરે દોઢ લાખ રૂપિયા જેટલી આવક થઈ હતી.

Page #26

૧૦૪
શ્રી એન ધર્મ પ્રકાશ
[ ફ બ્રુન
શેઠ ભેગીલાલ મગનલાલ કેમર્સ હાઈસ્કૂલ.
( ઉદ્દઘાટન-સમારંભ) માહ વદિ ૪ તા. ૨૫ મી ફેબ્રુઆરી રવિવારના રોજ સવારમાં નવ કલાકે ભાવનગરમાં છેલ્લા સરકલ પાસે મદ્રાસના નામદાર ગવર્નર અને ભાવનગરના મહારાજા શ્રી કૃષ્ણકુમારસિંહજીના વરદ હસ્તે શ્રી ભોગીલાલ મગનલાલ કોમસ હાઈસ્કૂલનું ઉદ્દઘાટન કરવામાં આવેલ, જે પ્રસંગે પ્રતિકિત અને આમંત્રિત ગૃહસ્થોની સારા પ્રમાણમાં હાજરી હતી.
શરૂઆતમાં મંગલ ગીત સુંદર રીતે ગવાયા બાદ શેઠ ધરમદાસ હરગોવીંદદાસે નામદાર મહારાજા સાહેબને હાઈસ્કૂલ ખુલ્લી મૂકવા વિજ્ઞપ્તિ કરી. બાદ શ્રી મનસુખલાલ ખારાએ કામ રકુલની રૂપરેખા વર્ણવી આ સંસ્થામાં શ્રી ભોગીલાલફ્રાઈએ દેઢ લાખની સખાવત કરી તે હકીકત જણાવી આ સંસ્થાની ઉપયોગિતા જણાવી હતી.
આ શુભ પ્રસંગે આવેલા શુભેચ્છાના સંદેશાનું શ્રી સાંગાણીએ વાંચન કર્યું હતું, બાદ અત્યારના દેશકાળમાં કેમ હાઈસ્કૂલની કેટલી અગત્ય છે તે સંબંધી શ્રી શાંતિલાલ મંગળદાસ શેઠ, શ્રી હરિલાલ મેનદાસ શેઠ, શ્રી ફુલચંદ હરિચંદ, વોરા
જુઠાભાઈ સાકરચંદ વિગેરેના પ્રશંસનીય વક્તવ્યો શેઠ ભેગીલાલ મગનલાલ થયા હતા.
બાદ શેઠ ભોગીલાલભાઈએ પોતાનું વક્તવ્ય રજૂ કરવા બાદ નામદાર મહારાજા સાહેબે હાઈસ્કૂલ ખુલ્લી મૂકતાં-મધ્યમ વર્ગના માસેની પ્રતિદિન વિણસતી જતી પરિસ્થિતિને હૂબહૂ ચિતાર આપી શ્રીમંતોને આવા ક્ષેત્રમાં પિતાને દાન-પ્રવાહ વહેવડાવવાની અપીલ કરી હતી.
વિશેપમાં તેઓશ્રીએ જણાવ્યું કે-ગાડાનો બળદિયાની માફક મધ્યમ વર્ગમાં એક જ માનવી પર સંસાર-વ્યવહારનો બોજ આવી પડે છે. ચાલુ મોંઘવારીમાં આ બન્ને અતિશય વધી જતાં મધ્યમ વર્ગ ઘસાતા જાય છે. હવે મધ્યમ વર્ગે વધારે શ્રમજીવી બનવાની સૂચના કરી હતી. પ્રાંતે તેઓએ શુભાશીષ દર્શાવેલી કે-શેઠ ભોગીલાલની ઉદાર સખાવતથી કાર્ય કરતી આ કોમર્સ કુલ ભવિષ્યમાં અનેક ભોગીલાલે પ્રકટાવે. પ્રાંતે શેઠ ભોગીલાલને સુંદર કાર્ય કરવા બદલ ધન્યવાદ આપેલ.
છેવટે શેઠ રમણિકલાલ ભોગીલાલે તેને આભાર માનતાં આનંદજનક વાતાવરણ વચ્ચે મેળાવડાની પૂર્ણાહુતી થઈ હતી.

