________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છે લૂણ વિનાનું ભજન યાને ભાર વિનાની ભકિત રે
લણ યાને નીમકને સાદી ભાષામાં નિ' કહેવામાં આવે છે. ખરી રીતે જોતાં તેને સ્વભાવ ખારાશાને છે, છતાં તેનું નામ મિટતાવાચક પળ્યું છે ને તે તુક જ છે. અર્થાત–પ્રગટપણે મિટતા–ગળપણનો ગુણ તેનામાં ન હોવા છતાં પણ ગરીબથી માંડી તવંગર પર્વત કોઇને પણ તેના વિના ચાલતું નથી–સર્વ કોઈને તેની જરૂર પડે છે. રસોઈમાં અનેક સુંદર કાવ્યો-સારા પદાર્થો હોવા છતાં જો તેમાં એક માત્ર નોડાની તાણ હેય—મીઠું ન નાખ્યું હોય તે આપણને તે રસીદ ભાવતી નથી. કદી ન છૂટકે ખાવી પડે તો પણ મોટું બગાડીને ખાઈએ છીએ. તેથી જ કહેવત પ્રચલિત થઈ છે કે –“લૂણ વિનાનું ભજન શા કામનું ?” વળી કોઈ મનુષ્ય –પિતાના પાલક શેઠ થી ઉપરીને વફાદાર ન રહ્યો હોય તે કહેવાય છે કે–“ નમકહરામી કરી. ” અર્થાત જેનું નામક ખાધું (યથાર્થ રીતે જોઈએ તો ખાધું છે અન્ન છતાં કહેવાય છે નીમક) તેની સાથે હરામી કરી. વળી કોઈ મનુષ્ય અપસર્વોવાળો હોય તો તેને ઓળંભારૂપે કહેવાય છે કે “મીઠાની તાણ રહી ગઈ છે. આ પ્રમાણે સર્વત્ર લ વાને નમકનું મહત્ત્વ ગવાયેલ છે.
ભાવ વિનાની કોઈ પણ ક્રિયા ઉપરના દટાંને નહિવત્ ગણાય છે. કુદયના ભાવથી થયેલી અલ્પ ક્રિયા પણ મહાફળને આપનારી હોય છે. તે ઉપર થોડા શાસ્ત્રીય પ્રસંગો જોઈએ.
શ્રી જીર્ણ શ્રેણી જોગવશાત ભગવાન વીરસ્વામીને દાન ન આપી રાકથી, પરંતુ વૃદ્ધિ પામતા ભાવથી તેમણે તકાળ બારમા-અર્ચ્યુત દેવકનું આયુષ્ય બાંધી લીધું. ચાંદ ચડતા જતા તે ભાવમાં દેવદુંદુભાના નાદથી ખેલના ન થઈ હોત તો જ્ઞાનીઓના કથન મુજબ કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શન કે જે મુકિતના સાક્ષાત પરવાના સમાન છે તેને પ્રાપ્ત થતાં વાર ન લાગત.
શ્રીકૃષ્ણ વાસુદેવ, ચડતા ભાવે ભગવાન નેમિનાથસ્વામીને વાંદને અઢાર સહસ્ત્ર મુનિઓને વિધિપુરસ્પર વંદન કરવા ઉજમાલ થયા. ભાવની ધારા ચઢતી જ નય છે. "બરાબર તે જ સમયે, તેમનો જ સેવક વિરે સાળવી સ્વામીએ કર્યું માટે મારે પણ વંદન કર્યા વિના નહીં એવી વિચારણાથી તે જ ક્રિયા કરી રહેલ છે. અંતમાં શ્રી પ્રભુજીને. વાસુદેવ વંદનમાં પિતાને પડેલ પરિશ્રમની વાત કહે છે. વળતા જવાબમાં પ્રભુ દે છે કે “ હે કૃષ્ણ! તમારો એ પરિશ્રમ સફળ થયો છે. અર્થાત-ભાવનાના ચડતા પરિણામે તમેએ કરેલ વંદનમાં ચાર નરકના કર્મોને તમે વિદારી નાખ્યા છે.” “ત્યારે મારા સેવકને એ જ ક્રિયાથી શું ફળ મળ્યું ?” એમ શ્રી કૃષ્ણ પ્રશ્ન પૂછે છે. પ્રભુ કહે છે કે “ભાવ ન હોવાથી તેણે માત્ર કાયકષ્ટ ઉપાર્જન કરેલ છે. ” અહ . ભાવ અને અભાવના કેવાં ફળ ૬ ભાવ માટે કહ્યું છે કે:
दानं तपस्तथा शीलं, नृणां भावेन वर्जितम् ।
अर्थहानिः क्षुधापीडा. कायक्लेशश्च केवलम् ॥ અર્થાત–મનુષ્ય દાન આપે. પરવા કરે તથા શિયલ પાળે પરંતુ એ સર્વ જે ભાવથી રહિત હોય તે.-દાને એ -પેસાની હાનિ થવા રૂપ થાય, તપવા તે સુધાનું દુઃખ સહવા રૂપ બને અને શિયલ તે કેવી કાયકલેકારૂપ પરિણમે; પરંતુ તેને સ્થાને
For Private And Personal Use Only
