________________
ઉપદૂધાત મસ્ત યોગી આનંદઘનની “આનંદઘન બાવીસી” અધ્યાત્મસાધનાનાં ઉત્તરોત્તર સોપાનો બતાવતી એક વિશિષ્ટ અને વિરલ કૃતિ છે. એમાં ગંભીર તત્ત્વજ્ઞાન અને આત્મસિદ્ધિની સ્થાપનાના પુરુષાર્થને ક્રમબદ્ધ આલેખ મળે છે. આથી જ તત્વચિંતકે અને એમાંય જૈનદર્શનના વિચારકે માટે “આનંદઘન બાવીસી ” એ ચિંતનની મહામૂલી સામગ્રી બની રહી છે. ભિન્ન ભિન્ન સમયમાં ભિન્ન ભિન્ન ચિંતકોએ આના પર ગહન વિચારણા કરેલી છે અને ઊંડા આધ્યાત્મિક અર્થને સ્કુટ કરતાં સ્તબકો કે વિવેચનોની રચના કરી છે. આ
આનંદઘન બાવીસીએના રચનાકાળ પછી ચારેક દાયકામાં જ તપાગચ્છના આચાર્ય શ્રી જ્ઞાનવિમલસૂરિએ વિ. સં. ૧૭૬૯માં એના પર સ્તબકની રચના કરી. શ્રી જ્ઞાનસાર જેવાએ વિ. સં. ૧૮૬૬ માં વધુ વિસ્તારથી એના ગહન અર્થે સ્કુટ કર્યા. એ પછી છેક આધુનિક સમયમાં શ્રી પ્રભુદાસ બહેચરંદાસ પારેખ, શ્રી મેતીચંદ કાપડિયા અને શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર જેવા અધ્યાત્મવિચારકોએ આનું વિસ્તૃત વિવરણ કર્યું.
આ સ્તબક એટલે શું? ગુજરાતીમાં ટીકાઓ લખવા માટે ટો (સ્તબક), બાલાવબોધ, વાતિક, અક્ષરાર્થ અને ભાષાટીકા જેવા પ્રકારો મળે છે. આ સ્તબક અર્થાત ટબામાં અન્વયની પદ્ધતિએ શ્લોકાર્થ આપવામાં આવે છે. મૂળ પંક્તિ અને તે પંક્તિ ઉપર નાનાં અક્ષરોમાં ગુચ્છની માફક એને શબ્દાર્થ લખવામાં આવે છે. આથી આવી રીતે લખાયેલા શબ્દાર્થને માટે સ્તબક શબ્દ પ્રચલિત બન્યો છે. જુદી જુદી હસ્તપ્રતોમાં ટબાને માટે ‘ટબો', “ટબૂ', “ટબંક” અને “ટબાથ” જેવા શબ્દો મળે છે.
