Jain Dharm Prakash 1919 Pustak 035 Ank 10

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533413/1

Page #1

ઢીનવિભાગથી ના ર કઃ જાવઃ ગુજરતી : बुद्धिः शाखमयी मुबारसम शायोजन
व्यापारश्च परार्थनिर्मितिमयः पुण्यैः परं प्रा પુસ્તક ૩૫ મું] પાસ-વત ૧૬. વર સંવત ૨૪૪. [ ::"
શ્રી જૈન ધન પ્રસારક સભા---ભાવનગર
अनुक्रमणिका. ૧ અમારૂં વર્ણન (પદ્ય) .. ... ર૯૯ ૨ ચેતનને ઉપદેશ ... ... ૩૦૦ ૩ સૂક્તમૂતાવળી .. ... ૪ શ્રી દેવચંદ્રજી કૃત રત્નસાર પ્ર ત્તર. ૩૦૬ ! ૫ ઉંઘમ અને કમને સંદ . ૩૧૦ ૬ નવ યુવકને સાંપ્રત adવ્ય વિષે
. ઉપદેશ. .. .. ૩૧૭ છ ફુટ નધિ અને ચર્ચા.... . ૩૨૬
o)
3
REGISTERED NO. B. 15:3
હું વાર્ષિક મૂલ્ય રૂ. ૧) પેસ્ટેજ રૂ. ૦-૬-es.
હે ના રિટેજ સહિત,
* * *
-
નગર ધી આનંદ છે. ઉરમાં સા. ગુલાબચંદ વલ્લભ
:

Page #2

अमारुं पुस्तक प्रसिद्धि खातुं.
(૧) હાલમાં છપાય છે.
૧ કમકર--માટી ટીકાયુક્ત, સ ંસ્કૃત માગી કથાવાળું. ( તૈયાર થાય છે. ) ( સહયક શા. હીરાચંદ લક્ષ્મીચંદ ઇડરવાળા )
૨ શ્રીઉપદેશ પ્રાસાદ ગ્રંથ મૂળ. વિભાગ ૩ો. સ્થંભ ૧૭ થી ૧૮.
( ભાવનગર શ્રાવિકાસમુદાયના પ્રથમના નિષ્પન્નમાંથી ) ૩ શ્રીઉમિતિભવપ્રપંચા કથા ભાષાંતર. ( સભા તરફથી ) ૬ શ્રીમલ્લીનાથ ચરિત્ર ભાષાંતર. ( નગીનદાસ કરમચંદ, પાટણ.) ૫ શ્રીઉપદેશસતિષ્ઠા ભાષાંતર. ( કથા સિવાય )
( ખાઇ જીવીબાઇ તથા સાંકળીખાઇ-અમદાવાદ )
૬ શ્રીવૃક્ષેત્રસમાસ માટી ટીકા સહિત. ૭. નવકાર માહાત્મ્ય ભાષાંતર તથા કૂર્માપુત્ર ચરિત્ર ભાષાંતર.
૮ તવામૃત ગ્રંથનું ભાષાંતર.
( જૈનધર્મ પ્રકાશના ગ્રાહકોને ભેટ સારૂ ) (ર) તરતમાં છપાવા શરૂ થશે.
૯ તવામૃત ગ્ર ંથ. મૂળ. ટીકા સહિત.
( શાં. કુંવરજી આણંદજી )
૧૦ ક્ષમાકુળક છાયા, અ, વિવેચનયુકત. (બાઈ સમરત તથા જડીખાઈ-ભાવનગર) (૩) તૈયાર થયેલા છે ને થાય છે. ( તૈયાર છે. )
૧૧. શ્રી પરિશિષ્ટ પર્વ ભાષાંતર,
૧૩
૧૨ શ્રીઉપદેશપ્રાસાદ. મૂળ. વિભાગ ૪થે. ( સ્થલ ૧૯ થી ૨૪ ) હેમચંદ્રાચાર્ય ચરિત્ર. ( તૈયાર થનાર છે. ) ( થાય છે. )
૧૪ શ્રી ધન્ના ચરિત્ર ભાષાંતર.
(છેવટના ચાર ને નખરના ગ્રંથ માટે સહાયકની અપેક્ષા છે. ઇચ્છા હાય તેણે લખવુ'.)
હમાર છે.
બારમી જૈન વેતામ્બર કાન્ફરન્સ,
આ કાન્ફરન્સની બેઠક સાદરી--મારવાડ ખાતે થઇ ૨-૩-૪ થે આન નથી થઇ ગઇ છે. કાન્ફરન્સનેા પ્રયાસ ફળિભૂત થયા છે. તેને સવિસ્તર હેવાલ અને પ્રમુખના ભાષણા તથા ઠરાવા વિગેરે આવતા અંકમાં આપવામાં આવશે. આ વતા માહુ-ફાગણના આઁક તેજ કારણસર ભેળા બહાર પાડવામાં આવશે.
એક `િષ્ઠ જૈન બંધુના ધાલેરા ખાતે સ્વર્ગવાસ.
શા. ખકારભાઇ ચતુર્ભૂજ માગશર શુદિ ૫ મે શુભ ધ્યાન પરાયણપણે પરનાનું નામ સ્મરણ કરતાં સ્વર્ગવાસી થયા છે. એએ નિરંતર ધર્મક્રિયાપરાયણ હતા. બેધ પણ સારા હતા. ધેાલેરાખાતે એમની પૂરી ખાવી પડી છે. દિનપરહિન કાચુસ્ત મનુષ્ચાની શ્રી સંઘમાં ખામી પડતી જાય છે. ભાવી પાસે નિરૂપાયપ ૢ છે.

Page #3

શ્રી જૈન પર્વ જારી.
: . રક દર જિલી ,
:
- ૮૬
છે.
वांच्छा सजानसंगने परशुणे प्रीतिरी नाता। લિદાસ શ સ વાણિતિ તિવારા રિયા કિનારે જ ર છે. येचते निवसति निर्मलशुपालरेड भूभूषिता !
rrrownકarwahકાના કાતરમ":
અ--
* * * * *
*
પુસ્તક ૩૫ મું.] પિરા-સંવત ૧૯૭૬. વીર સંવત-૨૪૪
[ 25" ""
.
ન મન દ
જ નકકર કાપવાના પાત્ર 158 કામરવાડા,તા-મારતક
: કર -
૧
૬
,
અમારી જે પરિણા, શીખી અને રાત મીત્યા, અમારી જે તે શાહ, ચતુર બની રહે અગારા વર છલી, અમારા રે નકશાને,
અમારી બારીના વેશ, વદતાં જ બહુ આવે, તથાપિ છે ને કે, જમા રાતે ભાવે બધાના હક સખા છે, અમારું સન એવું છે, ભલેને ભેદ સ્વાએ, અને રવછંદતામહે. બજારે ભેદની હવા, અમારે વેદ ના ગણવા
અા વેદ છે વસુદ, અમારા પાઠ છે જુડા; - અમારી નાની વાણી, અમારી રાણીની વાણી, પડતો બોલ ઝીલાલ, તડાં પડતી બલિહારી. અમારી નારી હરાજ, કઈ છે કથાબીજ, અમારે ત્યાં વિજય, ખરાંત સા;િ
અને નિદ રાખો આન, ફરીને આડા કાન અને દઈ દે છવા તથા -ડ છે ,

Page #4

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
વહુએ દીકરી નેાખલ, અમારા દીકરા તાખલ, અમારૂં સર્વ છે નાખલ, અમારી ખામીમાં ના ખળ,
*
*
*
*
બધું પશ્રિમથી શીખ્યા, નહિ શીખ્યા કમાવાનું, કદી પશ્રિમથી શીખ્યા, નહિ વિજ્ઞાની પાવાનું; ઉદયના માર્ગ સદ્ગુણો, નહિં પશ્રિમથી શીખ્યા, પછી તે અસ્ત થાવાનુ, જુઓ પશ્ચિમના વિતા.
*
*
*
*
બધા આ શોખને માટે અમારે દ્રવ્યુ તે બ્લેઇએ, અમારા ધીરનારાને અમારે આજવા જોઇએ; અમારા ધાપન ધંધા, પ્રથમથી દાનતા ખાટી, કરીને ડૅળ આડંબર, અમારી વાત તે માટીઅમારા લેણદારોથી, અમારે નાહિ ડરવાનું, અમરા કનિશ્ચય, અમારે નાહિ કરવાનું; અમાને કાયદા શારૂ, બતાવે કાયદા એવા, ભલે શિર ઢાલ તા વાગે, નિતિ ઉઘીએ તેવા.
*
*
*
તવંગર કે ભલે રા, બધાના મૂકો અ’કા, જમાનાના જ ઉત્સવમાં, બધાએ ફૂંકતા શંખા; ન્યુનાધિક હ્રા ભલે હાયે, તથાપિ નૃત્ય સૌને ત્યાં, અમારા દેશ પશ્ચિમને, થયા છે ભૃત્ય આજે હાં !
चेतनने उपदेश.
ધીરની કાફીના--રાગ.
ચેતન તું ચેતી લેજે રે, શુ' દુનિયામાં છે તારૂ મસ્ત થઈ માયામાં રે, માની બેઠા છે મ્હારૂં. ખંધ થશે. નાડીની ગાડી, અંધ થશે દશ દ્વાર;
૨૩
૨૪
૨૫
ર૬
૨૭
દુનિયાં દુ:ખદાયી દેખાશે, પ્યારી કરે પુકાર, કુંવર રડે એક કારે રે, ત્યાં શુ સાથે થાનાર્ચેતન તું ૧ તેખન તા છે જળના ગોટા, વણુસાતાં નહિં વાર;
તુ હીટવીન છે,
પછ

Page #5

વેતનને ઉપદેશ.
વળી નહી વળવાનો રે, કર એમાં સુકૃત સારું. તાન , ધન પણ કોઈ પુરુષની પાસે, કરે નહિ કરી ઠામ પાંડવ પચે નૃપના પુત્રે, ગયા ત્યાગી ધન ધામ, માટે ત્યાં શું મહેવું રે, અંદર પેટે અંધારું. ચેતન તું : મેટાં મોટાં મંદિર મૂકી, મૂકી મનહર બાગ; માલ બજાના મંડપ મૂકી, મૂકી પૈસા પશાક, મોટા મોટા મહિપતિ ૨, ચાલ્યા તજી એ સહ ચારૂ. ચેતન તું ? ; ધનને ભાળ ભરમાશે નહિ, ભરમ એ જ છે ભૂલ; ટકયું નથી કે નથી ટકવાનું, પ્રાણને પ્રતિકૂળ, જાવું તજીને જાતે રે, જીવ સાથે નથી જાનારું. ચેતક તુંહ તનડું પણ પાણી પરપોટો, ફટ દઈ ફાટી જાય; એજ રીતે રોલાઈ જનારું, તેમાં શું તલસાય, ત્યાંજ સુધી એ તારું રે, ચિતામાંહી છે ચઢનારું. ચેતન ખેરી એરી સખત દાનથી, ભ કરે તન ભાઈ; સળગી જાશે સ્વપ સમયમાં, સાચી નથી સગાઈ. ફરી કદી નથી મળવું રે, કર્મ સાથ સંચરનારૂં. ચેતન : ૨ ત્રાહી ત્રાહી પુકારે પ્રાણી, કીધાં નહી શુભ કાજ; એનાં ફળ હું અવલેકું છું, અરે! અરે! કહી આજ. પીડા પૂરતું પડે છે કે, આ દુઃખ કેને ઉચ્ચારૂ રતન : ૨ ગાડી પૈડા લાડી વાડી, હીરા માણેક હાટ; એ કે જીવ ગાય ન આવે, નાવે પૃથ્વી વાટ, અંત સમે સહુ અલયું રે, કેઈ સાહ્ય નહિ કરનારું. ચેતન : જQઠા : ગની સગાઈ જૂઠી, જઠે જગને પ્રેમ સાચું છે વાત્માનું શરણું, સ્વાત્મ ભજનમાં ફ્રેમ, રામજી સજજન એવું રે, પ્રભુ ભજન કર પ્યારું. તને જ બુદ્ધિસાગર ગુરૂ જ્ઞાને, સમજ્યા સત્ય સ્વરૂપ; અજીનસાગર થયે હવેથી, ભૂપતણે પણ ભૂપ, હૈડું ત. હરખાયું રે, સમજ્યા સ્વાભ ભજન સારું.

Page #6

૩૦૨
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રા.
सूक्तमुक्तावळी.
(અનુસંધાન પણ ૨૭૫ થી).
અર્થ વગ. ૪૬ મૈત્રી (મિત્રતા) વર્ણન અધિકાર. કરી કનક સરીસી, સાધુ મૈત્રી સદાઈ, ઘસિ કસિ તપ વધે, જાસ વાણી સવાઈફ અડવ કરહ મૈત્રી, ચંદ્રમા સિંધુ જેટી, ઘટ ઘટ વધ વાધે, સારિખા બે સનેહી. ૨૦ ઈહ સહજ સનેહે, જે વધે મિત્રતાઈ, રવિપરિ ન ચળે તે, કંજ બંધુતાઈ, હરિ હળધર મૈત્રી, કૃષ્ણને જે છ માસે,
હળધર નિજ ખંધે, લે ફર્યો જીવ આશે. ૨૧ ભાવાર્થ—અહો ભવ્યાત્માઓ! મિત્રતા કરવી તે શુદ્ધ સુવર્ણ જેવા નિ. દય સાધુ-સજજન સંગતે જ કરવી, કેમકે જેમ સોનાને કસોટીએ ચઢાવવામાં આવે છે તે તેની ખરી કિંમત થાય છે અને તેને સખ્ત અગ્નિને તાપ આપવાથી જળની શુદ્ધિ થતાં તેને સવાયે વાન વધે છે, એટલે તેની કિંમત પણ વધે છે, તેમ ખરા મિત્રની પરીક્ષા કહો કે કિંમત પણ કઈ કે આપદા પડતાં જ થઈ શકે છે. તેવા પ્રસંગે ખરો મિત્ર જૂદાઈ બતાવતા નથી, એટલું નહિ પણ પ્રસર ચિત્તથી ઉદાર દીલથી બનતી બધી સહાય કરવા તત્પર રહે છે અને પોતાની ફરજ બરાબર બજાવે છે. ખરા મિત્ર સુખમાં અને દુઃખમાં સમભાગી બને છે. અથવા ચંદ્રમાં અને સાગર જેવી ગાઢ પ્રેમભરી મૈત્રી કરવી. જેમ પૂર્ણ ચંદ્રકળાના ગે સમુદ્રની વેલ વધે છે અને તેની શોભામાં પણ વધારે થાય છે તેમ સંત સુસાધુજન સંગાતે મૈત્રી કરવાથી સુગ્ય જીવમાં ગુણને પુષ્કળ વધારો થવા પામે છે, એટલું જ નહિ પણ તેથી તેની પ્રતિષ્ઠા પણ બહુ સારી વધવા પામે છે. ૧
જે શુદ્ધ નિષ્ઠાથી (સાફ અંત:કરણથી) મિત્રતા બાંધે છે તે ચળતી કે વિછડતી નથી, અર્થાત્ તે કાયમ નભે છે. જેવી પ્રીતિ પંકજ અને સૂર્ય વચ્ચે છેસન ઉદય થતાં પંકજ-કમળ વિકસે છે–ખીલે છે અને સૂર્યાસ્ત થતાં પાછું કમળ
ચાઈ જાય છે, તેવી પ્રીતિ સજ્જને વસ્ત્રો હોય છે. તે એક બીજાનો ઉદય –

Page #7

ઢાસુકવશે.
થાય છે--સંકેચ પામે છે, બળદેવ અને વાસુદેવની એવી જ ગાઢ પ્રીતિ એ છે જ્યારે કુણાવાસુદેવ ફાળવશ થયા ત્યારે બળદેવજી કેવળ ગાઢ નેહ-સુરત : જીવતા જાણ છ માસ પુધી તેના દેહને પોતાના ખભા ઉપર લડીને ફયા હતા. દર લીક વખત એકબીજાને વિયોગ થતાં દારૂણ દુ:ખ થવાથી પ્રાણત્યાગ ૨, ૪, ' . છે, જેથી દૂધ-જળ જેવી મૈત્રી વખાણી છે. ૨
પરા–યિની ખરી પરીક્ષા કણ આવી પડતાં થાય છે. રાત - - ને તાપ લાગતાં તેનું નાનું થા છે ત્યારે પિતા શ્યામ થાય છે--મું ૧ . . ખરે સજજન મિત્ર જેમ સુખમાં ભાગ લે છે તેમ દુ:ખમાં પણ પૂરતી મદદ . . ખરા નિઃસ્વાથી મિત્રનાં લક્ષણ પા પ્રમાણે વર્ણવ્યાં છે--તે આપણને એ જ (પાપ-કર્મથી) નિવારે છે-બચાવે છે અને ત્યાં જેડે છે, આ ઇ ઈ - છે અને સદ્દગુણ વખાણે છે–વિસ્તારે છે, તે કષ્ટપ્રાણને તજી દેતા નથી તે અવસરચિત મદદ, ટેક કે ધ્યાન આપીને તેને ઉદ્ધાર કરવા જશે. દા. . કુમાર જેવા બુદ્ધિશાળી અને ધર્મચુસ્ત સજજન મિ જગતમાં વિરલા c. છે. પૂર્વોક્ત લશથી તેમની સજજનતા પણ થઈ શકે છે. બૃહસ્થ-શિ ર. તે એવાનેજ કરવા, કે જે એ બને તેટલે સ્વાર્થ ત્યાગ કરીને પરહિત કરવા . તત્પર રહે. સેનાને ગમે તેટલું તપાવે તો પણ તેને વાન વધતું જ જા, તા ડીના શત ખંડ કરે તો પણ તે તો સરસ રસ જ આપે; અને ચંદનને પાર ઘસે, છેદે, કાપે, પિલે કે બાળે તે પણ તે ખુશબોદાર સુગંધી જ આપે છે તેજ તેને મૂળ તિવલાવે છે. તેવી જ રીતે ઉત્તમ રજનોને પણ પ્રાપ્ત કરવા આવી પડે તો પણ તે પિતાની જનતા તજે નહીં જ. સન્ત મહામ છે : જ ઉત્તમ હોય છે. તેઓ ચંદ્રમાની જેવા શીતળ, સાગરની જેવા ગહર . રંડ પંખી જેવા પ્રસાદરહિત હોય છે. તેઓ હિંસાદિક પાપના થયા. અહિંસા, સત્યાદિક મહાવ્રતના ધારક હોય છે. શબ્દ અને રંક, તૃષ્ઠ ૨૭ કનક અને પથ્થર એમને સમાન શાસે છે. મમતારહિત થવાથી તેમને સેના હું સમાન લાવ હોય છે. વળી માન-અપમાન, નિંદા-સ્તુતિ તરફ નિજ તો : નથી, તેથી તે હર્ષ–શેને પ્રાપ્ત થતા નથી, દુનિયામાં રાદળી શુલા ઉપર . તે છાજે છે. એવા તિકડી, સત્યક્રિાણ સાધુ-મહામાનું એકનિષ્ઠાથી ફરક છે સુભાગી જનેનું શ્રેય થાય જ. ૪૭ જુગાર અને દુર્બસને ટાળી સુમાર્ગે ચાલવા હિતે..
મહા મહિનભા, સાંજથી જેગ થાયે,

