Book Title: Jain Darshanma Shraddha Matigyan ane Kevalgyanni Vibhavana
Author(s): Nagin J Shah
Publisher: Bholabhai Jesingbhai Adhyayan Sanshodhan Vidyabhavan
View full book text
________________
જૈનદર્શનમાં શ્રદ્ધા(સમ્યગ્દર્શન)ની વિભાવના
દાવો કરનાર આધ્યાત્મિક ગુરુ પાસે જાય છે. તે તેની પાસે નમ્રતા, વિનય અને આદરપૂર્વક જાય છે. પરંતુ તેની પાસે જતાં પહેલાં તેણે તેની પરીક્ષા કરી જાણી લેવું જોઈએ કે તે ખરેખર આધ્યાત્મિક ગુરુ કહેવડાવવાને લાયક છે કે નહિ. તે લોભી, દ્વેષી કે મોહાવિષ્ટ તો નથી ને? તે ઢોંગી, ઠગ અને સ્વાર્થી નથી તેની ખાતરી કરી લેવી જોઈએ. જો તેની બહુ મોટી ખ્યાતિ હોય તો તેના ચારિત્ર્યની વધુ સૂક્ષ્મ પરીક્ષા કરવી જરૂરી બની જાય છે કારણ કે ખ્યાતિપ્રાપ્તને માટે દોષને પ્રવેશવાનાં બધાં દ્વાર ખુલી જાય છે. પોતે પ્રત્યક્ષ નિરીક્ષણથી તેમ જ યોગ્ય વ્યક્તિઓ પાસેથી માહિતી મેળવી તેનામાં ઈષ્ટ આધ્યાત્મિક ગુણો છે કે નહિ તેની ખાતરી કરી લેવી જોઈએ. તે ખરેખર આધ્યાત્મિક પુરુષ છે એ બાબતનો પોતાને સંતોષ થાય પછી જ સાધકે તેની પાસે જવું જોઈએ. તેની પાસે જઈ તે તેની ઉપાસના – સેવા કરે છે. ગુરુનો ઉપદેશ સાંભળવા તત્પર થાય છે. ઉપદેશને ધ્યાન દઈ સાંભળે છે. ૧૫ સાંભળ્યા પછી શ્રત ધર્મ કે સિદ્ધાન્ત સાચો હોવાની તેને લાગણી થાય છે, ભાવ થાય છે, પ્રતીતિ થાય છે. આ લાગણી, ભાવ, પ્રતીતિ એ શ્રદ્ધા છે. આ શ્રદ્ધા સાકારા છે કારણ કે તેને તેનો શ્રુત વિષય છે, વિષયસંભાર છે. શ્રદ્ધાની આ બીજી ભૂમિકા છે. આ ભૂમિકા શ્રવણ પછીની પણ મનન પૂર્વેની છે. શ્રવણ પૂર્વેનું તત્ત્વપક્ષપાત કે સત્યપ્રવણતારૂપ માનસિક વલણ અહીં ગુરુમુખે શ્રત ધર્મ કે સિદ્ધાન્ત સાચો છે એવા ભાવમાં વિકસે છે.
શ્રત ધર્મ કે સિદ્ધાન્ત સાચો લાગે પરંતુ તે ખરેખર સાચો છે કે કેમ તેની પરીક્ષા સાધકે તર્કથી, બુદ્ધિથી કરવી જોઈએ. સાધક શ્રત ધર્મ કે સિદ્ધાન્તને ચિત્તમાં ધારણ કરે છે અને અનુકૂળ સ્થળ-કાળ પ્રાપ્ત થતાં તેની તર્કથી પરીક્ષા કરે છે, તેના ઉપર મનન કરે છે. આપણા બધા આધ્યાત્મિક ગુરુઓએ તેમના ઉપદેશની પરીક્ષા કરવા કહ્યું છે. પોતાના તત્ત્વસંગ્રહમાં શાન્તરક્ષિત એક પ્રાચીન શ્લોક ટાંકે છેઃ तापाच्छेदाच्च निकषात् सुवर्णमिव पण्डितैः । परीक्ष्य भिक्षवो ग्राह्यं मद्वचं न
કૌરવા તે સોની સોનાને તપાવી, કાપી, કસોટી પર ઘસી સોનાની પરીક્ષા કરે છે; તેવી જ રીતે, હે ભિક્ષુઓ ! ડાહ્યા માણસોએ મારા ઉપદેશને પરીક્ષા કર્યા પછી જ સ્વીકારવો જોઈએ, મારા પ્રત્યેના આદરને કારણે કે મારી મોટાઈના કારણે ન સ્વીકારવો જોઈએ. બુદ્ધે કાલામોને ઉદ્દેશી આ જ વાત કહી હતી. જૈન હરિભદ્ર પણ આ જ વાત કહે છે. અને ઉપનિષદોએ પણ આ જ વસ્તુ કહી છે. “આ બધી બાબતોમાં આપણે કંઈ સમજી શકીએ નહિ, ગુરુ કહે તેને જ સ્વીકારી ચાલવું જોઈએ'–આ મનોદશા સારી નથી, એટલું જ નહિ હાનિકર છે. એટલે જ સિદ્ધસેન દિવાકરજીને ખુદને કહેવું પડ્યું: “અવિવાવિયા પુરવઠ્ઠમભૂથરિતિ વ્યવચિવવધાથ થાવતિ 'બત્રીસબત્રીસી
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