Page #27

પંચોતેરમા વર્ષમાં પ્રવેશ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભાના પ્રમુખ, સાહિત્યોપાસક, કેળવણીપ્રેમી શ્રી જીવરાજભાઈ ઓધવજી દોશી. B.A.LL.B. રીટાયર્ડ ચીફ જજ, ભાવનગર રાજ્ય,
માડુ વદિ તેરસ સોમવારના રોજ પંચતેરમાં વર્ષમાં પ્રવેશ કરતાં હોવાથી તે દિવસે સવારના સુનછા દર્શાવવા માટે તેઓશ્રીના મિત્રો અને પ્રશંસકો તરફથી એક મેળાવડો સભાના હાલમાં જ વામાં આવ્યો હતો જે સમયે સભાના સભાસદે ઉપરાંત અન્ય આમંત્રિત ગૃહસ્થો પણ હાજર રહ્યા હતા.
શરૂઆતમાં શ્રી વીઠલદાસ ખીમજીભાઈ પટેલે જણાવ્યું કેશાસ્ત્રોમાં સો વર્ષના આયુષ્યના ચાર વિભાગ પાડવામાં આવ્યા છે. બ્રહ્મચર્યાશ્રમ, ગૃહસ્થાશ્રમ, વાનપ્રસ્થાશ્રમ અને સંન્યસ્તાશ્રમ. આ ભીષણ મેંઘવારી, રેશનીંગ અને પૌષ્ટિક ખોરાકના અભાવના સમયમાં પંચોતેર વર્ષ જેટલી
ઉમ્મર થવી એ સદ્દભાગ્યની નિશાની છે. મારે શ્રી જીવરાજભાઈની સાથે બે પેઢીથી સંબંધ ચાલ્યો આવે છે. સામાન્ય કુટુંબમાં જન્મી, આપબળે ચીફ જજ જેવા માનવંતા સ્થાને પહોંચવું, અને ન્યાયખાતા જેવા કાંટાળા માર્ગમાં કારકિર્દી પ્રાપ્ત કરવી એ મહદ્ ભાગ્ય છે. તેમનો વિદ્યાવ્યાસંગ અને સાહિત્ય-સેવાના અભિલાષ ઉત્તમ છે અને તેટલું જ તેઓએ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભાનું સુકાન સંભાળ્યું છે, જેને તેઓ યશસ્વી રીતે સફળ કરે તેવું દીઘયુષ તેમને પ્રાપ્ત થાય તેમ ઈચ્છું છું.
બાદ શ્રી જુઠાભાઈ સાકરચંદ વોરાએ જણાવ્યું કે મને શ્રી જીવરાજભાઈને સારો પરિચય છે. તેઓ અમારા સમાજમાં અગ્રગણ્ય છે અને વખતોવખત તેમના કિંમતી સૂચનો અમને સંઘહિતના કાર્યો માટે મળતાં રહે છે. વિશેષ ન કહેતાં તેઓ તંદુરસ્તીભર્યું દીર્ધાયુષ ભેગવે એમ પ્રાર્થ છું.
બાદ શ્રી ભાઈચંદભાઇ અમરચંદ વકીલે બોલતાં જણાવ્યું કે-શ્રી જીવરાજભાઈ મારા વડીલ છે. વડીલની હાજરીમાં તેઓના ગુણગાન કરવા એ ઉચિત ન ગણાય એટલા માટે આપણે તેઓશ્રીના જીવનમાંથી શું પ્રાપ્ત કરવાનું રહે છે તે જ જણાવીશ. આપણે સમાજ વેપારી સમાજ છે અને તેથી જ આપણું