Page #8

૩૦૪
શ્રી જૈન ધર્મપ્રકાશ. કવિસન તિણિ હેતે, સર્વથા દર બ્રિજે, જનમ સફળ કીજે, મુક્તિકાંતા વરી જે. ર૨
કુતવિલંબિત, સુગુરૂ દેવ જિહાં નવી લેખ, ધન વિષ્ણુ સહુએ જિણ ખેલવે, ભવભવે ભમવું જિણ ઉવટે, કહોને કોણ રમે તિણ જૂવટે ૨૩ (ઘુત.)
ઉપજાતિ. જે માંસલુબ્ધા નર તે ન હતું, તે રાક્ષસા માનુષ રૂપ સોહે (માંસભક્ષણ) જે લોકમાં ન નિવાસ ઓરી, નિવારિયે તે પરદ્રવ્ય ચેરી. ૨૪ (ચોરી),
. . ભુજંગપ્રયાત. ' સુરાપાનથી ચિત્ત સંબ્રાંત થાય, ગળે લાવજ ગંભીરતા શીળ જાયે, જિહાં જ્ઞાનવિજ્ઞાન મુઝે ન સુઝે, ઈશું મધ જાણી ન પીજે ન દીજે. ૨૫
(મદ્યપાન,) કહો કોણ વેશ્યાત અંગ સેવે, જિણે અર્થની લાજની હાણિ હવે; જિણે કેશ સિંહગુફાએ નિવાસી, છળે સાધુ નેપાળ ગ્યો કંબળાશી. ૨૬
(વેશ્યાગમન,) રદ્ધતા વૃત્ત. મૃગયાને તજ જીવઘાત જે, સઘળા જીવદયા સદા ભજે; મૃગયાથી દુઃખ જે લહ્યાં નવાં, હરિ રામાદિ નરેંદ્ર જેહવાં. ર૭
(શિકાર.),
ચોપાઈ. સ્વર્ગ સંખ્ય ભણિ જે મન આશા, છડે તો પરનારી વિલાસા જેણએણુ નિજ જન્મ દુઃખ એ, સર્વથા ન પલેક સુખ એ. ૨૮
(પરનારી ગમન.) ભાવાર્થ –જેમ જેમ સાંઝ પડતી જાય તેમ તેમ વસ્તુની શોભા મલિન થતી જાય-ઝાંખી પડતી જાય તેમ દુવ્યસનથી સંપત્તિ અને કીર્તિ બને નાશ પામે. તે માટે કુવ્યસને સર્વથા તજવા અને સદાચરણવ જન્મ સફળ કરવા કે જેથી પરિણામે મુક્તિવધુને વરી શકાય.
આ કુવ્યસનો મુખ્ય સાત પ્રકારના છે. તે સાતેને માટે પૃથ પૃથક્ હાનિ બતાવે છે. ૧ પ્રથમ દુર્વ્યસન જુગઢ રમવું તે છે. જે રમવામાં ઘન વિના બીજા
-
અને જે વ્યસનથી ભવ

Page #9

સુકામુતાવળી.
ભવમાં ઉ-ઉભાગે દુર્ગતિમાં ભમવું પડે છે તેવું જુગટું કોણ સજજન રમે ? ૨ બીજું દુવ્યસન માં રક્ષણ કરવું તે છે. જે મનુષ્ય માંસભક્ષણ કરે છે તે મનુષ્ય નથી પણ મનુષ્યરૂપે રાક્ષસજ છે. ૩ ત્રીજું દુર્ગ્યુસન ચોરી કરી લે છે. ચારી આ લેકમાં જ નનિવાસ જેવી છે, એવી ચોરી ઉત્તમ પુરૂષ કદી કરે ન. ૪ ચોથું દુષ્યસન મuપાન કરવું તે છે. મદિરા પીવાથી, ચિત્ત બ્રતિવાળું. ભ્રમિત થાય છે, લાજ નાશ પામે છે, ગંભિરતા અને સદાચાર પણ નષ્ટ થાય છે. જ્ઞાનવિજ્ઞાન મેળવેલું છે તે પણ મુંઝાઈ જાય છે-સૂઝતું નથી. એ હવે પિતે મહમવું નહીં અને બીજાને પીવા દેવું નહીં-પાવું નહીં. ૫ પાંચમું દુષ્યસન વેશ્યાગમન કરવું તે છે. ઉત્તમ પુરૂ કદી પણ વેશ્યાગમન કરતા નથી. તે .
નથી લાજની અને કહાની બંનેની હાનિ થાય છે. જુઓ સિંહગુફાવાસી સુનિ છે મહા તપસ્વી હતા અને તેના પ્રભાવથી વિકરાળ સિંહ પણ તેને કોઈ ઉતારી શકતે નાત-શાંત થઇ જતો હતો, તે મુનિ ળિભદ્રની ઈર્ષોથી કોરા ત્યાં ચાતુમાસ કરવા આવ્યા. કચ્છના એક કટાક્ષ માત્રથીજ ઘાયલ થઈ ગયા કામવાની પ્રાર્થના કરી. કશ્યાએ દ્રવ્યની આવશ્યકતા પહેલી બતાવી, તેથી લમૂલ્યનું રત્નકંબલ ડે નિપણને બાજુ પર મૂકીને ચોમાસામાં નેપાળ દેશે ગઇ, વિયાગમન આટલું બધું હાનિકારક છે; તેથી તે અવશ્ય તજવા લાયક છે. ૬ છઠું દર્શન શિકાર કરવા તે છે. સ્ત્રકાર કહે છે કે હે ઉત્તય પ્રાણી ! મૃગયા–શિકાર કે જે જીવલેત રૂપ છે તેને તજી દે અને સર્વ જીવપરની દરને સદા-નિરંતરજા-અંગીકાર કરે. વજુ ભૂગયાથી કૃષ્ણ રામચંદ્રાદિ જેવા રાજા પણ અનેક પ્રકારના દુઃખ પામ્યા છે. ૭ સાતમું દુર્વ્યસન પર કરવું તે છે. ઉત્તમ નિરંતર સ્વદારાસતેવીજ હોય છે. શાસ્ત્રકાર કહે છે કે-જે તને સ્વર્ગનાં સુળિવવાની ઈચ્છા કે આશા હોય તો તું પરવારી લાસને-ના સંસર્ગને સર્વથા છ દે. પરદા રાગમનથી આ જન્મમાં પ .પ્ત છે અને પરલેકમાં પણ સર્વથા સુખની પ્રાપ્તિ થતી નથી. ખજ પ્રાપ્ત થાય છે.
જૂવા ખેલ પાંડવા ની હામ્યા, હે બળી દ્વારિકા, માટે શ્રેણિક નાક દુ:ખ લાં, બાંધ્યા ન કે ચેરિકા; આખરે રથ ના વિરહ, કેવો વેશ્યા ઘરે, લંકારધામ પર રસ રરો, જે એ જે તે તરે. ૨
જુગાર, માંસ, દારૂ, વેશ્યા, આહેડ (શિકાર), ચેરી અને પરસ્ત્રી સેવા કે સાત કુશસનો સે Mાં જીવને રતિ બાર નરક ગતિમાં લઈ જાય છે ચાર : પણ એ જ કરી. તે રતિ ની રે :નિ કરે છે. એમ ડ -

Page #10

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
નોએ ઉક્ત સાત કુવ્યસનને સર્વથા તજવા જોઈએ. એ કુવ્યસને તજવાથીજ પર વિવ ધર્મકરણ કરવાની સુબુદ્ધિ સૂઝે છે અને સ્વજન્મ સફળ કરી પરિણામે મેક્ષ લગી સહેજે પ્રાપ્ત થાય છે. તપાસ કરો! જુગારથી પાંડને ૧૪ વર્ષ સુધી આમતેમ રાજપાટ તજી ભટકવું પડયું, સુરાપાનથી યાદવની દ્વારિકાનો અગ્નિગે વિનાશ થયે, માંસભક્ષણવડે શ્રેણિક રાજાને નરકનાં દુઃખ ભોગવવાં પડ્યાં, ચેરીવડે અનેક ચેરે પ્રગટ વધ બંધનાદિક પામે છે, આહેલા કર્મવડે રામચંદ્રજીને સતી સીતાને વિયેગ થયે, વેશ્યાગમન વડે કવન્ત શેઠ ધન રહિત થઈ અપમાન પામ્યો, અને રાવણ પરસ્ત્રીના વિષયરસ વડે લંકા નગરીનું રાજ્ય હારી, મરણું શરણ થઈ નરકગતિમાં ગયે, જેથી દુનિયામાં તેની ભારે અપકીર્તિ થઈ. એમ સમજી જે સુજ્ઞ જનો એ કુવ્યસનો સર્વથા તજે છે તેઓ સર્વ રીતે સુખી થાય છે. આ સાત કુવ્યસનો ઉપરાંત શરીરની પાયમાલી કરનારા અને લક્ષમી પ્રમુખની હાનિ કરનારા અફીણ, ગાંજો અને તમાકુ વિગેરે જે જે કુવ્યસન –અપલક્ષણ હોય તેને વપર હિત ઈચછનારાઓએ જલ્દી તિલાંજલિ દેવી જોઈએ. સ્વપર હિતમાં હાનિ થાય એવું એક પણ વ્યસન રાખવું ન જોઈએ. સ્વસંતતિ અને દેશની આબાદી ઈચછનારે પણ એમ જ કરવું જોઈએ.
ઈતિશમ. .
श्री देवचंदजी कृत रत्नसार उद्धरित प्रश्नोत्तर.
(લેખક અને સંગ્રાહક મુવ કપૂરવિજયજી)
અનુસંધાન પૃષ્ટ ૨૮૦ થી. પ્ર–જીવને કર્મ સંબંધી કરજ તથા કર્મજનિત ભાવદરિદ્રપણું શી રીતે ટળે?
ઉ૦ રાગ છેષ અને મેહવશ પડેલા જીવમે દેવું અને દરિદ્રપણું વાસ્તવિક રીતે વધતાજ જાય છે, તે તે રત્નત્રયીની પ્રાપ્તિવડેજ ટકી શકે. તે એવી રીતે કે દર્શન-સમકિત ગુણ પ્રાપ્ત થવાથી ઠેષભાવ ટળે અને સમભાવ પ્રગટે, એથી સમ્યગ જ્ઞાનગુણને પ્રકાશ થાય, તેવડે પરવસ્તુ ઉપર મોહ ઘટે, વૈરાગ્ય પ્રગટે અને ચારિત્ર ગુણની પ્રાપ્તિ થઈ શકે. તેથી રાગ દ્વેષ અને મોહજનિત દેવું અને દરિદ્રપણું વાસ્તવિક રીતે દૂર થઈ શકે.
પ્ર–મેહરાજાને મૂળ મંત્ર કર્યો?
ઉઅને મહારૂં” એ મેહને મૂળ મંત્ર છે. તેથી જ મૂઢજને “અહંતા અને મમતા” કરીને મરે છે–વારંવાર કદર્થના પામે છે અને પોતાના સહજ સ્વાવિ (ખ)ને પામી :- શ્રી,

Page #11

શ્રી દેવચંદ∞ કૃત રત્નસાર રિત પ્રશ્નોત્તર.
310-
--માટુનેજ પરાભવ કરવા સમર્થ પ્રતિમંત્ર કર્યા ?
ઉ॰~~~ નેતિ નેતિ ’~~ નહિ હું અને નહિ મ્હારૂં” એવી દ્રઢ માન્યતાળો આચરણથી મેહુના મદ ગળી જાય છે, અને શુદ્ધબુદ્ધ ઠેકાણે આવતાં આત્મા નિર્મળ થાય છે. વાસ્તુ વક રીતે તે રાગ દ્વેષ મેહાર્દિક વિકારરહિત શુદ્ધ આત્માં તેજ ‘હુ‘’ અને શુદ્ધ જ્ઞાનાદિક ધનજ ‘ મ્હારૂ' લેખવા ચેાગ્ય છે. તે સિવાય ખીજો કોઇ ‘ હુ’ ’ એ નથી, તેમજ ખીજી કશુ ‘મ્હારૂ’ નધી. એજ મેહુના નાશપરાભવ કરવા સમર્થ પ્રતિમત્ર સમજવાના છે.
'
પ્ર૦-જીવ અષ્ટ કવણુાલિક કેવી રીતે વહેંચી આઠે કર્મમાં આપે છે ? કાને ન્યૂન, સરખાં કે અધિક આપે છે ?
So~~સમયે સમયે જીવ જે કવ ણુએ ગ્રહે છે તે આઠે કર્મ ને વિજ્રા, વહેંચાઇ જાય છે. તે આ પ્રમાણે-સથી ઘેાડાં દળ આપ્યુ કર્મને, તેથી વિશેષાધિક પણ સરખી રીતે નામ અને ગાત્રકને, તેથી વિશેષાધિક પણ સરખી રીતે નાનાવરણી, દનાવરણી તથા અતરાય કને, તેથી સખ્યાત ગુણાધિક રોહનીય ક ને, તેથી અધિક વેદનીય ક`ને, કેમકે વેદનીય વિપાક જીવને થાડા દળે પ્રગટપણે જાય નહિ. એ અધિકાર શ્રી ભગવતી સૂત્રથી જાણવા. સર્વથી ઓછાં દા આયુકને અને સૌથી વધારે વેદનીયને વહેંચાઇ જતા જાણવા. કાઇ કાઇ કને સરખાં પણ જાય છે.
પ્ર૦-અભિરાધિજ યુને અસિધિજ આત્મવીર્ય શું?
ઉઉપયોગ પૂર્વક આત્મીય (ફેરવવું ) તે અભિસધિજ અને જી પયેાગ-ઉપયાગ રહિત આત્મવીર્ય તે અનભિસધિ
પ્ર—સમ્યકત્ર માડુનીયને કાણુ અને કેવી રીતે વેદે ?
ઉક્ષાયેાપમિક સમકિતવતને સમ્યકત્વ માંનીયના ઉદય હેટ ઉપશમ અને ક્ષાયિક સમકિત તને તેના ઉડ્ડય ન હેાય. ઉપશમ સમકિત તને કે સત્તામાં હોય, લાયિકવાળાએ તે નિર્મૂળ કરેલ હાય. જિનપ્રણીત મુભાઈ દ મધ્યે સુઝાય તે સમ્યકત્વ નેાહનીયનું લક્ષણું જાણવુ
પ્ર૦-~ાવીશ પરિષામાં કયા પિષા અનુકૂળ અને કયા પ્રતિકૂળ ઉ~~સ્ત્રી અને સત્કાર પરિષહુ અનુકૂળ અને માકીના પ્રતિકૂળ પ્ર૦-ઉપસર્ગ અને પરિષદ્ધમાં શે। તફાવત છે ?
G
ઉ—ઉપસર્ગ તે આત્મ ક`જનિત અને પરિષદ્ધ તે પાિમન્તુ તે પણ અનુકૂળ અને પ્રતિકૂળ બંને પ્રકારના હોઇ શકે.
ગુજ~-વક્તાના તથા શ્વેતાના ચૈત ચંદ્ર ગુળ કયા કયા છે ?

