________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandiri
અંક ૧ મે
મુમુક્તાવલી : સિદર મકર અત્રે પ્રતિવર્તુપમા અલંકારોથી ફોધનું અનિષ્ટત્વ દશાવ્યું છે. દાવાગ્નિ જેમ ઝાડને બાળી નાખે છે, તેમ કીધર દાવાનળ ધમષ વૃક્ષને બાળી નાંખે છે. પૂર્વે કહ્યું છે તેમ વૃક્ષને અનુક્રમે વૃદ્ધિ પામતાં તો ઘણી વાર લાગે છે, પણ દાવાનળના સપાટામાં આવતાં તે ક્ષણમાત્રમાં ભસ્મીભૂત થાય છે, તેમ ધર્મક્ષ કો–દવથી ક્ષણમાત્રમાં ભમીભૂત થઈ જાય છે.
જેમ હાથી લતાને ઉભૂલી નાંખે છે, તેમ કો—હસ્તી નીતિલતાનું ઉમૂલન કરે છે. કયાં પ્રચંડ હાથી અને કયાં કમળ લતા ? હાથીને લતા જેવી કોમળ વસ્તુને કચરઘાણ કાઢી નાંખો એ લીલામાત્ર છે, તેમ કંધરૂપ હાથીને નીત–લતાનું નિર્મથન કરવું બહુ સુગમ છે. તાત્પર્ય કે કોધ હોય ત્યાં નીતિ ( ન્યાઓ વર્તના) ટકતી નથી.
જેવી રીતે રાહુ ચંદ્રકળાનું ગ્રહણ કરે છે, તેવી રીતે ધ—રાહુ કીર્તિરૂપ ઈદુકળાને ગ્રસી લે છે--વિલુપ્ત કરે છે.
જેમ વાયુ વાદળાને વિદારી નાંખે છે, તેમ કોઈ–વાયુ સ્વાર્થ–આત્માર્થરૂપ મેઘને વિખેરી નાંખે છે. વ્યાવહારિક રીતે જોઈએ તે કોધી મનુષ્ય પોતાના સ્વાર્થને–અર્થલાભ આદિને પણ હાનિ પહોંચાડે છે, કારણ કે કોધાવેશમાં તે એવું બાફી મારે છે, એવા સંબંધ બગાડી નાંખે છે કે તે સામા માણસને પિતાથી વિમુખ બનાવે છે, જેના પરિણામે સ્વાર્થ હાનિ શાષવી પડે છે. પારમાર્થિક દષ્ટિએ વિચારીએ તો ફોધાદિ કષાય આત્માના પરમ શત્રુ છે. તે પરમ શત્રુઓને જે પરમ પ્રેમી મિત્ર માનીને ભેટે-સત્કારે, તે પોતે પિતાને શત્રુ ઠરે છે, આત્મવેરીપણું દાખવે છે અને પિતાના સ્વાર્થને–આત્માઈને નાશ નિમંત્રે છે.
જેમ ગ્રીષ્મ તૃષ્ણાને વધારે છે તેમ ક્રોધ–ગ્રીષ્મ આપત્તિરૂપ તૃષ્ણાને વધારે છે. વળી કોધમાં કરુણાભાવને લેપ થાય છે, નિર્વાસઘાતક પરિણામ ઉપજે છે અને તેના આવેશમાં મનુષ્ય અનેક ન કરવાના અનાથો કરી બેસે છે. નિષ્ફર પ્રહાર, આત્મઘાત, પરઘાત આદિ તેના દુષ્પરિણામ છે. હિંસા અને ક્રોધને સંબંધ અત્યંત નિકટને છેહિંસા કોધની વ્હેન છે. આ જે કે તે શું કરવા ગ્ય છે?
સામાન્ય વ્યાખ્યા
આ દ્વારમાં અને આ પછીના ત્રણ દ્વારમાં અનુક્રમે ચાર કષાયનું વર્ણન છે. આ કષાયની વ્યાખ્યાનું અન્ન પ્રસંગથી દિગદર્શન કરીએ.
કષાય એટલે શું? કષ=સંસાર, આયલાભ, પ્રાપ્તિ. જેના વડે કરીને સંસા
For Private And Personal Use Only
