Gyanvimalsuri Krut Stabak

Author(s): Kumarpal Desai
Publisher: Kaushal Prakashan

Page 5

વાચના આપવા પ્રયક
વાચના આપવા પ્રયત્ન કર્યો છે એટલું જ નહિ પણ તેમાં સફળ પણ થયા છે.
મહાવિદ્યાલયોમાં પ્રાચીન ગુજરાતીના અધ્યયનની જોગવાઈ છે પણ છેલ્લા કેટલાંક વર્ષોથી જૂની ગુજરાતીમાં ઊંડા ઊતરવા મથતા અધ્યેતાઓની કમી વરતાઈ રહી છે તે ટાણે શ્રી કુમારપાળ જેવા એ ક્ષેત્રમાં પ્રવેશે તે અભિનંદનીય બની જાય છે એમ મારું માનવું છે.
કુમારિલ નામના મીમાંસકદર્શનના ટીકાકારે મીમાંસા દર્શનના અમુક અંશની ટીકાનું નામ “પટીકા' એવું આપ્યું છે અને તેમાં અતિ સંક્ષેપમાં એ ટકા રચવામાં આવી છે. એ પૂર્વે પણ આવી અતિ સંક્ષિપ્ત ટીકા રચવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો જ. અનેક લેખક–જેવા કે ભતૃહરિ, વસુબંધુ, દિનાગ, ઉમાસ્વાતિ જેવાઓએ પિતાના ગ્રંથની અતિ સંક્ષિપ્ત ટીકાઓ લખી હતી. દર્શનગ્રંથોમાં જે ભાવે લખાયા છે તે તેના પ્રાથમિકકાળમાં તો ટૂંકી ટીકાઓ જ હતી. કાવ્યની જે ટીકાઓ લખાઈ છે તે પણ અતિ સંક્ષિપ્ત ટીકાઓ જ છે જેમાં માત્ર મૂળને ભાવ સ્પષ્ટ કરવાનો જ વિશેષ પ્રયત્ન છે. લાંબી ચર્ચાને તેમાં અવકાશ નથી. જૈન આગમોમાં પ્રાકૃતમાં ચૂર્ણિએ લખાઈ તે તેના નામને અનુરૂપ મોટે ભાગે છે. એની જ પરંપરામાં પ્રાચીન ગુજરાતીમાં જે સંસ્કૃત-પ્રાકૃત ગ્રંથની ટીકાઓ લખાઈ તેને સ્તબક કે ટબો એવું વિશેષ નામ આપવામાં આવ્યું છે, કેટલીક વાર તેને વાતિક પણ કહ્યું છે. પણ મુખ્ય લક્ષણ એનું એ જ છે કે મૂળના શબ્દોને સાદી ભાષામાં અર્થ કરી આપવો અને વક્તવ્યને સ્પષ્ટ કરવું. આમાં સંસ્કૃત-પ્રાકૃતની અન્ય ટીકાઓ કે વૃત્તિઓની જેમ વિસ્તૃત ચર્ચાને અવકાશ નથી જ.
આ ટબાઓની જે પ્રત મળે છે તેમાં પણ તેના લખાણની એક વિશેષ પદ્ધતિ જોવા મળે છે. મોટા અક્ષરેમાં મૂળને છૂટી છૂટી પંક્તિઓમાં લખીને મૂળ ઉપરની ખાલી જગ્યામાં તે તે