Page #12

૬૯૮
ઉ–વક્તાના દ ગુણ આ રીતે છે. ૧ ગમત ૬ બોલના જાણ. ૨ શાસ્ત્રાર્થ વિસ્તાર રૂચિ. ૩ વરાનપટુતા–વામાં મધુરતા જ સમયસૂયતા. પ સત્ય પ્રિયતા. ૬ શેતાના સંશયછેદી. ૭ મહાત ગીતા ઉપગવંત. ૮ અને વિસ્તાર સંક્ષેપી જાણે. ૯ વ્યાકરણ દોષ વગર સભ્ય જાપ બાખે. ૧૦ વાણીથી માને રીઝવે. ૧૧ શ્રેતાને રસ ઉપજાવે. ૧૨ પ્રશ્ન ઉપલવી પિતે તેનું સમાધાન કરે. ૧૩ મદ-અડકાર રહિત. ૧૪ તેમજ ક્ષમા સંતેષાદિક ધર્મવંત. શેતાના ચોદ ગુણ આ રીતે છે–૧ શકિતવંત. ૨ પ્રિયશાપી, ૩ નિરશિપની, ૪ શાસ્ત્રશ્રવણ રૂચિ. પ ચપળતા રહિત એક ચિતે રાંભળીને ધારે. ૬ સાંભળ્યા મુજબ બરાબર કી દેખાડે તેવી મરણશક્તિવાળ. ૭ પ્રશ્ન કરવા–પૂછવામાં કુશળ. ૮ વિસ્તારિત શાસ્ત્રાર્થ રહસ્ય સમજી શકે છે. ધર્મકાર્યમાં કમાઇ રતિ. ૧૦ ધર્મશાસ્ત્ર સાંભળતાં નિદ્રાદિક દેષ તજી સાવધાન રહેનાર. ૧૧ તવબુદ્ધિવંત. ૧૨ દાતાર. ૧૩ ઘર્મ સાંભળનાર ઉપર પ્રેમ રાખી તેની પ્રશંસા કરનાર, ૧૪ નિદ્રા, વિકથા, વાદવિવાદ, કદાગ્રહ મમતાદિક દેવ રહિત–વિનયી તથા સીલ.
પ્ર–લોકિક પુરાણ કયા ક્યા અને કેટલા છે?
ઉ૦–પુરાણ ૧૮ છે. પુરાણ. ૨ પ પુરાણ. 3 વિષ્ણુપુરાણ. ૪ શિવપુરાણ ૫ ભાગવતપુરાણ. ૬ નારદપુરાણ. ૭ માર્કડપુરાણ. ૮ અગ્નિપુરાણ ૯ ભારતપુરાણ. ૧૦ બ્રહ્માવત પુરાણ. ૧૧ લિંગપુરાણ. ૧૨ વરાહપુરાણ. ૧૩ સ્કંધ પુરાણ. ૧૪ વામન પુરાણ. ૧૪ પુરાણ. ૧૬ માસ્યપુરાણ. ૧૭ ગરૂડપુરાણુ. અને ૧૮ બહાપુરાણ-એ ૧૮ પુરાણુના નામ જાણવાં.
પ્રો–સંસારમાં ભવ્ય ભવ્યાદિ ત્રણ પ્રકારના જીત્ર કહ્યા છે. તેનું સ્વરૂપ દતથી સ્પષ્ટ સમજાવશે ?
ઉ૦–૧ ભવ્ય, ૨ અાવ્ય અને ૩ ભવ્યાવ્ય અથવા પતિ-ભવ્ય એ રીતે G! પ્રકારના જીવ કહા છે. તે છે જી નું પ્રકારે રાજવા એગ્ય છે. ૧ નિકટભવી, ૨ મધ્યમભવી અને ૩ ફૂરસાવી. તેમણે નિકટવી તે સેહાગણ સ્ત્રી જેમ છે રાસમાં સ્વપતિ સમગમે છે પણ કરી પુત્રપ્રાસિરૂપ ફળ પામે છે તેમ સશુરૂ ઉપદેશ ચગે શુદ્ધ શ્રદ્ધા પામી શુદ્ધ ચરિત્ર પાળી તત્કાળ ફળાને પામે છે. બીજા મધ્યમ થોડા-સંખ્યાતા ભવમાં મોક્ષ પ્રાપ્તિ કરે છે અને દર લવી તે ભારે કમી પણાથી ઘણે કાબે, દોણે કરે, ઘણે ઉપદેશે ધર્મ પામી, કર્મ ખપાવીને, માફળ પળવી શકે છે. બીજ ભવ્ય છ વાંની સ્ત્રી જેવા, ગમે તેટલી ધર્મ સામગ્રીને બેગ તથા છતાં તેમાં થાપ કારની પાવતા કહે કે - ગમન એગ્ય સ્વભાવ નહિ હોવાથી હાર પ ફળની પ્રાપ્તિ કરી શકતાજ નથી. જોજ તિભવ્ય છ સામે લાવ્ય માન ચોગ્યતા ધર છે, છતાં તથા પ્રકાને ભવિતવ્યતાથી તે વ્યવહાર રાશિમાંજ વન પામતા નથી, અને વ્યવહાર

Page #13

શ્રી દેવચંદજી કૃત રત્નસાર ઉરિત પ્રશ્નોતર.. રાશિમાંજ રૂક્યા કરે છે. એ જ પણ અનંતા છે. તેવા જીવો બળ વિધવા સમાન સમજવા જેમ તેને પતિનો ચેપગજ નહિ થવાથી પોતાનામાં પુત્રપ્રાપ્તિ એ ચેતા છતાં ગુજરાપ્તિ થઈ શકી નથી. તેમ તિભવ્ય જીવો પણ એકફળ પામી શકે છે. ન. રીતે તણ પ્રકારના જીવ આશી ફળ વિભાગ રહેવું સમજી લે છે.
પ્ર--- મુકો કહીએ ?
૬૦ --ના સમયથી એરી રહી (બે ઘડી) માં એક સમય ને પર્યત વચલો બધો વખત નાનું મોટું ) અંતર્મુહૂર્ત કહેવાય.
પ્ર – વિરપર પાનનું સ્વરૂપ અને શાન શું?
ઉ–ામાં આવેલી વસ્તુનું તેવું કંઈ દેખીને કે સાંભળીને તો પ્રકારના ક્ષેપશને લઈને પરણુ ઘઈ આવે તે જઘન્યથી ૧-૨-૩ લવ નું. મધ્ય ૪-પ-૬ ભવ સુધીનું અને ઉષ્ટ નવ ભવ સુધીનું તિસમરણ ઘુવું.
પ્ર-રામકિની દા ર કઈ કઈ કઈ છે?
ઉ૦–– નિરાશિ ( રાહુજ સાભાવિક પ્રગટેલી રૂચિ), ૨ ઉપદેશ રૂચિ, ૩ જ્ઞાન રૂચિ, આ સૂવર ચ, પ બીજ રૂચિ, ૬ અભિગમ રૂચિ, ૭ વિસ્તાર રૂચિ, ૮ કિયા રૂચિ, ૯ કોપ રૂચિ અને ૧૦ ધમ રૂચિ..
પ્રવ–સમ્યકત્વનાં પાંચ લક્ષણ કયાં ક્યાં છે?,
ઉ–શમ (ઉપશમ-કપાયની શાતિ), સંવેગ (મોક્ષસુખ વગર ઈતર સુખની અનિછા), નિષદ, (ભવ વૈરાગ્ય-ઉદાસીનું પરિણામ), અનુકંપા (દ્રવ્ય છે ભાવદયા ) અને અસ્તિકતા-સવર વીતરાગનાં વચન એકાન્ત હિતકારી સમજી તેના ઉપર અચળ બી.
પ્ર–ણ પ્રકારના આત્માનું સ્પષ્ટ લક્ષણ શું?
ઉ–આ કાયાદિક જડ વસ્તુ ઉપર અતુલ મમતા–રાગ એ બહિરામનું લક્ષણ, સ્વપર જડ ચેતનનું યથાર્થ જાણપણું કરી, કાયાંરિક ચેષ્ટામાં કેવળ રાણીભાવ યા તટસ્થતા રાખવી એ અંતરાત્માનું લક્ષણ અને અતીન્દ્રિય અનંત જ્ઞાનાદિક ગુણરત્નને સાક્ષાત્ ભવ કરવો તે પરમાત્માનું લક્ષણ જાણવું.
પ્ર–બંધ, ઉંદર અને સત્તાગત કર્મને શી રીતે નિવારાય?
ઉ૦ – ઈદ્રિ કાવાહિકને કબજે રાખવારૂપ સંયમ યા સંવરવડે છે. . બંધ થતા અટકે. પાંચ પ્રકારના સ્વાધ્યાય ઇબ્રાનવ ઉદયક રોકાય-નિલ રાઈ જાય અને શુદ્ધ, આમપણે સત્તાગત કર્મનો ક્ષય થઈ શકે.
એ ૦---રાખીને આવ વરરૂપે શી રીતે પરિણમે છે?

Page #14

૩૧૨
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ ઉ–શુદ્ધ આ પગે “જે આવા તે પરિસવા.” પ્રહ–બાદ (થળ) સચિત જળ અને અગ્નિ ઉપર કયાંસુધી છે?
ઉ–જળ બારમા રેવલોક સુધી ઉપર છે અને અગ્નિ આ મનુષ્યલોકરૂપ અઢી દ્વીપમાં અને મેરૂ પર્વતની ચૂલિકા સુધી ઉંચે છે.
પ્ર-શ્રી યુગપ્રધાન આચાર્યનાં ખાસ લહાણ કયા હેય છે?
ઉ–જેમના વસ્ત્રમાં જૂ ન પડે, રાષ્ટ્ર-દેશભંગ ન થાય, દેશચિન્તા ન ઉપજે. (નિજ પર ચક–રાજભય ન ઉપજે) તથા અડી જોજન પ્રમાણ ચિતરફ મહામારી પ્રમુખ ઈતિ ઉપદ્રવો ન ઉપજે તેવા લક્ષાવાળ! આવા એકાવનારી હોય.
પ્ર–ભાવના અને અધ્યાત્મ શબ્દનું હૃદય શું છે?
ઉ–આત્માને ભાવે-વૈરાગ્યવાસિત કરે તે ભાવના અને એક આત્માને જ ( આત્મકલ્યાણને જ) લક્ષી જે વિશુદ્ધ મેહવિકાર વગરની કરણી કરવામાં આવે તે અધ્યામ,
પ્ર–અષભાદિક તીર્થકરોના માતપિતાની ગતિ શી થઈ ?
ઉ–નાભિરાજા નાગકુમારમાં, પછીના આઠમા સુધીના પ્રભુના પિતા બીજા (ઇશાન) દેવલોકમાં, પછીના તળ સુધીના ત્રીજા દેવલોકમાં અને પછીના વીશ સુધી ના ચોથા દેવલોકમાં ઉપજ્યા છે; તથા પ્રથમના આઠ પ્રભુની માતાઓ મેલે, પછીના નવથી સોળમા સુધીની જિનજનનીઓ ત્રીજા દેવલોકમાં અને બાકીની માતાઓથી દેવોકમાં ઉત્પન્ન થયેલ જાવ.
અપૂર્ણ.
उद्यम कर्मनो संवाद.
( અનુસંધાન પુર ૨૯ થી.)
લેખક-અભ્યારણી–સુરત. સમુદ્ર કિનારે એકાંત પ્રદેશમાં સુરિજીએ નિવૃત્તિએ બેસીને સ્નેહચદ્રના પ્રશ્નને
ઉત્તર આપ શરૂ કર્યો. સૂરિજી–શુભ યા અશુભ કર્મને જ દેવ એવી સંજ્ઞા આપવામાં આવી છે. જેને અન્ય લેકે અવિદ્યા કહે છે, તથા કેટલાક પ્રકૃતિ કહે છે, કોઈ કોઈ કર્મને માયા પણ કહે છે, તે સર્વે કર્મનાં નામાંતરે છે, પણ સર્વ નામોમાં તત્ત્વ એકજ છે. નામ માત્રથી અર્થ ભેદ કે વસ્તુ મિત્ત બનતી નથી. જે લોકો માટે વસ્તુ ભેદ માને છે તે છે કે ખરેખર વસ્તુતત્વથી અનભિન્ન હોય છે. તેવી જ રીતે

Page #15

ઉદ્યમ કર્મને સંવાદ,
આત્માના પરાકમ-ઉદ્યમ-યત્ન -વીર્ય તેને જ પુરૂષાર્થ કદો છે-તે સર્વે પુરૂષાર્થ એક અર્થ બોલનારા નામો છે. દેવ-કર્મ એ જડ છે; તેથી મેં કઈ પણ કામ પ્રવૃત્તિ કરવાને રામર્થ નથી. પુરૂષાર્થથી કાનું ફળ ઉપલબ્ધ થાય છે. આ કારણથી તે ઉદ્યમ આત્માનો મુખ્ય ધમાં છે. પુરૂષાર્થનું ફળ પ્રગટ દેખાવાથી પુરુષાર્થ કર સાધક અને દૈવ-કર્મનું ફળ અપ્રત્યક્ષ હોવાથી અને પરાધીન હોવાથી તે અપ્રત્યક્ષ છે એમ ક્ષણભર માનવું પડે છે, પરંતુ વરતુસ્થિતિ જુદી જ છે. કારણ કે નિવાસી ઉંડા ઉતરીને તપાસી એ તો જણાય છે કે પુરૂષાર્થ પણ ફલ આપવા સમર્થ અને કપણ ફલ આપે છે. અને પોતાના કાર્યસમયમાં પિતાને કારી રીતે બજાવી આપે છે, પુન: બને નિરનિરાળા અને નિરપેક્ષ છે. પુરૂષાર્થની છ જરૂરિયાત હોય છે ત્યાં પુરૂષાર્થ પિતાનું જે મુખ્ય ફળ દેખાડે છે, ત્યાં કર્મ અપેક્ષા આતી નથી, તેવી જ રીતે કર્મના સમયે કર્મ પોતાનું મુખ્ય ફળ આપે છે, અને પુરૂષયત્ન વિમાન છતાં નિશ્ચય દ્રષ્ટિએ દેખાતો નથી–દેવ અને પુરૂષ બન્નેની દિશાઓ જુદી જુદી છે એમ દેખાય છે. આ પ્રમાણે નિશ્ચયવાદની માતા છે. અર્થાત્ કેવળ પુરૂષ પાયજાદ અને કેવળ કર્મવાદ અને સ્વતંત્ર અને નિરપેડ એ નિશ્ચય નયનો મત છે. વ્યવહાર દ્રષ્ટિએ આથી ભિન્ન દેખાય છે. પુરૂધ્યતન કર વગર ફલ આપવા અસમર્થ, અને કામ પુરૂષયત્ન વિના ફલ આપવા અસમર્થ છે, અર્થાત બને વાદે સાપેક્ષ છે. એક બીજા (ઉધમ-કર્મ ) પરસ્પર મળીને કારણે સિદ્ધ કરે છે. વ્યવહારનય–ઉઘસ અને કર્મને જ્યાં જેની મુખ્યતા હોય ત્યાં તેને મુખ્યતા આપે છે, અને બીજાને ગણ તરીકે કબુલે છે. જ્યારે નિશ્ચયનય ઉદ્યમની મુખ્યતા વખતે કર્મને ગૌણ માનતો નથી અને કર્મની મુખ્યતા વખતે ધોને ગણ માન નથી. “સાલમસમર્થ” આ ન્યાયે નિશ્ચયનય અપેક્ષાવાદની ઉપેક્ષા કરે છે. અહીં ( ઉદ્યમ અને કર્મવાદમાં) ઉદ્યમ એટલે સામાન્ય સર્વ આર કે પ્રવૃત્તિ એવો અર્થ લે, પણ પરમપુરૂષની પ્રવૃત્તિ એ અર્થ લેવાને નથી.. વહાર દ્રષ્ટિએ ઉદ્યમ અને કર્મ અને સાપેક્ષ છે એમ યાકિની મહત્તાસૂનું શ્રી હરિ ભદ્ર સૂરીશ્વરજી પણ કહે છે –
न भवल्यस्य यत्कर्म, विना व्यापार संभवः ।
न च व्यापारशून्यस्य, फलं यत्कर्मणोऽपिहि ।। સંસારી કોઇપણ મનુય કર્મ વિના ગમન, આગમન, ખાવું પીવું વિચાર કઈ પણ પ્રવૃત્તિ કરવા સમર્થ થતો નથી. કો પણ પોતાના શુભાશુભ ફળ ઉદ્ય ને વિના આપી શકતા નથી, તેથી ઉમદ્વારા કમ સફળ થાય છે. શુભાશુભ છે મને છે ને તેને ગરમ કરનાર તા ર ક છે. ઈ:

