________________
૨૧૮
હવે તે જાગે! ચંદનનાં લાકડાં ઉપાડી જતો હોય તે તેને કાંઈ સુગંધ મળતી. નથી, પણ ભાર જ મળે છે, તેમ સદાચાર વિના, માત્ર જ્ઞાનને બેજ ઉપાડીને ફરનાર પણ એક પ્રકારને ગધેડે જ છે. '
આપણી પાસે જે જ્ઞાન છે, તેને સદુપયેગન કરીએ, તો તે આપણને અને જગતના લોકોને શા કામનું? કળિયે અન્ય જીવને ફસાવવા માટે જાળ રચે છે, માંખી કે બીજાં જંતુને તેમાં ફસાવે છે, પણ છેવટે પોતે પણ એમાં જ ફસાઈ જાય છેઃ આજનું શિક્ષણ પણ એની જેમ ફસાવે એવું જ છે. ને? “સી વિદ્યા યા વિમુe” આ સૂત્ર જે દીર્વાલ ઉપર છે તેને તમે તમારા દિલની દીવાલ ઉપર કતરે. *
જે કેળવણી માણસને પોતાના જીવનને ભાર બીજા ઉપર નાખીને જીવતાં શીખવે, તે કેળવણી પણ નથી અને તે લેનાર કેળવાયેલે માણસ પણ નથી. જીવનમાં ઓછામાં ઓછી જરૂરિયાત રાખો, સાદું જીવન જીવે, ઊંચા વિચાર રાખો, સાદે ખેરાક લે, અને ઉચ્ચ જીવન બનાવો–એમ જે શિખવાડે તેનું નામ જ તાલીમ. એ કહે છે કે મગજ દ્વારા નહિ પણ જીવન દ્વારા જીવતાં શીખો.
- આ યંત્ર યુગમાં તે મગજને પણ તસ્દી ન આપવી પડે. એવાં યંત્ર શોધાયાં છે. યંત્ર ઉપર હજારો રકમના સરવાળા, બાદબાકી, ગુણાકાર, ભાગાકાર થાય છે. એવા યંત્રયુગમાં આપણે પ્રજાને શ્રમનું મહત્વ સમજાવવાનું છે. આ કામ સહેલું નથી, કઠિન છે; પણ આ કઠિન કાર્ય કર્યા વિના આપણે આરે નથી, આપણને શાંતિ પણ નથી. માણસ પોતાના પગ ઉપર ઊભે રહેતાં શીખે, અને કેઈને પણ આધાર વિના જીવી શકે,