Page #28
સમાજમાં શ્રી જીવરાજભાઈ જેવું સ્થાન પ્રાપ્ત કરવું તે ખરેખર વિરલ જ ગણાય. તેઓશ્રી દાદાસાહેબ ન બે ડીગના આત્મા છે અને તેનો વિકાસ ખરેખર તેઓશ્રીને આભારી છે. શ્રી ન ધર્મ પ્રસારક સભાનું સુકાન તેઓ સારી રીતે સંભાળી રહ્યા છે અને વર્ષો સુધી પાંજરાપોળના પ્રમુખ તેઓએ તરીકે સેવા બજાવી હતી કાર્ય કરવાની તેઓની ભાવના પ્રશંસનીય છે. તેઓ દીઘાયુ ભેગવી, સેવાનાં કાર્યો કરતાં રહે એમ અંત:કરણથી ઈચ્છું છું. બાદ શ્રી ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈએ જણાવ્યું કે-શ્રી જીવરાજ ભાઈનું જીવન ઉમદા આદર્શ પૂરાં પાડે છે. તેઓમાં એવી કેઈ આધ્યાત્મિક શક્તિ કાર્ય કરી રહી છે, જે તેમના દરેક કાર્યોમાં સુવાસ ફેલાવે છે. તેઓને ઉમદા વાંચન શોખ છે, પણ તેઓએ ફક્ત પુસ્તકોને ભાર વહન નથી કર્યો પરંતુ તેના સાર-સત્વરૂપ નિષ્કર્ષ ખેંચી લઈ જીવનમાં ઉતાર્યો છે. બીજું તેમનું વિશિષ્ટ લક્ષણ નિરાળાપણું છે. કઈ પણ હકીકતમાં તેઓ મમત્વભાવ નહીં ધરાવે. તેમની વિચારશુદ્ધિ પણ સુંદર છે. તેઓશ્રી અનેક કાર્યો કરવા દીર્ઘાયુષી બને તેમ ઈચ્છું છું. પછી શ્રી જગજીવનદાસ પિપટલાલ પંડિતે જણાવ્યું કે-ગુણીજને અગુણીને ઓળખી શકતા નથી, ગુણીજનો ગુણી પ્રત્યે મત્સરી હોય છે પરંતુ પોતે ગુણ હોય અને વળી અન્ય ગુણીજનો પરત્વે નેહભાવ ધરાવતા હોય તેવા જન તો વિરલ જ હોય. આવી જ વિરલ વ્યક્તિ શ્રી જીવરાજભાઈ છે. તેઓ દીઘાયુષી થઈ સેવાને મંત્ર વિશેષ ને વિશેષ પ્રસારે તેમ ઈચ્છું છું. બાદ શ્રી જીવરાજભાઈએ પિતાના માટે થયેલ વક્તવ્ય સંબંધે આભાર માની, સૌની મમતાભરી લાગણી માટે ઉપકાર દર્શાવી પોતાની ફરજ સંબંધી ટૂંક વિવેચન કરેલ. બાદ શ્રી દીપચંદ જીવણલાલ શાહે આમંત્રિત બંધુઓનો આભાર માનતાં શ્રી જીવરાજભાઈને ફૂલહાર અર્પણ કરવામાં આવ્યાં હતાં. તે ચા-પ.ને લઈ સો આનંદજનક વાતાવરણ વચ્ચે વિખરાયા હતા. પાઈ (પ્રાકૃત) ભાષા અને સાહિત્ય લેખકઃ શ્રી હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડિયા, M. A. શ્રી હીરાલાલભાઈના તલસ્પર્શી સંશોધન અને વિવેચનથી આજે કોણ અજાણ છે. તેમના આગમનું દિગદર્શન” પુસ્તક જેવું જ આ પણ સંશોધનપૂર્ણ અને વિદ્વાનોને રુચિકર થઈ પડે તેવું આ પુસ્તક છે. પ્રાકૃત ભાષાને લગતી વિશદ વિવેચના બે ખંડમાં કરવામાં આવી છે. છેવટે પૂરવણું અને કેટલીક સૂચના પણ આપેલ છે. ક્રાઉન સેળ પછ પૃષ્ઠ 275, પાકુ બાઇંડગ મૂલ્ય રૂપિયા છે. પિસ્ટેજ જુદું. લ: શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા–ભાવનગર For Private And Personal Use Only