Page #16

શ્રી જેને ધર્મ પ્રકાશ.
સ્પર સાપેક્ષ છે, તથા શુભાશુભ હિતાહિત કરનાર કમેં યત્કિંચિત્ માત્ર ઉદ્યમ કરવાથી પિતાનું ફળ આપે છે અને ગમે તેટલા મજબુત પ્રયત્ન કરવાથી પણ કમેં પિતાના ફળ આપતા નથી અને ઉધમ નિષ્ફળ નિવડે છે. આથી કર્મવાદ પ્રચંડ અને મુખ્ય બને છે, જ્યારે ઉઘમવાર ગોણ બને છે. અને કે એક સમયે ફળ બતાવે છે અને ભિન્ન સમયે ફળ બતાવતા નથી, તેથી કર્મ અન્ય અન્ય પ્રકારના છે એ પણ માનવું પડે છે. જે તેમ ન હોય તે એક કાળે અ૫ ઉદ્યમ છતાં સફળતા અને અન્ય કાળે પ્રચંડ ઉદ્યમ છતાં નિષ્ફળતા થવી તે કાંઈ પણ કારણ હોવું જોઈએ. કારણ કે ફળદે કારણ હોય એવી વિમાની માન્યતા છે. તેવીજ રીતે પુરૂષ પ્રયત્ન પણ વિચિત્ર છે. ભિન્ન ભિન્ન પ્રકાર છે. એક યત્ન દ્વારા ભજ્ય પદાર્થોની સુલભતા થાય છે જ્યારે અન્ય પુરૂષને શારદન જેટલું જ માસ ફળ આપે છે; અન્ય યન લાખ રૂપિયા પ્રતિ કરાવે છે અને એક મા ય નિષ્ફળ નિવડે છે. પૃપાતિ શુભાશુભ દ્વારા ગતિ પામ ય યાપિ એક વખત નિષ્ફળ અને તે પણ જન્માક્તરમાં યાન દ્રારાએ પૂવપાર્જિતે પિતાનું ફળ બેસાડ્યા વિના નાશ પામતા નથી અને જર્જરીમૂત બનતા નથી. આ હેતુથી ઉધમ અને કર્મો વેલહારમાં સાપેક્ષ છે. એક બીજા અ ન્યને આશ્રય અંગીકાર કરે છે અને નિશ્ચય દ્રષ્ટિએ બને નિરપેક્ષ છે-નિરાલંબી છે એ ભૂલવું જોઈતું નથી.
મૌક્તિક–હે પૂજ્ય! આપણે જે કઈ કહીને બોલાવીએ છીએ તેને સાંખ્ય પ્રધાન શબ્દથી વ્યવહરે છે, અને તે લેકે આ સૃષ્ટિમાં જે કઈ ભાતક પ્રય અને કાર્યો કરે છે તેના કર્તા તરીકે પ્રધાનને જ માને છે તથા શુભાશુભ ફળ પણ તેજ ભોગવે છે. આત્મા તેનાથી અલિપ્ત છે, નિરાળે છે, તેને કોઈ જાતના કમી કરવાના કે ભેળવવાના નથી. આ પ્રમાણે તે લોકો પોતાના શાસ્ત્રોમાં સ્પષ્ટ પ્રતિપાદન કરે છે –“ન જઇત્યાતિપ્રાચ” (. ૨૬) “ગ
પુપ ફત? (i૦ ) “પ્રતિઃ જઈ, ગુમાસુમ રામ ! ખતરો રાત્રિકોઇ વાર ” “ કમ આત્માને પશી શકતા. નથી કારણ કે કમ પગલિક છે, અને આમાં ચૈતન્ય સ્વરૂપ છે. જડને ધર્મ આત્માને કદાપિ અસર કરે જ નહિ; તાપ છે તેમ માની લઈએ તે મુકત આત્માઓને જડ કેમ અસર ન કરે?”
“ગાત્મા અસંગ નિપ છે” જ મા અાવા ફળદાયી કો પ્રકૃતિ તેજ કરે છેતથા ત્રણ ટકમાં ઈહિત સ્થાનમાં અટન કરનારી પ્રકૃતિ પોતેજ તે ફળનો ભેગ કરે છે.” આ વાકયારે પુરૂષના રાશા શા થાય છે. ક–કરણ શક્તિ અને તેના લગ-અiાદ શકિત પ્રકૃતિ સિવાય અન્યમાં ના

Page #17

ઉદ્યમ કર્મને સંવાદ.
વહાર દ્રષ્ટિએ બન્નેની સાપિક્ષ સિદ્ધિ કરવાની ભાંજગડ મટી જાય છે તેમ નિશ્ચય દ્રષ્ટિએ ઉધમ અને કર્મ ને સ્વતાંત્ર છે એવું માનવાની પણ જરૂર રહેતી નથી. અરે ! આપ જે કાંઇ યુક્તિઓ ઉદ્યમ અને કારને પિષવાને માટે જ છેતે સર્વે ઉથલી જાય છે-નિષ્ફળ નિવડે છે, - સૂરિજી–કિચંદ્ર જડપદાથે કઈ પણ જાતની ક્રિયા વતંરી ત્યાં કરવાને અસમર્થ છે આ નિયમ આબાળગોપાળ સિદ્ધ છે. પરશુ કાઇને, ઘર છું આદિ ધાતુઓને અને ખડ્ઝ એન્ય પદાર્થોને યદ્યપિ છેદે છે-બે છે-દ્વિધા કરે છે, તથાપિ પુરૂષયતન વિના સ્વાર્થ સાધવા તે તે જે સમર્થ ધનતા નથી. - પ્રધ ન–પ્રકૃતિ પણ જડ છે એ સામતીનુયાયીઓ કે અવાજે માને છે. પુરુષ વિના એ જડ-પ્રધાન-પ્રકૃતિ સુખ દુ:ખ પ્રાપ્ત કરવા અને ભેગા કરવાને શક ૪ તે જેમ સંસારી આત્માને પ્રધાનજન્ય ફળોમાં પ્રવર્તન કરવાની ફરજ પડે છે તેમાં મુક્ત આત્માને તે ફરજે કેમ બનતી નથી? પ્રધાન મુક્ત આત્માને કે પશ કરત: નથી? તથા સુખ-દુઃખ, શુભ અગર અશુભ ફળ આત્મા ભગવે છે; કારણ કે
માં મુળી એ સુ ? ઈત્યાદિ ઉદ્દગારો સર્વજનોમાં પ્રત્યલ દેખાય છે, તાપિ પ્રધાન પોતેજ કર્મ બાંધે છે અને ભગવે છે. એ કથન એક ક્ષણભર - પણે માની લઈએ તોપણ જડ પ્રકૃતિએ ઉપાજે લાં કર્મોનું ફળ આત્મ સાગ એ પ્રત્યક્ષ રાદ્ધ અનુલાવથી “કમો કરે પ્રકૃતિ અને ફળ ભોગવે આત્મા” છે . પણ સંભવે નહિ. હેતુથી રાજ્યને કૃતનાશ અને અકૃતમ મા છે કેકંટકને ઉદ્ધાર કરવો અશક્ય છે. અપરંશ પુરૂપયે વિના પ્રધાન-માત : હોવાથી કોઈ પણ કાર્ય કરવા અશા છે તથા કર્મ વિદ્યમાન છતાં જોવા-ફકર્મ અને વિવિધ વ્યાપા આ જન્મ અને પરજન્મમાં જે કરવામાં આવે છે તે પુરૂષકાર છે. અને આ તે મલિન સંસ્કારોથી પૂર્વજન્મમાં અવાર આ રોડ ઉપાજોલા જે ઉમે છે કે જેના પ્રતાપે શુભાશુભ ફળ ઉપલબ્ધ થાય છે અને આ પ્રવર્તે છે તેને દેવ શબ્દથી બહાર કરાય છે. કર્મ-પ્રકૃતિપ્રધાન પુરુટ ; ' ' પિતાનું ફળ સાધવો અશકા હેવાળી ઉપશિક્ત તારિક દૈવ અને પુરૂષાર્થ : માન્યા વગર કેમ પણ ચાલે તેમ નથી. સાંઓને પણ આ ઉપરનું દંડ કર્મ બંધી લક્ષ માનવું પડશેકારણ કે પ્રકૃતિમાં પુરૂષાર્થ અને કે તાત્વિક લક્ષણ બંધબેસતું નથી, વાપિ જે સાંખ્યા આ લક્ષણ કતિમાં ૪ કિ. તો લણશે પ્રકૃતિ છે. પ્રકારની થવાથી તે લેકે માત્ર પુરૂષ દયા કરી પ્રકૃતિ એ નામ પી શબ્દભેદ માને છે પણ વસ્તુસ્વભાવ એકજ છે ::
શકાશ્રી હરતુ બદલાતી નથી એ નિદ્રમાન્યતા અવર છે

Page #18

૩૧૪
શ્રી જે
પ્રકાશ.
વ્યવહાર દ્રષ્ટિએ જે દૈવ-કર્મ હિનબળી હોય અને ઉદ્યમ બળવત્તર હેય તો જેમ અધિક બળવંત લઘુબળવાળાને દબાવે છે તેમ ઉગ્ર પ્રયત્ન હિનબળી કર્મને દબાવે છે અને ઉધમ પિતાનું ફળ દ્રષ્ટાને પ્રત્યક્ષ કરાવે છે. જ્ઞાનગર્ભ મત્રીએ પિતાના કુટુંબને વધ થવાનો છે એમ જ્ઞાનીજન સમીપે નિશ્ચિત શ્રવણ કર્યા પછી પોતાના મજબુત ઉમદ્વારા કુટુંબને બચાવ કર્યો અને વધ કરાવનાર કર્મોને દૂર કર્યા. તેમજ કર્મો-દેવજન્ય બળવંત હોય અને પુરૂષકાર અ૯પબળી હોય તે કમો ઉદ્યમને દબાવે છે–ચગદી નાખે છે, કારણ કે ચડતી-પડતીને જગતનો સામાન્ય નિયમ આ પુરૂષકાર- દેવવાદમાં પણ લાગુ પડે છે. દ્વારિકાને દાહ થશે એમ જાણ્યા પછી તેનો બચાવ કરવાને અર્થે વાસુદેવે અને બળદેવે ઉગ્ર પ્રયત્ન આદર્યા. અન્તમાં માતૃપિતૃભક્ત વાસુદેવ-બળદેવે સ્વમાતાપિતાને રથમાં સ્થાપી રક્ષણ કરવાને ઉદ્યમ કર્યો છે તે પણ નિષ્ફળ ગયો અને વાસુદેવનું નિર્જન અટવીમાં મૃત્યુ થયું. આ પ્રમાણે અ ન્ય ઉપઘાત્ય ઉપઘાતક ભાવ પુરૂષકાર અને કમ નામના બે પદાર્થો વિદ્યમાન હોય તેજ સંભવી શકે. કેવળ પ્રકૃતિવાદીઓને પણ આ અનુભવસિદ્ધ નિયમ માન્યાવિના એક પણ વ્યવહાર ચાલે તેમ નથી, કારણ કે આકાશ જડ હેવાથી કોઈને પણ ઉપઘાત કરવાને અશક્ત છે. ખગાદિ શો પુરૂષવ્યાપાર વિના બીજાને નાશ કરવામાં નિષ્ફળ નિવડે છે તેમ કર્મો--- કૃતિ પણ જડ હોવાથી વ્યાપાર નિરપેક્ષ તે શુભાશુભ ફળ આપવાને અસમર્થ બને છે. જ્યારે પુરૂષવ્યાપાર પ્રકૃતિ સહચર માનવામાં આવે તો જ પ્રકૃતિ કાર્યસાધક બની શકે છે અને પરસ્પર પૂવા બાધ્ય-બાધક ભાવ પણ યથાર્થ લાગુ પડે છે. આમ થવાથી સાંખે જે કહે છે:–“પ્રકૃતિઃ હસ્તે ” આ કથન તેઓનું વયાપુત્રની જેમ નિમૅળ-બાધિત-ખંડિત છે. અહીં પુરૂષકાર જે કમેને દબાવે છે તે પુરૂષકારમાં અમુક કાળ અગર દ્રવ્ય પદાર્થોની અપેક્ષાએ તેવા પ્રકારના વિદ્યમાન સ્વભાવ છે કે જેને લઈને પુરૂષકારથી કર્મો દબાય છે, તેવી જ રીતે કર્મોમાં પણ તેવો સ્વભાવ માનવો પડશે કે જેનાથી પુરૂષકાર નિષ્ફળ નિવડે છે, કારણ કે બન્નેમાં તેવા પ્રકારને ભિન્ન ભિન્ન સ્વભાવને જે અભાવ હોય તો કાંકટક ગમે તેટલે દિત અગ્નિ છતાં પાકતા નથી તેમ ઉદ્યમ અને કર્મો પરસ્પર એક બીજને દબાવી શકે નહિ. તથા એક પદાર્થમાં એકજ સ્વભાવ હોય છે. જળમાં શીતળ સ્વભાવ, અગ્નિમાં ઉષ્ણુ સ્વભાવ અને જ્ઞાનમાં જ્ઞાતૃત્વ સ્વભાવ હોય છે, તેમ એક પ્રકૃતિ-પ્રધાનમાં એકજ સ્વભાવ હોઈ શકે અને તેમ બનવાથી ઉપરોક્ત તમામ વ્યવહારો અટકી પડશે-શાન્ત થશે એ મહાન વિધિ ઉભું રહે છે. આજ વાત હરિભદ્રસૂરીશ્વરજી કહે છે –

Page #19

ઉત્તર કમના સંવાદ.
तथा च तत्स्वभावत्व-नियमात्कर्तृकर्मणोः । फळभावोऽन्यथा तु स्यान्न कांकटुकपक्तिवत् ||
સ્નેહચંદ્ર-પૂજય ! જળમાં રહેલ શીતળ સ્વભાવ નિત્ય શીતળતા સર કરે છે, તેમ જે પદાર્થ માં જે સ્વાદ હાય તે પેાતાનું કાર્ય ખજાવે છે, તેથી જેલ અને પુરૂષકાર જે જે સમયે ખાધ્ય બાધકપણ બજાવે ત્યારે તેમાં તેવા સ્વભાવ છે. સ્પેસ માની શકાય, પણ જે વખતે પુરૂષકાર કર્મોને બાધા ન કરે અને કર્મો પુરૂષારને બાધા ન ઉપજાવે ત્યારે તે સ્વભાવ કર્યાં જાય છે-શુ લુપ્ત થઈ જાય છે ?
છે,
સૂરિ-સ્વભાવ નિત્ય પાતાનું કાર્ય બજાવે એવે નિયમ નિયત સુધી માત્ર જે સમયે વસ્તુને કાર્ય કરવાનો વખત આવે છે ત્યારે તે પેાતાનું કાર્ય એટલે સાધન અને સગેગન રાગ પંથ વસ્તુના સ્વભાવ જગને ફળ માપે છે. તથા સ’ચેાગાના તિરાભાવે સ્વભાવ ફળ દર્શાવવા અસમર્થ છે, તેથી સ્વમાવ વિનં અનતા નથી, કિન્તુ તિાબૂત રહે છે. જળ અન્યને શીતળતા ન ઉપજાવે તેથી તેમાં શીતળતા ધમ નથી એમ કહી શકાય નહુિ, તથા પદાર્થમાં વિદ્યમાન સ્વભાવ ગ્યતા અવભાવ અથવા અયેાગ્યરૂપે વિપરીત સ્વરૂપને કદાપિ પામતા નથી ! ઇનઅમ બહુ ધ્યાન આપીને વિચાર કરવા ાગ્ય છે. એક પાષાણુ અગર કાટમ પ્રતિમા-પ્રતિકૃતિ-છી મનવાની યાગ્યતા છે છતાં તે પાષાણુ કે કાકખડની કી કરવામાં ન આવે એથી શું તે અયેાગ્ય બની જાય છે ? જ્યાં સુધી તેમાંથી ખી બનાવવામાં ન આવે ત્યાં સુધી તે ખીને ચાગ્ય છે અને કાર્ય બની ગયા પછી દ રણ તે કારણરૂપે કહેવાય છે. તેજ પ્રમાણે પુરૂષયત્નથી કર્યું વિકત જ બ પામતા નથી ત્યાંસુધી કો અબાધિત રહે છે અને પુરૂષપત્નથી કર્યું વિકૃતિને પામે છે એટલે બાધ્ય બાધક એ નિયમ લાગુ પડે છે, અર્થાત્ પુરૂષકાર અને ક માધ્યમાંક નામની ચેાગ્યતા છે. એ ઉપરના ભાવ વિચારવાથી થાય છે. નમાં શે.
મૌક્તિક દ્ર—પૂજય ! કાઇખંડમાંથી જે છબી બને છે તે પુરૂષકારથી ગ છે એમ માનીએ; કિન્તુ કાખંડમાં અસ્તિત્વ ધરાવતી યોગ્યતા સૂિ બનાવે છે એ પ્રમાણે માનીએ તે આ સર્વ ભાંજગડના અંત આવી જશે; તે મમણે કર્મ જે ફળ આપે છે તે તેમાં રહેલી ચેાગ્યતાની પ્રેરણાથી આપે છે. એમ માની લઇએ તે ૬૨ ગાય-માધક ભાવને માનવાની અડચણ નહિ ઉભી થાય. સૂરિ—ભદ્ર ! આ તમારી માન્યતા લેાકપ્રતીતિ અને અનુભવથી વિરૂદ્ધ છે. તથા પુરૂષવ્યાપાર વિના ચેામ્યતા કાંઈ પણ કાર્ય બનાવવાને સમય નથી. આન માં યપિ પાકયેાગ્યતા છે. છતાં સામગ્રી અને પુરૂષવ્યાપાર વિના તે પાકી શકતા નથી, તેમજ એક સમયે એકી સાથે દહ્યું. મનુથ્યા. દાનાદિક કર્મો કરે છે
તે

