________________
સજ્જન લક્ષણ,
૨૦૩ માણુમાં તે વધારે અનુકરણીય ગણાય છે; તેના અંતઃકરણની પ્રવૃત્તિ ઉપર આધાર રાખવાની સ્થિતિ તે સંપૂર્ણ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થયા પછી પ્રાપ્ત થાય છે. શુદ્ધ જીવનક્રમના નિમાણ થયા પછીજ પ્રાણી સજ્જનની પંક્તિમાં આવી શકે છે અને તેજ પ્રાણી અશુદ્ધ ક્રમપર વ્યવહાર વહન કરે તેા દુર્જનની પંક્તિમાં આવી જાય છે. એ વ્યાખ્યા પ્રસ્તુત વિષય માટે ઉપયાગી છે તેથી લક્ષમાં રાખવાની છે. સાથે એટલું પણ ધ્યાનમાં રાખવાનું છે કે જેને કવિરાજ પ્રમાણભૂત સજ્જન કહે છે તે વ્યક્તિઓની સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરવાનું સાધ્યમિ દુજ હૃદયચક્ષુ સન્મુખ રહે છે. આથી જણાય છે કે સિદ્ધ આત્મચેાગીઆએ જેને સજ્જન કહ્યા હાય અને જેએ શુદ્ધમાર્ગ રેખા અંકિત કરવા ચેાગ્ય સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરી શકે એવા સંજોગામાં હાઇ શકે તેવું વર્તન કેવું હોય એ જો આપણે જાણીએ તે તેવા થવાના પ્રયાસ કરવાનું–વિચાર કરવાનું આપણને સાધન મળે. સજ્જનના અનેક ગુણા શાસ્ત્રમાં કહ્યા છે અને એ તરફ પ્રવૃત્તિ કરવા વારંવાર પ્રેરણા પણ કરી છે. એનાથી ઉલટુ દુર્જનની નિંદા પણ અનેક સ્થાનકે કરી છે; એ સર્વના સંગ્રહ કરવા મુશ્કેલ છે અને આવશ્યક પણ નથી. જૈનશાસ્ત્રકાર શું કહે છે તે પ્રથમ જોઇએ. શ્રી સોમપ્રભાચાર્ય સિંદૂરપ્રકરમાં કહે છે કેन बूते परदूषणं परगुणं वत्यल्पमप्यन्वहं संतोष वहते परर्द्धिषु पराबाधासु धत्ते शुचम् । स्वश्लाघां न करोति नोज्झति नयं नौचित्यमुल्लंघय त्युक्तोप्यप्रियमक्षमां न रचयत्येतच्चरित्रं सताम् ॥ ૧ સજ્જન પુરૂષ પારા દૂષણને બેાલતા નથી; ર્ પરના ઘેાડા પણ ગુણાને નિરંતર કહે છે; ૩ ખીજાની સંપત્તિ જોઇ પાતે અસતાષી થતા નથી તેમજ તેનાપર મત્સર ધારણ કરતા નથી; ૪ બીજા પ્રાણીને પીડા થતી જોઇ પેાતાનેજ પીડા થતી હોય એમ શાક ધારણ કરે છે એટલે પારકા દુ:ખે દુ:ખી થાય છે; ૫ આત્મપ્રશંસા કર્દિ પણ કરતા નથી; ૬ વિનયના ત્યાગ કરતા નથી; છ ચેાગ્યતાનુ ઉલ્લંઘન કરતા નથી-૮ તેને કેઈ અપ્રિય વચન કહે તેા પણ ક્રોધ કરતા નથી.”
