Jain Agam Sahityanu Swarup

Author(s): Kokila C Bhatt
Publisher: ZZZ Unknown

Page 5

થી ઈ. સ. પૂ. ૧૫૧ ની વચ્ચે હોઈ શકે.
એટલે વાંચનાર માટે તે વખતે સિદ્ધાંતો અને આગ.'
વિધમાન હોવા જ જોઈ એ. સૂર્ય, ચંદ્ર અને જંબુપ્રજ્ઞાતિ એ ત્રણે 2થી ખૂબ જ પ્રાચીન છે. તેમાં કઈ શંકા નથી. આ ત્રણે પ્રજ્ઞતિઓનો
બંને પથ પવિત્ર આગમ ગ્રંથને સ્વીકાર કરે છે. અને ઉલેખ વેતાંબર અને દિગંબર પંથના સાહિત્યમાં આવે છે. પ્રથમ અંગસાહિત્યના બાર અંગોને સૌથી પ્રાચીન અને તેથી એ નિશ્ચિત છે કે દિગંબર અને તાંબર એમ બે પંથ ઉપયોગી થવામાં તેઓ એક મત છે. અન્ય બાબતમાં પડયા તે પહેલાં આ ત્રણે પ્રજ્ઞપ્તિઓની રચના થઈ હોવી મતભેદ છે તે આપણે આગળ ઉપર વિચારીશું. એટલું છે જોઈએ. તેમને સમય વિક્રમ સંવત પૂર્વને હોઈ શકે. સત્ય છે કે સિદ્ધાંતનાં ગ્રંથે એક જ સમયે અસ્તિત્વમાં
આવ્યા હોય તેમ નથી. જ્યારે સંઘ વ્યવસ્થિત થયે ત્યારથી છેદસૂત્રોમાંના દશાશ્રુત સ્કંધ, બહ૭ય અને વ્યવહારની સાહિત્યિક ખેડાણ શરુ થયું. આમ વીર નિર્વાણ પછી બહુ રચના ભદ્રબાહુએ કરી હતી. તેમને સમય ઈ. સ. પૂ. ૩૫૭ જ લાંબા સમયે આ બન્યું છે. તેથી આગમના પ્રાચીનતમ ભાગ ની આસપાસનું મનાય છે. તેથી આ સમય છેદત્રોનો પણ મહાવીર સ્વામીના પહેલા શિષ્યના સમયમાં હોય અથવા ગણી શકાય. યાકોબી તથા શુબ્રિગના જણાવ્યા પ્રમાણે પ્રાચીન વીરનિર્વાણથી બીજા સંકામાં ચંદ્રગુપ્ત મૌર્યના સમયનાં હોય છેદસૂત્રોનો સમય ઈ. સ. પૂ. ચોથીના અંતથી ઈ. સ. ત્રીજી અને તે સમયમાં પાટલી પુત્રની વાચના થઈ એમ માનવામાં સદીની સુધીનો ગણે છે. જીતક૯૫ આચાર્ય જિનભદ્રની કૃતિ આવે છે. તેમાંના કેટલાંક ઉત્તર કાલીન ભાગે દેવર્ધિગણિત હોવાથી તેને સમય નક્કી છે. મહાનિશીથનું સંશોધન સમયનાં હોઈ શકે. હરિભદ્રસૂરિએ કર્યું છે. મૂલસૂત્રોમાં દશવૈકાલિકની રચના શäભવ સૂરિએ કરી છે, તેમનો સમય વીરનિર્વાણ સંવત
દિગંબરના આગમે : ૭૫ થી ૯૦ નો ગણાય છે, એટલે તેમને સમય ઈ. પૂ. ૪પર દિગંબરની આગમ વિશેની માન્યતા પ્રમાણે હાલ ઉપથી ૪૨૯ ને છે.
લબ્ધ આગમ સાહિત્ય છે એ મૂળ આગમ નથી, પ૦
પાછળથી રચાયેલા છે અને તેના કર્તા તરીકે તેઓ મહાવીર ઉત્તરાધ્યયનસત્ર એક જ લેખકની કૃતિ નથી પણ એ સ્વામી પછીના ગૌતમ, સુધર્મા, જંબુસ્વામી અને ભદ્રબાહુને એક સંકલન છે. વિદ્વાને તેને સમય ઈ. ત્રીજી-ચોથી તેઓ સ્વીકારતા નથી. પ્રાચીન પરંપરા પ્રમાણે ઉપલબ્ધ શતાબ્દી માને છે. આવશ્યક સૂત્ર તે અંગસાહિત્ય જેટલું જ