Page #20

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
નો મનુએ તે કર્મોના ફળ તરીકે એકને દેવેદ્રનું સ્થાન, અપરને દેવની દ્ધિ અને ત્રીજાને રાજ્યવધિ એ પ્રમાણે તે ત્રણે મનુષ્યો ભિન્ન ભિન્ન ફળ પ્રાપ્ત કરે છે તેનું કારણ શું ? શું ગ્યતાથી આમ બની શકે ? એગ્યતા તે દરેકમાં એક સરખી જ છે. તેથી કહેવું પડશે કે દરેકના ભાવ–આશયમાં વિચિત્રતા છે અને તેને લીધે જ આ પ્રમાણે ફળદ બને છે. આશય-ભાવની વિચિત્રતા દરેક જણમાં પ્રત્યક્ષ સિદ્ધ છે તથા ભાવ-આશય ભેદની સાથે દાનાદિ કાર્યોમાં પુરૂષાર્થની પણ ખાસ જરૂર રહે છે કે જેનાથી દાનાદિ કાર્યો પ્રવર્તે છે અને ફળ ઉપલબ્ધ થાય છે. આશય-મનોરથ એક સરખો હોય તે પુરૂષકારમાં ભેદ પડે નહિ; કિન્તુ એકજ પ્રકારનો સાક્ષાત્કાર થવો જોઈએ. પરંતુ પુરૂષકાર વિવિધ પ્રકારે પ્રવર્તે છે એ પ્રથમ કહેવાઈ ગયું છે. આથી મનેર જુદા જુદા માનવા પડે છે, કારણ કે પુરૂષકારને જન્મ આપનાર મનોર છે.
ભદ્ર મૈક્તિચન્દ્ર ! તમારે છેલ્લો પ્રશ્ન એ છે કે પુરૂષકાર વ્યવહારદષ્ટિએ કમને યા સમયે દબાવે છે તથા કમ્ પુરૂષકારને કયારે દબાવે છે? તેને ઉત્તર આ પ્રમાણે છે:–કોઈક ખાણમાં રહેલું સુવર્ણ મનુષ્યના અલંકારના ઉપગમાં આવે છે અને કેટલીક ખાણે એવા પ્રદેશમાં ગુપ્તપણે રહેલી હોય છે કે જેથી તેમાં રહેલું સુવર્ણ કદાપિ અલંકારના ઉપયોગમાં આવતું નથી; કિન્તુ મૃત્તિકારૂપેજ અને નાદિથી કાયમ પડયું રહ્યું હોય છે, તેમ કેટલાક આત્માઓ અનાદિ કાળનો કમ મળ દૂર કરીને શુદ્ધ કાંચન સવરૂપને પામે છે જ્યારે ઘણું આત્માઓ એવા સ્થાનમાં અથડાયા કરે છે કે જેનો ઉદ્ધાર કરવાને કેઈ સમર્થ નથી. તથા તેઓ કદાપિ અનાદિ કર્મમળને દૂર કરીને સ્વશુદ્ધ સ્વરૂપ પામતાજ નથી. જે આત્માઓ પિતાના શુદ્ધ રૂપને પામી મેક્ષભૂમિકા પ્રાપ્ત કરે છે તે આત્માઓ આ સંસારમાં જ મણ કરાવનાર કર્મોને છેવટના આવતમાં પિતાના ઉઝ પરાક્રમથી દબાવી-નાશ કરીને સ્વશુદ્ધિને પ્રાપ્ત કરે છે. આ સ્થાને પુરૂષ વ્યાપાર મુખ્ય બને છે અને કર્મોદેવગણ બને છે તથા અન્ય પ્રસંગે કમે પ્રધાનપદ ભગવે છે અને ઉદ્યમ ગણ બને છે. एवंच चरमावर्ते, परमार्थेन वाध्यते । दैवं पुरुषकारेण, प्रायशो व्यत्ययोऽन्यदा।
પ્રભુ મહાવીરે ભવિષ્યની પતિતતા જણાવ્યા છતાં નંદિકે કઠોર પ્રયત્ન કરી ચારિત્ર અંગીકાર કર્યો, પરંતુ કર્મના બળાત્કારથી તે પતિત થયા અને વેશ્યાને ત્યાં વિશ વર્ષ પર્યત રહ્યા–આચારભ્રષ્ટ બન્યા. ઇત્યાદિ સ્થળોમાં કર્મ સામ્રાઅડધજ સત્તા સમજાય છે; વ્યવહાર પક્ષમાં આ પ્રમાણે ઉત્તમ અને કર્મો પ્રધાન કાવ અને પરસ્પર સાપેક્ષભાવ બજાવે છે અને નિશ્ચય પક્ષમાં બન્ને સ્વતંત્ર

Page #21

નવ યુવાને સાંપ્રત કર્તવ્ય વિષે ઉપદેશ.
વાહ
મીતિકચદ્ર–પૂજય! આપે અનુકંપા કરી હારી ગઢ પ્રનોના સકિતક ઉત્તર આપી હા હૃદયમાં ધરૂપી સૂર્યને પ્રકાશ પાડ્યો છે. આપની યુતિ, પ્રમાણ અને દ્રષ્ટાંત સાથે વસ્તુપ્રતિપાદક શૈલિ એવી અપૂર્વ છે કે ગમે તેવા પાષાણ હૃદયી જનનાં હૃદયમાં પણ ચમત્કૃતિ અને જાગૃતિ ઉદ્ભવ્યા વિના રહે નહિં. - પની મિષ્ટ અમૃત વાણુના આસ્વાદને માટે વારંવાર મન તલસી રહે છે. આપે કરેલ મહાન ઉપકારને બદલવાળવાને હું અસમર્થ છું તેથી આપને હું સદાને માટે ક્ષણ બન્યો છું. આ નવિન યુગના પશ્ચિમાત્ય સંસ્કારોથી વાસિત હદયના યુવકને આપ જેવા મહાત્માઓજ ઉદ્ધાર કરવા સંશયતિમિર દૂર કરવાને સમર્થ છે. '
સૂરિ–મકિત ચંદ્ર ! તમારા સરલ હદયથી અને શુદ્ધ વિચારથી મારું ન 'અતિશય પ્રસન્ન બન્યું છે. અમારે સાધુઓને મુખ્ય ધર્મજ એ છે કે કોઈપણું વ્યક્તિનું કલ્યાણ કરવું અને ઉત્તમ માર્ગ પર ગમન કરાવવા પ્રયત્ન કરો. તમારા જેવા સંસ્કારી જને ખુલ્લા હૃદયથી સ્વગુરૂ સમિપે જઈ આદરપૂર્વક પોતાના પ્ર રજુ કરી જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરશે તથા હૃદયને નિકલંક્તિ બનાવશે ત્યારે જ ધર્મ છે સમાજનો ઉદય થશે. જ્યારે સેવ્ય-સેવક, ગુરૂ અને ભક્ત પિતાની મર્યાદામાં રહે સ્વાર્થને ભેગ આપી અન્ય હાથ મીલાવી નવિન અશુદ્ધ-અનાદેય વિચારોથી અવાસિત હદયના બનશે અને પોતાના એગ્ય કર્તવ્યથી સમાજની દ્રષ્ટિ પડતા! તરફ ખેંચી લેશે ત્યારેજ પિતાને, ધર્મ અને સમાજને ઉદ્ધાર થશે તથા યકર કાર્યકર્તા તરીકે ગણાશે. સાંપ્રતમાં ઉભયવર્ગ આ શુદ્ધ નિયમને વિસારી મૂકવાથી પરસ્પરની અથડામણીઓ ઉભી કરી રહ્યા છે.
આ પ્રમાણે વાર્તા થઈ રહ્યા પછી સૂરિજીએ ઘણા સમય થવાથી સ્વશિઓ સહ પિતાના આશ્રમ તરફ વળી ગયા,સ્નેહચંદ્ર અને મકિત,ચંદ્રએ બને મિત્રો પણ સંતુષ્ટ બની પોતાના ગુરૂજીના દર્શન કરી અ૯પ સમયપર્યત અન્ય અન્ય વાતોલા કરી આજના પ્રસંગથી અપૂર્વ આનંદ માની પોતાના સ્થાન તરફ ગયા અને નિત્ય નિયમ પ્રમાણે દેવપૂજન અને માત-પિતાની ભક્તિમાં પ્રવૃત્ત થયા.
नब युटकाने सांप्रत कर्तव्य विषे उपदेश.
(ગુજરાતી પત્રના દીવાળીના અંકના પૂછ ૧૭૩પ ઉપરથી સંક્ષેપ.)
શારદાપડના શ્રીમદ્દ શંકરાચાર્યે એક યુવકની શંકાનું સમાધાન કર્યું છે . રા, રા. તુળજાશંકર જયશંકર ભટ્ટ એમ. એ. એલ એલ. બી. એ વ ને , -
ના નવા વિચારવાળાને સમજવા માટે ઉપયોગી જણાવાથી ગુજરાતી - લખી મેકલેલું પાણી કાંઈક સંક્ષિપ્ત કરીને અહીં લેવામાં આવેલું છે.

Page #22

૩૨૮
ધી જેનધર્મ પ્રકાશ.
દાદરહુ યુવકની શંકા એવી હતી કે-“જુના વિચાર તેમજ નવા વિચારના સવેને એ વાત તે કબુલ કરવી જ પડે છે કે ભારતવર્ષ હાલ એક પ્રકારની સંક્રાનિત ( Transition) ની દશામાં થઈને પસાર થાય છે. આ કબુલતમાંથી એ વાત્તો પણ સ્વાભાવિક રીત્યે નિકળી આવે છે કે ફેરફાર તે અવશ્ય થવાનેજ, તે પછી જુના વિચારના લોકે નવા ફેરફાર કરવાની હિમાયત કરનાર પક્ષની-વ્યકિતઓની વિરૂદ્ધ શું કરવા પડે છે. આવા સંકાન્તિના સમયમાં ધર્મને વળગી રહેવાથી દેશને શો લાભ?” આ શંકાનું સમાધાન આપતાં જગદ્દગુરૂશ્રીએ નીચે પ્રમાણે વિ ચારો જણાવ્યા હતા. અચલ અવલંબનની પ્રાપ્તિમાં પુરૂષાર્થની યોજના.
નવા વિચારના માણસે તે તેમના પિતાના હેતુઓને માટે એ સમજતા અને કહેતા હશે કે ભારતવર્ષ હાલ સંક્રાતિના સમયમાં અથવા સંક્રાતિની દશામાં છે પરંતુ જુની પ્રજા તે આખા જગતનેજ ગતિમાં નિરન્તર વહેનારૂં માને છે. જા, સંસાર વગેરે શબ્દોમાં જ ગતિ અથવા સરણ વિગેરે પ્રવાહને ભાવ ખુલેખુલ્લો જણાય છે, અને ભારતવર્ષ તે પશુ કાંઈ જગતની બહાર નથી, પણ જગતમાં જ છે. જગત્ એ અમે વેદાન્તીઓના મત પ્રમાણે નિત્ય વિકારશીલ માયાનું કાર્ય છે, તેથી જગતમાં પણ એ વિકારશીલતા સ્વાભાવિક રીતે અનુગત છે. આ વાત બરોબર ધ્યાનમાં રાખીને જ આપણે તત્ત્વજ્ઞ પૂર્વજોએ “સંસાર પ્રવાહ-જગપ્રવાહ” કહીને સમગ્ર જગતને સતત્ ચલાયમાન કહ્યું છે, તેમજ વિકારી કહ્યું છે; અથૉત્ એક સ્થિતિમાંથી બીજી સ્થિતિમાં પ્રવેશ એ વસ્તુમાત્રનો સ્વભાવ છે; એ સ્વભાવની કોઈએક સવિશેષ પરિસ્થિતિ તે સંક્રાન્તિ. નિત્ય ચાલતા સ્થિત્યનરના આ પ્રવાહમાં રિથરતા અથવા સંસ્થિતિને પ્રાપ્ત કરવામાં સર્વ પુરૂષાર્થ તેમજ પુરૂષકાર રહેલો છે, એમ સર્વ બુદ્ધિમાન મનુષ્યનું માનવું છે અને તે માનવું યોગ્ય જ છે. એ પુરૂષાર્થ, પુરૂષકાર અથવા પુરૂષપ્રયત્ન તેને આ ચળ સંસારમાં ફાઈ અચલ અથવા સ્થિર અવલંબન પ્રાપ્ત કરવામાં જવાની જરૂર છે.
એ અચલ અથવા સ્થિર અવલંબન તે શું છે ? એને વિચાર સર્વ પ્રજાએના તત્ત્વજ્ઞ પુરૂષાએ કરવામાં પોતાની બુદ્ધિ, આયુષ્ય વિગેરેને વ્યય કરીને પિતાથી બનતે સઘળે પ્રયાસ કર્યો છે. આખરે તે સર્વેએ એજ શેધી કાઢ્યું છે કે
છા છ શાળા વિશે |
सर्व वस्तुचलं लोके, धर्म एकोहि निथलः ॥ અર્થ –લક્ષમી, પ્રાણુ, જીવિત, યૌવન આદિ વસ્તુ પર આ લેકમાં ચલ છે. હજ નિત્ય છે.

Page #23

નવ યુવાને સાંપ્રત ચૈતન્ય વિષે ઉપદેશ,
મા ને પ્રાચીન નિશ્ચલ ધર્મ
પરન્તુ એવા નિશ્ચલ ધર્મની પ્રાઃ અર્થાત્ ધર્મનાં સંપૂર્ણ સ્વરૂપ, લ, અધિકાર, પદ્ધતિ અને ફળના સ'પૂર્ણ જ્ઞાન સહિત ભાવની પ્રાપ્તિતા છાપક પૂર્વોએજ કરી છે. તેએએજ આપણૅ માટે પદ્ધતિએ તથા સમાજવ્યવસ્થા પહ તે ધર્મજ્ઞાનના ભંડાર રૂપ શાસ્ત્રો અને તે દુના સાંગાાંગ મમ જુનાર શટ સમુદાયના વિચાર અને માચારના વમય માથા ઉપર ખાંધ્યાં છે. આપણી પ જોની શાસપત્તિ માટે સુધરેલી સુરાપની પ્રજાઓના વિદ્વાને પણ એવી પ્રશ્ન હા કરે છે કે જેથી આપણે જે તે પૂવજોની સુપાત્ર સંતતિ હોઈએ તે આપી દ પણા ગારવનું ભાન થ્યુ એઇએ, અને કેટલાક તે પાતાને નવ શિક્ષિત ગણાનાર દેશી વિદ્વાનો એ બાબતનાં ગારવના અ ંગીકાર કરે છે પણ ખરા; કેટલાકને સૂ જેથી પ્રાપ્ત સમાજવ્યવસ્થા અને કેટલાકને તે પૂર્વજેની સઘળી ખાખતે સુ ભાસે છે. પરંતુ અમને તે એમ માનવાનાં પૂરતાં કારણા છે કે નિત્ય વિસ્ શીલ સંક્રાન્તિમય રાંસારમાં પશુ મનુષ્યને જે ધર્મનું સ્થિર અવલ મન સ્થિરતમ અખંડ સુખમાં સ્થાપવાને સમર્થ છે તેજ ધર્મ નૈમિત્તિક સ્રકાન્તિઃએમાં બધુ વ્યક્તિને તેમજ પ્રજાને સ્થિર-કાયમ-અખંડ અને અવિનાશી રાખવાને સમ છે. ” વળી આટલા બધા યુગોમાં અને યુગપરિવનાની સંક્રાન્તિમાં ૫૯૩ ધર્મે હજી આર્ય પ્રખ્તના માવા એવા તે પ્રાચીન અવસ્થામાં રાખ્યું છે કે પ્રજાના આચાર વિચારમાં ઉથલપાથલ કરવાના નાદે ચઢેલાં મનુષ્યો તેમના લેખમાં સ્ટને ભાષણેામાં કાઇ કાઇ વાર એવી કડવી ફરિયાદ કરે છે કે હિંદુ પ્રજાનુની રીતભાતને એટલા તે હઠથી વળગી રહેનારી છે કે ન પૂછે। વાત? ધર્મના કાવ અમેઘ પ્રતાપના વિજયઘોષ વખતે! વખત ધર્મના વિરોધીઓનાજ મુખેથી નીકળી આવે છે, એ શુ નાની સુની વાત છે ? હાલ પશુ ગમે તેવી સક્રાન્તિ હ તે પણ તેમાંથી પસાર છતાં છતાં પણુ અવિકારી અને અખંડ રહેવામાં આપણને ધજ મદદ કરશે. માટે
धर्म एम हतो हन्ति, धर्मो रक्षति रक्षितः ।
तस्माद्ध न हन्तव्यो मानो धर्मो हतो व्यधीत् ॥
"
:~~~હણાયા ધર્મ હણે છે અને રક્ષાયલે ધર્મ રક્ષણુ કરે છે, ટે હણાયો ધર્મ આપણને હણે નહિ તેટલા માટે આપણે ધર્મનું હનન કરવું નહિ આ વાકય સદા આપણે માપણી નજર આગળજ રાખવું.
ઇત્તર કે જેને પ્રગતિ કહે છે તેની અંદર હિંદુ પ્રજા બીજી પ્રાએ કા કેન્ડી ન પછાત પર છે, તે છતાં પશ્ ટિ ઉપર અનેક નામ

