________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
નો મનુએ તે કર્મોના ફળ તરીકે એકને દેવેદ્રનું સ્થાન, અપરને દેવની દ્ધિ અને ત્રીજાને રાજ્યવધિ એ પ્રમાણે તે ત્રણે મનુષ્યો ભિન્ન ભિન્ન ફળ પ્રાપ્ત કરે છે તેનું કારણ શું ? શું ગ્યતાથી આમ બની શકે ? એગ્યતા તે દરેકમાં એક સરખી જ છે. તેથી કહેવું પડશે કે દરેકના ભાવ–આશયમાં વિચિત્રતા છે અને તેને લીધે જ આ પ્રમાણે ફળદ બને છે. આશય-ભાવની વિચિત્રતા દરેક જણમાં પ્રત્યક્ષ સિદ્ધ છે તથા ભાવ-આશય ભેદની સાથે દાનાદિ કાર્યોમાં પુરૂષાર્થની પણ ખાસ જરૂર રહે છે કે જેનાથી દાનાદિ કાર્યો પ્રવર્તે છે અને ફળ ઉપલબ્ધ થાય છે. આશય-મનોરથ એક સરખો હોય તે પુરૂષકારમાં ભેદ પડે નહિ; કિન્તુ એકજ પ્રકારનો સાક્ષાત્કાર થવો જોઈએ. પરંતુ પુરૂષકાર વિવિધ પ્રકારે પ્રવર્તે છે એ પ્રથમ કહેવાઈ ગયું છે. આથી મનેર જુદા જુદા માનવા પડે છે, કારણ કે પુરૂષકારને જન્મ આપનાર મનોર છે.
ભદ્ર મૈક્તિચન્દ્ર ! તમારે છેલ્લો પ્રશ્ન એ છે કે પુરૂષકાર વ્યવહારદષ્ટિએ કમને યા સમયે દબાવે છે તથા કમ્ પુરૂષકારને કયારે દબાવે છે? તેને ઉત્તર આ પ્રમાણે છે:–કોઈક ખાણમાં રહેલું સુવર્ણ મનુષ્યના અલંકારના ઉપગમાં આવે છે અને કેટલીક ખાણે એવા પ્રદેશમાં ગુપ્તપણે રહેલી હોય છે કે જેથી તેમાં રહેલું સુવર્ણ કદાપિ અલંકારના ઉપયોગમાં આવતું નથી; કિન્તુ મૃત્તિકારૂપેજ અને નાદિથી કાયમ પડયું રહ્યું હોય છે, તેમ કેટલાક આત્માઓ અનાદિ કાળનો કમ મળ દૂર કરીને શુદ્ધ કાંચન સવરૂપને પામે છે જ્યારે ઘણું આત્માઓ એવા સ્થાનમાં અથડાયા કરે છે કે જેનો ઉદ્ધાર કરવાને કેઈ સમર્થ નથી. તથા તેઓ કદાપિ અનાદિ કર્મમળને દૂર કરીને સ્વશુદ્ધ સ્વરૂપ પામતાજ નથી. જે આત્માઓ પિતાના શુદ્ધ રૂપને પામી મેક્ષભૂમિકા પ્રાપ્ત કરે છે તે આત્માઓ આ સંસારમાં જ મણ કરાવનાર કર્મોને છેવટના આવતમાં પિતાના ઉઝ પરાક્રમથી દબાવી-નાશ કરીને સ્વશુદ્ધિને પ્રાપ્ત કરે છે. આ સ્થાને પુરૂષ વ્યાપાર મુખ્ય બને છે અને કર્મોદેવગણ બને છે તથા અન્ય પ્રસંગે કમે પ્રધાનપદ ભગવે છે અને ઉદ્યમ ગણ બને છે. एवंच चरमावर्ते, परमार्थेन वाध्यते । दैवं पुरुषकारेण, प्रायशो व्यत्ययोऽन्यदा।
પ્રભુ મહાવીરે ભવિષ્યની પતિતતા જણાવ્યા છતાં નંદિકે કઠોર પ્રયત્ન કરી ચારિત્ર અંગીકાર કર્યો, પરંતુ કર્મના બળાત્કારથી તે પતિત થયા અને વેશ્યાને ત્યાં વિશ વર્ષ પર્યત રહ્યા–આચારભ્રષ્ટ બન્યા. ઇત્યાદિ સ્થળોમાં કર્મ સામ્રાઅડધજ સત્તા સમજાય છે; વ્યવહાર પક્ષમાં આ પ્રમાણે ઉત્તમ અને કર્મો પ્રધાન કાવ અને પરસ્પર સાપેક્ષભાવ બજાવે છે અને નિશ્ચય પક્ષમાં બન્ને સ્વતંત્ર
For Private And Personal Use Only