આગમ સાહિત્યના વિષય અને ગાથાએ સમાન હતા. પ્રાચીન છે. તેથી તેને સમય મહાવીર નિર્વાણની આસ
ભગવતી આરાધના, મૂલાચારના વિષય અને ગાથાઓ પાસને ગણવામાં આવે છે.
તેમજ સંથારગ, ભક્તિપરિજ્ઞા, મરણસમાધિ, પિંડનિયુક્તિ, નદીસર્વ દેવવાચકની કૃતિ છે. તેને સમય પાંચ-છ
આવશ્યકનિયુક્તિ અને બહત્પ માખ્ય વિગેરે શતાબ્દી મનાય છે. અનુગદ્વાર વિક્રમ સંવત પૂર્વના આ
અક્ષરશઃ સમાન છે. આથી સાબિત થાય છે કે બંને સંપ્રસમયને ગ્રંથ છે. તેની વ્યાખ્યા આવકસત્રમાં આવે છેદર્યાની અત એક જ હતે. પ્રકીર્ણકમાં ચતુઃ શરણ, આતુરપ્રત્યાખ્યાન અને ભક્ત ઈ. સ. પહેલી શતાબ્દીની આસપાસના સમયમાં અલવપરિણા વીરભદ્રની રચનાઓ છે. એ એક મત છે. તેમનો ના પ્રશ્ન પર ન પંરપરામાં બે પંથ પડી ગયા અને આગળ સમય ઈ.સ. ૯૫૧ છે. આમ સમગ્ર વ્યક્તિગત ગ્રંથોનો અભ્યાસ જતાં આગમ સંબંધી માન્યતામાં પણ મતભેદ ઉભા થયા. કર્યા પછી જ આપણે તેમને નિશ્ચિત સમય બતાવી શકીએ. મૂળ આગમન તેઓ વિછિન્ન થયેલું ગણે છે, આમ છતાં
તેમના ગ્રંથોમાં પ્રાચીન આગમનો ઉલ્લેખ જરૂર મળે છે. આગ વિશે મતભેદો :
શ્વેતાંબરીય નદીમાં આગમની સંખ્યામાં બાર વિન્ટરનિજના જણાવ્યા પ્રમાણે બોદ્ધ ધર્મ કરતાં જૈન ઉપાંગનો ઉલ્લેખ નથી તેમ દિંગબરો ઉપાંગોને આગમાં ધમે ત્યાગધર્મ તથા સંધનિયમન પર વિશેષ ભાર મૂક્યો ગણતા નથી. વેતાંબરે દ્વાદશાંગ આગમને ગણધકૃત છે. બુદ્ધના મુકાબલામાં મહાતીરે તત્વજ્ઞાનની એક વધુ ગમ , અ • ભાષા અર્ધમાગધી માં છે. જયારે વિકસિત પદ્ધતિ એટલે કે આત્મશ્રદ્ધાનો ઉપદેશ આપ્યો છે. દિગંબરે આગમોને ગણધર-ચિત તથા શીરોની ભાષામાં ઈ. સ. પહેલા-બીજા સિકાના શિલાલેખ પરથી જણાય છે રચાયેલાં માને છે. બંને પંથ દષ્ટિવાદના પાંચ ભેદને સ્વીકારે કે મહાવીર નિર્વાણ પછી અચેલવના પ્રશ્ન પર જેનધર્મના છે, અને જેમાં ચોદ પૂને સમાવેશ થાય છે. દિગંબરે
શ્વેતાંબર અને હિંગબર એવા બે ફાંટા પડી ગયા હતા. આ અગમ સાહિત્યને બે ભાગમાં વહેચી નાંખે છે. (1) અંગસમયે જૈન ધર્મમાં ગણો હતા અને તેમાં આચાર્યોની પરંપરા બાહ્ય (૨) અંગપ્રવિણ. અંગબાઘના શોઃ બેદો છે. હતી એમ અગમામાં જણાવ્યું છે. તે લેખોમાં વાચકનું સામાયિક, ચતૃવંશતિ-સ્તવ, વંદના, પ્રતિમા, વિનાયક, બિરૂદ પામેલાનો ઉલ્લેખ છે, તે પરથી જણાય છે કે વાચક કૃતિકર્મ, દસ વકાલિક, ઉત્તરાધ્યયન વ્યવહાર, કપા