Page #24

શ્રી જૈન મ પ્રકાશ,
ચણા અને દુ:ખે આવેલાં છે, તે પણ ક્રમે તેને તેની પૂર્વ સ્થિતિ જાળવી રાખવાને સમર્થ બનાવી, તેમાં ધર્મનું ફળ શું ? આ સ્થળે જેઓના તર્ક વિશદ હશે તે તે એટલે વિચાર સહજ કરી શકશે કે ધર્મ તા સ’કાન્તિ સમયમાં પ્રજાને ઘણું અંશે સ’કાન્તિજન્ય વિકારથી મુક્ત રાખવાનું કામ બજાવ્યુ, અંતે નિવિવાદ છે. અન, અડચણા અને દુઃખા પ્રજા ઉપર પડવાનાં કારણેા ખીજા છે કે નહિ તેની સમાલેાચના કર્યા વિનાજ એકને દાષ બીજાને માથે નાંખવાની ભળતી વાતો કરવી એ વ્યાજબી ગણાય નહિ.
વળી સફ્રાન્તિ પણ કાંઇ એકજ પ્રકારની નથી હાતી, કેાઇ સ`ક્રાન્તિ આર્થિક સ્થિતિની હાય છે, તેા કાઇ સ’કાન્તિ કાયિક સ્થિતિની હાય છે. તેમજ કાઇ સફ્રાન્તિ ધાર્મિક સ્થિતિની હાય છે, તે કાઈ સક્રાન્તિ મૈક્ષિક સ્થિતિની હોય છે. રાજ્યસત્તા રા'ખ'ધી સ'ક્રાન્તિ તે પશુ આર્થિક સક્રાન્તિમાંજ ગણાય છે. હાલ હિંદુસ્તાન કેવા પ્રકારની સ‘ક્રાન્તિની સ્થિતિમાં છે. એ સંક્રાન્તિની વાતા કરનારાએએ કહેવુ ોઇએ, જો ધર્મ સુરક્ષિત હાય તે આર્થિક સ કાન્તિથી કાંઇ પણ હાનિ થવી સભ બતી નથી, તેમજ કાયિક સંક્રાન્તિ પણ હાનિકારક થવાના સંભવ નથી, અને મેક્ષિક સફ્રાન્તિજ્ઞામાં પણ અધિક અધિક ઉન્નતિએ જ પહોંચાડે છે. પણ જો ધર્મ સુરક્ષિત ન હ્રદય અને ધર્મોની જ કાન્તિ થતી હાય તા એ એક વિચારવા જેવા લય કર પ્રસંગ ખડા થાય છે. એ પ્રકારની ધમ સક્રાન્તિ કયારે થાય ?
સક્રાન્તિઓના સંબંધમાં ઘણી મારીકીએ લક્ષમાં લેવા જેવી હાવાથી તે વિષે એક નિરાળા વિવેચનની આવસ્થતા છે, પણ અત્રે પ્રસગિક મુખ્ય વાત ઉપરજ ધ્યાન આપવામાં આવે છે. મારે ધર્મ સાન્તિ સંબધે જ એલવુ' પ્રાપ્ત થાય છે. ધર્મસ કાન્તિના પ્રકાર છે છે. એકતા આરેાહી ધર્મ સકાન્તિ અને બીજી અવરાડી ધ સક્રાન્તિ, આરેાહી ધર્મ સાન્તિ તે અપૂર્ણ અને મલિન ધર્મ વ્યવસ્થામાંથી જ્યારે સપૂર્ણ અને શુદ્ધ ધર્મ વ્યવસ્થા પ્રત્યે ગતિ થતી હાય ત્યારે થવાના પ્રસ`ગ આવે છે. પણ જ્યારે તેથી ઉલટી ગતિ હાય છે, ત્યારે તે અવરેાહી ધર્મ સંક્રાન્તિ ઘતી કહેવાય છે. આ અવરાહી ધર્મ સાન્તિ એ કોઇ પણ પ્રજાને માટે ઈષ્ટ નથી, કેમકે તે પતન રૂપ છે. જો હાલ ભારતવષ એવી અવરેાહી અથવા નિપાત રૂપ લમ સ’કાન્તિની દશામાં હોય તે તે દશામાંથી ભારતવર્ષને દૂર ખસેડવાને માટે અને હમેશ એવી દશામાંથી દૂર રહેવાને માટે દરેક સાચા હિંદુ સંતાનની ફરજ છે. તે પ્રમાણે જો ધર્મ પ્રેમી હિંદુએ નવા ફેરફારની સામે થતા હાય, તે તે એક કળાપેક્ષા રહિત કન્ન વ્યુ તરીકે જ સ્વા રૂપ છે. અવરોહીલ સંક્રાન્તિકારફ

Page #25

નવ યુવાને સાંપ્રત કરાવ્ય વિષે ઉપદેશ,
પ્રવૃત્તિ તે દરેક પ્રાનાં સૈાકિક અસ્તિત્વના અને પારમાર્થિક ઉન્નતિના નાશ કરના હાવાથી તેવી પ્રવૃત્તિના પ્રત્યેક કાર્ય સામે ધર્મપ્રેમી માણુસા વિરોધ કરે તે તેમની પવિણ ક઼જ તેઓ સ્વાભાવિક રીતે અજાવે છે.
સર્વ પ્રકારે સોંપૂર્ણ ધર્મવ્યુહુ માત્ર એક હિંદુ ધર્મજ છે-વર્ણાશ્રમ ધ એજ હિંદુધર્મ છે. શ્રુતિ, સ્મૃતિ, પુરાણુ અને શિષ્ટાચાર એથી સંમત એ ધર્મ છે. જે ઇતર પ્રજાઓને તેવી ઇચ્છા હાય અને તેઓ પાતપાતાના વ્યવહારની સાક માટે નાતા કે જમાતે માંધી હિંદુ ધર્મ પ્રત્યે આવવાના પ્રયાસ કરે તે તે આરેાહી ધર્મ સાન્તિની દશામાં આવે. જો ઇતર પ્રજાને તેવી ઇચ્છા ન હેાય, અથવા તેમની એવી ચાગ્યતા ન હાય, અથવા તેઓ હિંદુ પ્રજાને અવરોહી કાન્ત એટલે નિપાતમાં ઉતારે તેવી રીતે હિંદુધર્માંમાં આરહ કરવા માગતા હોય તે તે હિંદુએએ સ્વધર્મે નિધન શ્રેયઃ વચમાં મયાત્રા એ ભગવદાજ્ઞાને જ સા અમલ કરવેા; એજ બધાએ પક્ષને માટે શ્રેયસ્કર છે. એવા અમલ કરવામાં લેાકના સર્વ શ્રેયસના લેગ આપી પારમાર્થિક શ્રેયસનું રક્ષણ કરવું એમાં હિંદુ તરીકે જન્મ્યાનું અને મર્યાનું સાથેકય છે. જીએ શ્રી ભારતસ ંહિતાને સારરૂપ એક પણ એજ છે:
તિ
न कामान भयान्न लोभाद्धर्मं त्यजेज्जीवितस्यापि हेतोः । धर्मो नित्यः सुखदुःखे त्वनित्ये, जीवो नित्यस्तस्य हेतुस्त्वनित्यः ||
ભાવાઃ—દી પણ કામનાએથી, ભયથી, લાભથી, અને જીવનની રાની ખાતર પણ ધર્મ ને ત્યજવા નહિ. ધમ તા નિત્ય છે અને સુખ દુઃખ તે નિત્ય છે, તેથી સુખની લાલસાથી અને દુ:ખના ભયથી નિત્યના સાથી ધર્મને હાર્ડિ થવા દેવી નહિ. વળી જીવ તા નિત્ય છે અને જીવને વિવિધ પ્રવૃત્તિઓમાં ચેાનાર ક હેતુઓ અનિત્ય છે.
ધર્માંની દેશકાળને નામે કાપકૂપ કરવાની હિમાયતા——
પરંતુ આજકાલ આર્થિક લાભ તથા વિવિધ રાજસજા રૂપ કાયિક ખ ભગવવાની લાલસાી સર્વ શ્રેયસના મૂળ આધારરૂપ ધર્મનો દેશકાળને નામે કાપકૂપ કરવાની હિમાયત અને દલીલે ચાલી રહી છે. તેને કેવા પ્રકારની સ ંક્રાન્તિ કહેવી? આ સવાલ અને દેશકાળની દલીલ માગ કર નારને પૂછીએ છીકેંમે. સાન્તિને સમય, સફ્રાન્તિના સમય, કહીને ચાટ મચાવનારા મહાએ આર્થિક અને કામિક લાલચેાને લીધે તેમ હાલન લીધે પોતાની મેળે ન કાન્તિ ઉભી કરી છે; અને ષ્ટિ તેવી સૃષ્ટિ એ માનસ શા સિદ્ધાન્ત પ્રમાણે તેમને આખા ભરતખંડ અવરોહી ધમ સફ્રાન્તિમાં પડે ગણ છે. તેઓ એવી નિાતક ધર્મ સાન્તિ એએ
રે,
બ

Page #26

માં જૈન ધ પ્રકાર
બિલકુલ જેતાજ નથી, કેટલાક હિન્દુ જનતાના દાદથી ધર્મ નું નામ માત્ર રાખી પલટાઈ જવાની અને પલટી નાખવાની છૂટ યુક્તિઓ માં મચેલા છે, તેઓની આવી કૃતિમાં તેઓ હિન્દના હિતનું બહાનું આગળ ધરે છે, તેમાં લાલુપ મનુષ્ય જોડાય છે. હક ધાંધલ થાય છે, પણ હિદ સંનિની દશામાં છે. એમ જે કહેવામાં આવે છે, તે કથનમાં કેટલું તાત્પર્ય છે તે વિચારવાનું છે. કિડની થયેલી સંક્રાતિ એ શાની સકાન છે?
હિન્દની જે સંકાન્તિ થવાની હતી તે થઈ ગઈ છે, અને એ સંકાન્તિ તે આ ર્થિક થઈ છે, અને તેને પરિણામે ભારતવર્ષ આર્થિક અવનતિમાં આવી પડ્યો છે. એ વાતે સર્વ સંમત જેવી છે. રાષ્ટ્રીય વિષયના નેતાઓ પણ એ વાતને સ્વીકારે છે. એ આર્થિક અવનતિને લીધેજ હિંદથી ઈતર સંસી અને સંસર્ગોથી સં. સ્કારોને વશ થનાર નિર્મળ મનનાં મનુષ્ય પ્રાણીઓને લીધે જ ભારતવર્ષની હિંદુ પ્રજા તેમજ ઈતર પ્રજાને ભયનું કારણ છે, કેમકે એવાં મનુષ્યોએજ કાયિક સંકાતિને આ દેશમાં સ્થાન આપ્યું છે, તેમની રસાતા અને રૂચિઓ સંક્રાન્તિમાં પડી છે. તેઓજ હિંદુજનતા તે શું પણ આખી હિંદી જનતાનો પ્રલયના પૂજક છે. મનોનિગ્રહના વિધાનમાં પુરા giા મુંn ની રૂતા પંમરે વંચહરણ, હાથી, પતંગ, ભ્રમર અને માછલાં એ પાંચ શબ્દ, સ્પર્શ, રૂપ, ગંધ, અને.. રસ, એ પાંચ વિષય પૈકીના એક એક વિષયથી માયા જાય છે, તે જે મનુષ્ય ઉપર પાંચ વિષયો પિતાને પાર ફેલાવે તેમને નાશ સત્વરેજ થાય, એમાં શું આથી એ સિદ્ધાન્ત જેવી રીતે લાગુ પડે છે. તેવી જ રીતે અને તેથી પણ વ. ધારે પ્રબળ રીયે એ સિદ્ધાન્ત રાખ્યુંન્નતિના વધાનમાં પણ લાગુ પડે છે, પરંતુ
વઘટનાથી વિલક્ષણ સ્થિતિમાં આવી પડેલી હિંદુ પ્રજાના સ રક્ષણ ઉદ્ધાર અને કયારાના વિધાન માટે તે અનેક ગુણિત પ્રળ રીયે લાગુ પડે છે. જેમનાં કર્ણ. વરા, નેત્ર, જિલ્લા, અને નાસિકાની રૂચિને સ્વદેશી શબ્દ, સ્પર્શ, રૂપ, રસ અને ગંધ ગમતું નથી પણ વિદેશી વસ્તુઓના વિષયે ભેળવવામાં જેમની ઇન્દ્રિોને રસ પડે છે, એટલું જ નહિ પણ પિતાને સ્વદેશી ધર્મના આચાર વિચાર અને ભાવમાં રહેલા ગુણે પણ જેમને દોષરૂપ દેખાય છે, જેઓને વિદેશી પ્રજાઓના ધમભાસનાં અનેક દૃષ છે છતાં તે ગુણરૂપે દેખાય છે, તથા જેઓ સવકીય દેશના જતિને અને પૂર્વજ પરંપર પ્રાંત મને ઢીલા કરવામાં શાણપણ અને મોટપણ માને છે, તેવી વ્યક્તિઓની સલાહથી કે પ્રયની રાષ્ટ્રીય ઉન્નતિની આશા કેમ રાખી શકાય ? જાઓ તોડવા મથનારાઓ દેશનું શું છે પી શકશે?

Page #27

૧ યુવાને સાંપ્રત કરયૂ વિષે ઉપદેરા.
પવા જેટલી નિ:સ્પૃહતાની જરૂર પડે છે. આ સિદ્ધાન્તના કાને ભારતવર્ષના ઇતિહાસમાં જોઈએ તેટલાં છે. તે વિષયત્યાગ અને નિઃસ્પૃહતા વિના ઝાંઝવાના જળ એ મન:કપનાથી તુણામાં તણાઈ પૃથ્થાપૃશ્ય મર્યાદા અને ભયા ભય મર્યાદા તથા મ્યગમ્ય મયદાને તેડવાના કાર્યમાં પડેલા દેશનું અને રાખ્યું શું શ્રેય સાધી શકશે? આવા પ્રાણુ હિંદુ પ્રજાની હયાતીને પણ નહિ જોખમાવે એનું પણ શું પ્રમાણ
આર્થિક અવનતિમાં આવેલી જનતાએ તેમજ વ્યકિતએ અસાધારણ મન: સંયમ અને ઇન્દ્રિયનિગ્રહપૂર્વક વિરાર અને પુરૂષપ્રયત્ન સેવવાને છે. તેણે ઇયિક તરંગોને વશ થઈ મનમાનતા ઘાટ ઘડવાના નથી. નવી તેમજ જુની પ્રજાના ડાહ્યા મહાપુરૂષોએ એ બાબત તે સ્વીકારી છે કે જેઓ નાની નાની બાબતમાં છુટ મેળવવાને તલપાપડ થાય છે, તેઓ માટી છુટ કે સ્વતંત્રતા અથવા સ્વરાજય મેળવવાને લાયક નથી, જે પાઈ પાઈની પણ દરકાર રાખતા નથી તે માણસ શ્રીમાન થવાને સૃજાયેલે નથી. તે જ પ્રમાણે ધર્મ ને તેમાં પણ આપણે હિંદુઓને ધર્મ કે જે મનઃસયમ, ઇન્દ્રિયનિગ્રહ અને તિતિક્ષાનાં નાનાં નાનાં પણ આરેહ ક્રમવાળાં મનેયત્નોથી ભરપૂર છે, તેની અવજ્ઞા કરીને, તેનાં અંગ મરડી નાંખીને, તેનું બંધારણ શિથિલ કરીને અથવા તેનું ખૂન કરીને જેઓ ભેગ, પ્રગતિ કે મોક્ષની આશા રાખે છે, તેઓ ઝેર પીને મરડાનવાની આશા રાખે છે.
ધાર્મિક આચાર વિચારમાં જેઓ દેશકાળનું બહાનું બતાવી શિથિલતા, વિ. કાર કે વંસ કરવા માગે છે, તેઓનું કહેવું કેટલું ગેરવાજબી છે તેને ખ્યાલ તે પ્રત્યક્ષ સિદ્ધ થાય તેમ છે. તેઓ કહે છે કે આ કલિયુગને સમય છે, માટે ધર્મના બંધન બહુ મજબૂત ન હોવા જોઈએ, પણ ઢોલાં કરવાં જોઈએ, આમ કહેવું છે , બિલકુલ યુતિત નથી. પ્રથમ તે એ વિચાર કરે જોઈએ કે કલિકાળ એટલે કે કાળ? કલિકાળએ પાપ પ્રધાન સમય ગણાય છે, અથોત્ અધર્મ પ્રધાન કાળ - યુગ છે. હવે ઉન્ડા એ કેવો સમય છે, તેને વિચાર કરે. ઉન્હાળો તાપપ્રધાન કાળ છે. ઉન્ડાળ માં છત્રીઓ રાખવી નહિ, અને છગીઓ રાખવી તો ઘણું ફાટી ગયેલાં અથવા છિદ્રોવાળાં કપડાંની રાખવી, તથા ઉહાળામાં કોટે સળગતી સઘડીએ બી રાખવી; તથા પાણી પણ નુિં ખળખળતુ કિંવા નિકળતરણું પીવું; ખુબ ગરજે પદાર્થો ખાવા. આ ઉપદેશ કેદને ગ્રાહ્ય થશે ? આજ અગ્રાહ્ય ઉપદેશ, પાપમય: તથા અધર્મપ્રધાન કલિક ઓપને નિભાવી લેવા અને ધર્મ પતિ કરી અને પ્રતિ ગજા : ૧૦ • •
માં જેમ તાનિ .

Page #28

૨૦
બો જેન ધર્મ પ્રકાશ
પ્રમાણે પાપ અને અધર્મની મોસમ રૂપ કલિકાળમાં તે પાપ અને અધને દૂર રાખનાર પ્રયત્નોને જ ઉપદેશ અને પ્રકાર સામાન્ય છે, જેમાં પાપ અને અમે
પાન કલિયુગમાં ધર્મબંધન વધારે દ્રઢ શાસકારોએ કર્યો છે, તેમ શિષ્ટ સમુ દાય રૂપ જ્ઞાતિસંસ્થાએ પણ પોતપોતાના પ્રબંધો સબળ બનાવ્યા છે. નિપાપતાના અધિક અંશવાળા પૂર્વ યુગમાં જે કાંઈ શિથિલતા ચાલી શકે તે શિથિધાને સખ્ત નિષેધ કલિ વજ પ્રકરણમાં સ્મૃતિઓ એ કર્યો છે, પરંતુ નિષ્કૃતિ મા દેનાં પ્રાયશ્ચિત્ત વિગેરેમાં એગ્ય નરમાશ શાસ્ત્રો અને શિષ્ટાચારે કલિકાવમાં શરીરની અશક્તિ વિચારી દાખલ કરી છે. પણ સમાજને વંસ કરે તથા પ્રજાના અસ્તિત્વના અને સલામતીના પાયા પોલા કરી નાખે એવી છુટને દાખલ કરવાનો હેતુ કે ઉપદેશ કઈ પણ ઠેકાણે નથી. કેમકે એવી છુટથી તે હરકોઈ પ્રd અને વિશેષ કરીને હિંદુઓની સાંપ્રત દશા જેવી દશામાં આવી પડેલી મને તે મૂછેદજ થઈ જાય, અંગે અંગ અને બહુએ આ છુટા પડી જાય એ સ્વાત
વ્યના ઉપાય નથી; પણ એવી છુટ તે વિનાશ છે અને એવા ઉપચાર તે આપઘાતેના ઉપાય છે. ચારે તરફથી આપણા પ્રયત્ન અફળાઈ પડે છે, દશ દિશામાં, દેશમાં અને પ્રદેશમાં નેતાઓને પણ અપાર પરિશ્રમ કરતાં પણ કાર નથી, એ વિગેરે સર્વ અનર્થના અવિચારી કાર્યોનાં પરિણામ છે. સ્વદેશી દ્રષ્ટિથી જુઓ અને સ્વદેશી માથી વિચાર,
પરિસ્થિતિ આ પ્રમાણે છે, પણ પરમી અને ઈતર છનનું અનુકરણ કરનોને કેઈ ઓર જ પ્રકારનો છિવિકાર મટે છે. તુલીની બૂમો પાડનારાઓને તેના માતા પિતા, પૂર્વ અને માતૃભૂમિની ખાતર આગ્રહ પૂર્વક એટલું તો કહેવાનો અમારો હક છે (વરાજ્યના હકથી પણ એ હક વધારે પ્રબળ અને વધારે જમસિદ્ધ છે) કે--તમે જરી સ્વદેશી દ્રષ્ટિથી લઇઓ અને સ્વદેશી મનથી વિચારો.” જુઓ સમય વીતિ ગયે નથી, હળાહળ કળિયુગમાં પણ ધર્મની સ્થિતિ અને તેનું સંરક્ષણ તો થવાનું જ છે.
આપતતઃ હવે એ વિચારવાનું ઉપસ્થિત થાય છે કે પોતાના લૈકિક અને
પારમાર્થિક ઈચ્છાર્થની સિદ્ધિને માટે હિંદુ પ્રજાની પાસે શી સામગ્રી છે અને તે કેવો ઉપયોગ કરવો ? અર્થાત્ હવે શું કર્તવ્ય છે ? દેવોને પણ દુર્લભ અને છે. પણ જેના ઉપર આધાર રાખે છે, અને નિરંતર જેના થશે ગાય છે એવી ધમાં હને અનુકૃળ તથા મર્યાદાશીળ ઘમક્ષેત્રરૂપ શ્રી ભારતભૂમિ જેવી માવ મિ છે એ તમારી પહેલી મહાસદ્ધિ છે. જેઓ ત મા ધર્મનું ભાવ : હા સમેત અનુષ્ઠાન કરે અને પિતાના પૂર્વ અને તેમના ઉપદેશના

Page #29

નવ યુવાને સાંપ્રત કન્ય વિષે ઉપદેશ
પ
ધર્મ ભૂમિમાં વર્ષ
જો સ્વધમાં હિ શકવાનું નથી. પણ
આદર્શને અંત:કરણમાં સતત રાખે તેજ પ્રત્ત્ત આ ભૂમિમાં શકે તેમ છે. અંતર અતિથિએ હારે આવશે અને જશે, પણ છેડા તા આ ભૂમિના ઉત્સંગમાંથી કાઇ પણ તમને દૂર કરી જે તમે ખેાટી લાલચે ને વશ થઇ તમારે ધર્મ છેડશે! અને બીજી ધર્માભાસવાળી પ્રજાનું અવિચારીપણે અથવા વિચારી પણે અનુકરણ કરશે તે તે અનુકરણ એજ તમારે આત્મવધ થઇ પડશે. માટે સાવધાન રહે ! તમારા પાતા તર જુઓ, તમારા શરીરમાં વહેતા રૂધિર તરફ જુએ, તમારા યશસ્વી પુણ્યતિ પૂર્વજો તરફ બ્લુ, અને તે પછી તમારે જે ઉપાયે ઉન્નતિ માટે જવા હાય તે ચેો.
હિંદુ પ્રજાની પારો સામગ્રી શી છે ?
હિંદુ પ્રજા પાસે જ્ઞાતિ રૂપ અતર વ્યવસ્ત્રસ્થાવાળી વ્યવસ્થામાં વધુ અને શ્રમ ધર્મનું મૂળ સ્વરૂપ જેવુને તેવું અકમ ધ છે. દયા, દાન અને દમ (ઇન્સ્ટિ દમન ) નું વલજી પણ અસલ જેવુ જ હલ્લુ પણ છે; એકતામાં વ્યવસ્થાપક અનેકતા અને અનેકતામાં વ્યાપક એકતા પણ તેવીજ અપ્રતિહત છે; અંત:કરજીને ઝુબ થવા દેતા હુંરેક કાર્ય માટે ઉપયેગી એવી એકાગ્રતાને તથા સમાહિત સ્થિતિ ખ જાનાર સતીષ અને પાત પેાતાના કજ્યમાં હુલકાઇના ભાસ થઈ અદેખાઇને પ્રવેાજ થવા ન પામે એવી જાતસિદ્ધ ધર્મબુદ્ધિ પણ સર્વત્ર સુસ્થાપિત પ્રાત્સાહુતિ પર્યંત નિ:સ્વાર્થતા અને નિષ્કામના પણ હજુ મરી ગઈ નથી. ગાય પૂર્વજોના લેહીમાં વહેતાં બુદ્ધિ અને આહુબળ પ્રજામાં છે. તેની સાથે પેતાનું હિંદુ જવાનો સાથે ઇતર પ્રાની સાથે હળીમળીને કામ કરવાની સાત્વિકતા પણ પ્રત્યક્ષ છે. આ ઉપરાંત બીજી ઘણી સામગ્રી હિંદુ પ્રજાની પાસે છે, પણ નવી પરિસ્થિતિને અનુસરી તે સમગ્રના ઉપયોગ કરવાની તેઓને ગમ પડતી બ તથાપિ તેમાં તેને દોષ નથી. તે દોષ પણ તે પરિસ્થિતિનેાજ છે. સાંપ્રત પરિસ્થિતિ.
પરિસ્થિતિ એવી છે કે ઝુના વિચારવાળા નાયકા માંહેના ઘણાખરા હિંદુપ્રજની સાધનસામગ્રીને અવિવેકપૂર્વક થતા ઉપયોગ અટકાવવાના પ્રયત્ન કરતા નથી, અને નવા વિચારના નાકે તે સાધન સામગ્રીને હિંદુ પ્રાની હુતિને પ્રલયાગ્નિમાં હા!કાના ઉપયોગમાં ચેાજવા એકે પગે થયેલા છે. મુકાખલે શ્વેતાં જીનાઆની ખામી ઉર્જાતમાં થતા બિલબ માટે જવાબદાર છે; નવાએ તે હિંદુ પ્રજાના પ્રણાશના એખમદાર છે. વિલીંગ પ્રત્યક્ષ હાવાથી અધીર વ્યકિતઓને હે પુરે પ્રશ્નનું નામ ભાર લેવાથી ટૂંકી મુર્તિ !

Page #30

કરી જે ધર્મ પ્રકાશ
ભૂલમાં ફસાવી “પીળું જણાય તે બધું એનું” એવી માન્યતા ઉપજાવી રહ્યું છે. ખરી રીતે બેલીએ તે તે જેને હાલ સંક્રાંતિ કહેવામાં આવે છે એવી સંભ્રાન્તિની દશામાં થતી તાણુતાણ છે. આ પ્રાણાતાણની સ્થિતિમાં એક પ્રકારનો ખીચડે થતો જણાય છે. આ ખીચડો થયો છે તે અનિવાર્ય છે. સર્વ પ્રજાઓમાં આવા પ્રસગે કેઈ કોઈ વાર પણ આવ્યા વિના રહેતા નથી આવા પ્રસંગોમાં શું કરવું તેને ઉપાય એજ છે કે જે શિષ્ટાચાર તમારા પૂર્વજોએ સ્થાપે છે, તે માગે ચાલવાને તમે પ્રયત્ન કરો-એજ તમારો સનાતન ધર્મ છે. બંને જમાનાવાળા ઓનું તેમાં હિત રહેલું છે, તેથી પિતાપિતામહને પરંપરાને શુદ્ધાચાર છોડે નહિ તથા ઉન્નતિને માટે ઉપચાર અને ઉપાયો કરતાં રહેવું, તેજ આપણી સ્થિતિ અર્થાત અસ્તિત્વ રહેશે, અને સાચી પ્રગતિ ઉન્નતિ વિગેરે આપણને પ્રાપ્ત થઈ શકશે.
આ લેખ અમારા વાંચકોને તેમજ જે વર્ગમાં પણ ઉછળી રહેલા નવ યુવને ઉપયોગી અને કિતક જાણ અમે પ્રગટ કર્યો છે, આશા છે કે તેઓ આ લેખ શાંતિથી વાંચી તેને સાર ગ્રહણ કરશે.
તંત્રી,
स्फुट नोध अने चर्चा.
પ્રતિમાસ આવતાં પર્વોની સંખ્યામાં પિસમાસમાં પાસ દશમને દિવસ આવે છે. અમારા ગ્રાહક બંધુઓના હાથમાં આ અંક આવશે તે પહેલાં તે તે
તકમી પણ ગચે હશે. પિસ દશમ તે ગુજરાત-કાઠિયાવાડની અપેક્ષાએ ગણાતા માવાર વેદ ૧૦ નો દિવસ છે. રાજપુતાના, પંજાબ, માળવા, બંગાળ વિગેરેમાં આપણા તરફની ગણાતી વદને હવે પછીના મહિનાના નામથી ઓળખવામાં આવતી હોવાથી માગશર વદ ૧૦ તે પોસ વદ દશમને નામે ઓળખાય છે. આ દિવસ તે પરોપકારી વીશમાં તીર્થકર શ્રી પાર્શ્વનાથના જમ કયાણકનો દિવસ છે. આ આખો ચોવીશીમાં પાર્શ્વપ્રભુનું નામ ઇતિ–ઉપદ્રવ સંહરવામાં વધારે સબળ કારણ રૂપ દેખાય છે, આ સંસારની આધિ, વ્યાધિ, ઉપાધિ, ઈતિ, ઉપદ્રવ મટાડનાર, દુઃખ દેહુગ ચૂરનાર અને સુખ સંપદા આપનાર તે પ્રભુનું નામસ્મરણ ગણાય છે, અને તેમના આદેય નામકર્મના પ્રકર્ષથી તેમ બને પણ છે. પરભવમાં સ્વર્ગ અને એવું જ તે નામનું સ્મરણ આપી શકે છે. ઘણે સ્થળે તીર્થસ્થાનોમાં પાર્શ્વના .. - એના હોય છે. અને તેની જા !-- એ. દૂર થાય છે.

Page #31

રકૂટ બેંધ અને ચર્ચા.
આવા આહાવ-પરભવમાં સર્વ પ્રકારનાં ઈહુલેકિક અને પારલેકિક સુખ આપનાર પાર્શ્વનાથ પ્રભુનો આ પિસ દશમ જન્મ કલ્યાણકનો દિવસ છે. પ્રત્યેક માસની વાત દશમી યથાશક્તિ તપાદિવડે આરાધવાથી તે પ્રભુના કલ્યાણકની આરાધના થઈ શકે છે. આ તપ દશ વર્ષ સુધી કરવાનું છે. તે માટેની વિધિ આ પ્રમાણે છે. પ્રથમ કૃષ્ણ નવમીને દિવસે સાકર અથવા ખાંડનું ઉષ્ણ પાણ કરી તેનું પાન કરવું અને
એકલહાણું કરવું, દશમીને દિવસે એકઠામે આહાર કરી (એકાસણું કરીને તે જ ઢામે પાણી પીને ચવિહાર કરે, ભૂમિશયન કરવું, બ્રહાચર્ય પાળવું, બે વખત પ્રતિકમણ કરવાં, તથા શ્રી પાર્શ્વનાથા અતિ નમઃ” એ મંત્રનું બે હજાર ગણાવ્યું ગણવું. એકાદશીને દિવસે પણ એકાસણું કરવું. પ્રતિક્રમણ, બ્રહ્મચર્ય પાલન અને ભૂમિશયન ત્રણે દિવસ કરવાં, તથા બહુ ભાવથી દેરાસરમાં અષ્ટ પ્રકારી અગ્રવા સત્તર પ્રકારી પૂજા કરવી, અને પારણાને દિવસે યથાશક્તિ સ્વામીવાત્સય કરવું.” પિસ દશમને દિવસ આરાધવાની આ વિધિ છે. દરેક પુરુષ કે સ્ત્રી આચરી શકે તથા કરી શકે તેવા પ્રકાર અને પ્રાંતે પરમપકારી થાય તે આ તપ છે. આ પર્વનું આરાધન કરનાર શ્રી પાર્શ્વનાથ અને મહાવીર ભગવંતના આંતરામાં થયેલું સુરદીની જેમ ભવ–પરભવમાં સુખ-સંપત્તિ-સ્વર્ગ અને એક્ષ એળવે છે. તેની વિસ્તારથી કથા પવેની કથાની બુકમાં આપેલી છે. આ આદરવા લાયક વ્રતને મારા વાંચક બંધુ યથાશકિત અવશ્ય આદર કરશે એવી આશા શાવામાં આવે છે.
લડાઈ પૂરી થઈ, વરસાદ સારા થયા, સ્ટીમરાદિને વ્યવહાર પરદેશ સાને શરૂ થયે, જગમાં ઉપલક એ શાંતિ ફેલાતી હોય તેમ લાગ્યું, અને બગોળ છુટતા તે પણ બંધ થયાં, છતાં હમેશની જરૂરીઆતની ચીજની મોંઘવારી તો દાણી સખત ચાલુ છે. સાલની મઘવારી તે વળી આગલા સર્વ વરસની સુંઘવારી ભૂલાવે તેવી ઘઈ છે. ઘી, તેલ, ખાંડે, સાકર, દાણા, કાપડ દરેક વસ્તુઓ અતિ પછી થઈ છે અને થતી જાય છે, મોંઘવારીને ખ્યાલ આવતાં સવેનાં હદય કંપે તે - મય આવી ગમે છે. અને ઘણુ પાકયું છે, છતાં મેંઘવારી તે વધતી જ જાય છે. પરદેશે દરેક વસ્તુ માટે મુખ્ય છે, હિંદુસ્તાન માંથી કાચામાલ, અનાજ તથા ગાયો પણું સંખ્યાબંધ પરદેશ કે ય છે. પરંતુ તે મુલકો ગમે તે ભાવથી વસ્તુ ખરીદી અથી ઉપાડી જાય છે, અને આપણા દેશમાં મેંઘવારી થાય છે. મજુર તથા ખેડુત વર્ગને તો પૈસા વધારે આવે છે તેથી આ મંઘવારી તેમને વિશેષ ઉપદ્રત કરનાર લાગતી નથી, પણ વચલા વર્ગના લોકો વાહિયા અને

Page #32

શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ.
ઘવારી લીધે જેઓને ખર્ચનો હિસાબ રહેતો નથી તેઓને ખરેખર મરો થાય તેવો પય છે. ટુંકી આવકવાળાને ખાવાની રીજને ખર્ચ પણ શું થાય તેનો વિચાર આવતાં હૃદય કંપે તે વખત છે. દરેક માણસને ઉદરપૂતિ તો કરવી જ પડે, ભલે શોખની કે પિષ્ટિક ચીજો ન ખાય, પણ ઉદર પૂર્ણ થાય તેટલું ખાવાનું તે જોઈએ જ. તેટલામાં પણ કેટલે ખર્ચ થાય તે વિચારવા જેવું છે. ખરેખર સ્વામી વાસ કરવાને આ સમય છે, ઉપધાનાદિ અને અઠ્ઠાઈ મહીસાના ખર્ચ સાથે દમ બંધુઓએ આ બાબતને પણ વિચાર કરવા જેવું છે. પિતાના હાથ નીચેના
અને જાતિના બંધુરોને પ્રથમ વિચાર કરવાનો સમય છે. શ્રીમંત બંધુઓને પિતાને ઉદાર હાથ મોંઘવારીથી મુંઝાતા સ્વામી બંધુઓને આ મોંઘવારીનું ક8 ન પડે તેવી રીતે લંબાવવા, તેવી દુકાનો ખોલીને અગર અન્ય પ્રયત્ન કરીને સહાય આપવા અમારી વિનંતિ છે. આશા છે કે સર્વ સ્થળે વિચરતા મુનિ મહારાઓ પણ
જ બાબતને ઉપદેશ કરશે, અને શ્રીમંત બંધુઓ સ્વામી બંધુની સેવામાં કટીદ્ધ થશે. ખરી સ્વામીભકિત આમાંજ રહેલી છે તે વારંવાર જણાવવાની જરૂર નથી.
આચાર્ય પદવી પ્રદાન મહોત્સવ જેવા અને સાંભળવાને લઇને દર વર્ષ પ્રસંગ આવે છે. હાલમાં જ અમદાવાદમાં પન્યાસ નીતિવિજયજી આચાર્ય 'પદ ઇબહુ ધામધુમથી આપવામાં આવ્યું છે. પ્રત્યેક સાધુ આચાર્ય અગર બીજા કોઈ પણ પદોથી વિભૂષિત થાય તેમાં અમને તે કાંઈ પણ વાંધો જણાતો નથી, પણ પદારહ કરનાર દરેક વ્યક્તિએ તે પદારોહણ પછી પોતાની કેટલી ફરજ વધે છે તે સમજવાની અને તદનુસાર આચરણ કરવાની જરૂર છે. કાર્ય–ક્રિયા નિષ્પન્ન અને ગુ! પિન્ન તેમ પદના બે વિભાગ છે. પંન્યાસાદિક પદવી તે અમુક યોદ્ધહ. બની ક્રિયા કર્યા પછી મેળવાય છે, તેમાં તપસ્યા ગુણની વિશેષતા છે. પણ આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, વ્યાખ્યાન વાચસ્પતિ, ન્યાયરન વિગેરે પદો તે ગુણનિપજ છે. તેમાં કિયા શારે ૯પ કરવાની હોય છે. આ ગુણનિષ્પન્ન પદવી પ્રાપ્ત કરનાર મુનિ મહારાજ તે પદવીથી જે ફરજો બજાવવાની હોય તે બજાવે-જૈન, નકમ, જેના પર અને સર્વિધ સંઘની ઉન્નતિ થાય તેવા પ્રયાસો કરે. પોતાના સર્વ સમય તેવા કોરોજ પસાર કરે, તે તે આ પદવી પ્રદાન અને તત્સ બધે થતા મહિસ્સો ફળદાયી
છે. જેનો મને વિશિષ્ટ ફરજ સમજનારી વ્યક્તિઓની વધુ પ્રાપ્તિ થવાથી તે હો ભાગ્યશાળી થાય છે. પણ આવા પદવી મહા ફકત તેનામધારી પદો વધારા માટે જ કરવામાં આવે, પદવીધર યાપી છેતાની ફરજથી વિનિમુક્ત

Page #33

રૂટ નોંધ અને ચર્ચા,
તે લાગે છે, નવીન પદવી ધારણ કરનારા પાચાર્યશ્રીને, તથા અન્ય સુરતાદિ છે. પંન્યાસ પદવી ધારણ કરનારા મુનિ મહારાજાઓને અમારી નમ્ર વિનંતિ છે કે જે ઉચ્ચ પદારહણ કરવા આપ તત્પર થયા છે, તેને સફળ કરવા અને જે સંઘે આપનામાં તે માટેની લાયકાત જોઈ છે તે લાયકાતને વિશેષ ફળીભૂત કરવા પાપ સંપૂર્ણ પ્રયત્નવાન બનશો, અને જેન કેમ તથા જૈન ધર્મની વૃદ્ધિ, આબાદી અને અંકયતા વધે તેવા પ્રયાસ જરૂર કરશે.
માગશર વદિ અને દિવસે પાલીતાણામાં નામદાર ઠાકોર સાહેબ બહાદુર હજીને રાજ્યારોહણ કરવામાં આવ્યા છે. મહેમ ઠાકોર માનસિંહજી ગુજરા જતાં ઠાકર બહાદુરસિંહજી સગીરવયના હોવાથી પાલીતાણામાં યુરોપીયન દ્વારા મેનેજમેંટ કરવામાં આવેલ હતું. ના. બહાદુરસિંહજીના રાજ્યારોહણ પ્રસંગે શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીના પ્રતિનિધિઓ અને અને અમદાવાદની એને ન કમીટીના મેંબરો સારી સંખ્યામાં પાલીતાણે આવ્યા હતા, એક સુંદર અને મૂલ્યવાન કાશ્કેટમાં ના બહાદુરસિંહજી ઠાકરને બહુ ઠાઠમાઠથી માનસ્ત્ર આપવામાં આવ્યું હતું, તથા પિશાક નિમિત્ત બહુ સારી રકમ શેઠ આણંદ કલ્યાણજીના પ્રાંતનિધિ તરફથી આપવામાં આવી હતી. નામદાર બહાદુરસિંહજી ઠાકોર ઇગ્લાંડ જઈ વિદ્યાભ્યાસ કરી આવેલા છે, તેઓ સ્વતંત્રતાની હવામાં ઉછરેલા છે, સ્વતંત્ર રીતે વિચાર કરે તેવી શક્તિવાળા છે, તેથી આણંદજી કલ્યાણજી તથા શ્રી સિદ્ધાચળજી તીર્થના સંબંધમાં જે સંકુચિત નીતિ તે રાજ્ય તરફથી વારંવાર ધારણ કરવામાં આવે છે તે ના. બહાદુરસિંહજી ઠાકોરના રાજ્યમાં નાબુદ થશે, અને વધારે છુટથી અને સરલતાથી અરસપરસને વ્યવહાર ચાલુ કરવામાં આવશે તેવી આપણે આશા રાખીશું. વળી કસ્ટમના નામથી પાલીતા; સ્ટેશને ઉતરતાં જે હેરાનગતિ દરેક યાત્રાળુને ભેગવવી પડે છે તેમાં પણ ફેરફાર કરવામાં આવશે, અને તેવી રૂડી સદંતર બંધ કરવામાં આવશે તેવી પણ આપણે આશા રાખીશું. શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીના માનવંત પ્રતિનિધિ ઓએ રાજ્યારોહણ પ્રસંગે બહુ સારો દેખાવ કરી બતાવ્યો છે. હવે સામો તેજ સુંદર દેખાવ કરી બતાવવો તે નામદાર મહારાજાની ફરજ છે.
બાર જૈન (વેતાંબર) કોન્ફરન્સને મેળાવડે મારવાડમાં શ્રી સાદી ગામમાં ભરવાનું નક્કી થઈ ગયું છે, તે માટે આમંત્રણ પત્રેિ પણ બહાર પડી ચૂક્યાં છે, અને તે માટેના દીવસે પિસ શુદી ૨-૩-૪ તા. ૨પ-ર૬ર૭ ડીસા :

Page #34

આ જૈન ધર્મ પ્રા.
હા આવ્યા છે. આ એક અમારા ગ્રાહક એના હાથમાં જશે તે લગભગ તો કે ? ના ભરાવાને સમય પણ થઈ જશે. દરેક સ્થળેથી ડેલીગેટે સારા પ્રમાણમાં જો તથા જેન કેઝની અકયતા સાધવાના આ અનુપમ સાધનમાં સર્વ બંધુઓ યાત ફાળે અવશ્ય આપશે તેવી અમને આશા છે. સાદરી જવામાં આવ્યું
કઈ ખાવાનો તથા વરકા, ના, નાડકાઇ, ઘર, મુછાળા મહાવીર વિગેરે પંથના સ્થળની યાત્રાને લાભ મળે તેમ છે, તથા સાદરીની નજીકમાં જ આખા હિંદુસ્તાનમાં જે દેરાસરનો નમુનો નથી તેવા નલિની ગુમ વિમાનની આકૃતિ વાહ!! ૧૪૪૪ થાંભલા તથા ૮૪ યરાઓથી વિભૂતિ શ્રી રાણકપુરજીના મહાન ચા લાવ્ય દેરાસરના દર્શન પણ લાભ મળે તેમ છે. વળી રાત ઉલમી મુનિરાજ શ્રી વલ્લભ વિજયજી મહારાજ સાપરિવાર ત્યાં બિરાજે છે, તેમના દાનને, સહુ પદે પણ લાભ મળશે. સાદરી કેન્ફરન્સમાં જોવામાં આ પ્રમાણે સ્વામીબંધુ એનાં દર્શન, અકયમાં વૃદ્ધિ, તીર્થયાત્રાનો લાભ, મુનિ મહારાજનાં દર્શન વિગેરે
લાજે છે. કેન્ફરન્સના પ્રમુખ તરીકે હોશિયારપુર વશ બાબુસાહેબ દોલતરારજી નાહરને પસંદ કરવામાં આવ્યા છે. આ બારમી કોન્ફરન્સ વિશ્વવત નિવડે
ને જેન કેમના ભવિષ્યના ઉદયમાં વિશેષ સહાયકારી થાઓ તેવી .મે આશા રોકો છીએ.
કાગડાર વદિ ૨ ને બુધવારને દિવસે સવારમાં જોકે એક ઉચ૨ પ્રતિને શું. કવિ વવૃદ્ધ પણ સરલ હીરો ગુમાવે છે. તે દિવસે વૃદ્ધ મહામાં નિરાજ શ્રીગુલાબવજયજી ભાવનગર નજીક ગોઘા ગામમાં નવખંડા પાર્શ્વનાથ હતી શિતળ છાયા નીચે પ્રભુનામ મરણ કરતાં દેહત્યાગ કર્યો છે, આ મહાત્મા ઉપ પરસની લગmગ ઉરના હતા, પણ બાપ થવઝ નિવેષ ધારી થયા હતા. તે ના જ કિશોરગઢ ગામમાં બ્રાહ્ય કુળ . છ વરસની બાહ્યવાદો તેમને જતિના હાથમાં સોંપવામાં આવ્યા હતા, અને નવ વરસની ઉમર તે જતિપણાની દીક્ષા આપવામાં આવી હતી, કાર પર પ્રતિપણાનાં ધ ધનની સરખાઈ ન દેખાવાથી યતિપણું છેડી દઈ શ્રી રાજેદ્રસૂરિ પાસે દી. અંગીકાર કરી, ત્યાં પણ જણ ઘાઈની ખટપટથી તેમના જીવને શાંતિ નહિ મારાથી ત્યાંથી પરમોપકારી પ્રાતઃસ્મરણીય મહાત્મા મુળચંદ્રજી મહારાજ પી. રામદાવાદ આવીને સંવેગી દીક્ષા અંગીકાર કરી, અને જીવન પર્યંત કિયા મિ. સતત સંયમેવમી તરીકે લાંબા વખત સુધી સંયમ માર્ગ આર. તે બ્રિાચારી હતા, વચનસિદ્ધ હતા, અને તેમને જોતાં તેમની મુખાકૃતિ
છે કે તેમની શતા, રક્ષરતા, 'હા, એ સમોસાદ્ધ તાશ જણાઈ

Page #35

કુટ
ધ અને ચર્ચા.
આવતા હતા. તેઓએ લુણાવાડામાં લગભગ વીશ રોમાન્સ કર્યા તે લુણાવાડાવાળા તરીકે પ્રખ્યાત થયા હતા. હાલમાં શરીરની અશક્તિને ટીદે છે.' નવ વર્ષથી તેઓ ધામાંજ ચોમાસા કરતા હતાં. ત્યાંની શીતળ હવાથી તે ..
કુતિ સ્વિસ્થ રહેતી હતી. સંયમની ક્રિયા કરવી, વ્યાખ્યાન વાંચવું, ઉપદે. પવો વિગેરેમાં હંમેશા ઉભા હતા, અને વર્તમાન સમયની ખટપટથી તદ. રહેનાર હતા. તેઓએ તો ક્યાં ગયા હશે ત્યાં સંયમની ઉત્કૃષ્ટ આરાધનાથી રોડ ઉત્તમ સ્થળજ મેળવ્યું હશે, પણ તેમના દેહાવસાનથી જેન કે. એક ર છે ગુણી મહાત્મા મળે છે. આવા અમૂલ્ય હીરાની પેટ જૈન કેમાં કરે તેને ખબર પડતી નથી. આ મુનિ મંડાત્માના મરણથી તેમના શિષ્યાદિને રંડારોડ. આપતાં તેમના સન્માર્ગે ચાલવા તેમને વિનંતિ કરીએ છીએ. આ ડુંદર સરગવાન શ્રી સંજે હુ ઉદારતા દર્શાવી છે. આવા નાના ગામમાં પડી મહાત્માન કયા વાપરવા રૂા. ૩૦૦) લગભગ જુદી જુદી વ્યક્તિએ કાર છે , અને તેમના અવસાન પાચ, અઠ્ઠાઈ અોત્સવ તથા દેરી વિગેરેને ખર્ચ પી. પર પગનલીલ તરફથી આપવામાં આવનાર છે, જેમાં એક હજાર ઉપ’ . અ થવા લ છે. અને તે મહાત્માના આત્માને શાંતિ ઈચ્છીએ છીએ,
હાલમાં બહાર પડતા ચર્ચાત્મક લેટે કેવી ખરાબ અસર ના , તે ઉપર અમારા લાંચક જીઓનું એ પ્રથમ ધ્યાન ખેંચી ગયા છીએ. .. પિફની કોઈ પણ નેંધ ન લેવી તેવી અમારી ઇચ્છા છે; પણ કઈ કે ઉધે તે દેરારા, અને વાંકે ને ગતિએ પહોંચાડનારા દષ્ટિએ કે : - તે વાંચી હદય કમકમે છે અને તેવા ફ્લેટની ઉધી અસર અમારા વાંચડ એપ ઉપર ન થાય તેવા ઈરાદાથી તેમનું ધ્યાન ખેંચવા માટે ટુંકમાં તેવા - વાર એની નોંધ લેવાની જરૂર પડે છે. હાલ છપાવીનો જમાને છે, અને કે એ છાપાનાં ૩૩ છે, પણ જેનાથી પામેલાનિ થતી અટકે, ડાબા કે શની કૃદ્ધિ પર તેનું કાંઈ પણ ન જવું, અગર બંને ઉધી અસર : ૬ ક. તેટલું અમારા વાંચક બંધુઓને જણાવવાની અમારી ફરજ સમજીએ છીએ. હદ ; સુધારા કરાવવા ઈચ્છતા મંડળમાં પતિ-બંસીલાલ સોમનલાલે ઝંપલાવ્યું છે અને “નના સુરમાં નિકા” તે મથાળા નીચે એક લેટ પાઠી સાધુજીવનની દાળ દિશા દેખાડવાનો તેમણે પ્રયાસ કર્યો છે. કદાચ .. ! કોઈ મુનિરાજ છસ્થ જીવ હોવાથી હનીય કર્મના વિવશ વતી પડી છે સ્થળે ભૂલ કરે, તે તેથી હું એક સાધુ મહાત્માઓને તેવા દેખાડવા માં આ તે પડતની હુર બનાવે છે. સાધુ જીવન કેટલું આદરણીય, સ્તુતિપાત્ર પર

Page #36
સારા છે તે છે કે શરૂઆત પંડિતજીએ જણાવ્યું છે, પણ યાર પછી કાળી * દ. આખા ફલેટમાં પ્રયાસ કર્યો છે. સાધુઓને એવા એવા ઉપનાથ સં . છે કે જે વાંચતાં સાનરસિક અને જૈન ધર્મની ઉતિ ચાહનાર બધુએ હદ કમ્યા વગર રહેતું નથી, વિદ્વાન પંડિતજીને સાફ અને ગુરૂદેવામાં દાદા માલુમ પડ્યા કે કાંઈ પણ આહુમ પડ્યા? તે જણાવવાની કૃપા કરી હતી તે તેમનું પંફલેટ કઈક ઉપકારક થાય તેમ મને લાગે છે. - મસળવા પ્રમાણે એમાં લખેલું નામ કુત્રિ છે તે જે વ્યક્તિએ એ અકાર્ય કરીને તેણે શરમ 1 જેવું છે. વિશ્વના નામથી પણ એવું જ અગ્ય પંપલેટ બહાર પાડ્યું છે. આવા પફલેટે માત્ર તેના પ્રસિદ્ધકત્તાની વાવવૃદ્ધિના સૂચક છે. છ રીતે સાધુજીવનની કાળી દિશાને એકદમ મિથ્યા દેખાવ કરે તે શું? તેની મને તે ખબર પડતી નથી. જે ઉત્કૃષ્ટ ચારિત્ર અને ઉત્તમ વી. શક ન આહાર અને સાધ્વીજીઓ રાખે છે, જે ઉત્તમ પશે તે છે તેમાંથી કયા માર્ગની શ્રેણિ ઉપર આવા પંડિતો અરે રધુ મુનિરાજની નિંદા કરનારા હશે તેને વિચાર કરતાં શૂન્ય સિવાય કાંઈ આવવા સંસદ ન ના ઓ અને સાધ્વીજી મુખ્ય કાર્યો સ્માથી જીવન ગાળવું, આ એલ. કરવી, પરોપદેશ આપી પરાત્માને સમાગે ચડવવા અને જિનશાસ નહિ. લડવંતના પ્રરૂપિત અમને બાધ ન આવે તે રીતે પ્રરૂપણ કરવી અને મા આવો જણાય પિતાને પણ વિરોધ જતાવ. અમુક બાબત પરિત છે અગર તેને અનુસરે તેવા વિચારો ધરાવનાર માનતા હોય તે કરતાં જુદી વિસારે સાલું સુનિ મહારાજાએ વિરાર બતાવે કે વર્તન કરે, શાસનની હેલા તો દેખી શાસનરસિકનું હૃદલ બળે તેવી સાચી વાત જણાવવા પ્રયત્ન કરે એણે પંડિત જેવા વિદ્વાન ગણાવા ઇછતા મા લે છે તે શબ્દમાં ગમે તેવી જાત વખાણ કરે તે શું ચાલી રહેવા લાયક મા ાનથી વાંચવા લાયક છે ? કદાર કેઈ ઉચ્ચ જ્ઞાન: ભવે મુનિ મહારાજાએ પણ ભૂલ કરેનેજ કરે તેવું ઇચરાવવામાં કે માટે કહી શકાય તેવું નથી, તેથી તેમને પિટારા, લાલ, દાંભિક એવા ઉપનામથી જાલંકૃત કરવા તે શું વ્યાજબી અને હાદા માણ સનું કામ છે? આવા પતિને કદી પણ વિદ્યાનું સુનિ મહારના તરહી અને ઉપર જળવાનો કે બોપાત પવાનો પ્રસંગે નહિં જ હેય નહિ તે જે હજારો ને ઉપદેશામૃતથી તે પવિત્ર કરે છે અને સન્માર્ગે દોરે છે તેવા ઉનાના કાર્યના બદલામાં આવું હલકાઈ દેખાડના લખવા તેઓ કપ તેયાર થાત નહિ. એવી અમારી માન્યતા છે. સાધુધ ઉપર છેષ કરાવનાર, ગતિએ દોરી જનાર અને જ્ઞાનરસિકને ખેદ ઉપજાવનાર આવા પેટે મારે જે તિરસ્કાર For Private And Personal Use Only