________________
૨૨ ]
ભક્તોના હ્રદયમાં વસેલે છે. આત્માની શેાધ કરવી અને હૃદયમાં તેની જોડે અનન્ય ભાવે સ્થિતિ કરવી એ જ જ્ઞાન છે અને એ જ ભક્તિ છે. એ દશામાં અન્યપણું' જ નથી અને આ પ્રકારે જ અર્થાત્ લેશ પણ અન્યપણા વિના જ, પરમાત્માનું જ્ઞાન, દૃન તેમ જ તેમનામાં વાસ્તવિક પ્રવેશ શકય અને છે. જે સાધકમાં અડગ શ્રદ્ધા અને ધ્યેયનિષ્ઠા હાયતા જ તે આ પરમતિ પામે છે; કારણ કે શ્રદ્ધા અને નિષ્ઠાના આ બે ગુણે! વિના કાઈ પણ સાધના અખડપણે થઇ શકતી નથી. ( ક્ષેા. ૧૬) માસના સ્વભાવ જ એવે છે કે તેનામાં એક યા ખીજી જાતની શ્રદ્ધા હાય જ છે. માણસનું જીવન ગમે તે પ્રકારનું હાય, પરંતુ તેના આચરણના નિયમેાને લગતી કોઇ શ્રદ્ધા મુજબ જ તેનું વતન હાય છે. તેની આવી શ્રદ્ધા માટે ભાગે અજાણપણે અને જીવન તથા સમાજ વચ્ચેના આંતરિક વ્યવહારની જુદી જુદી ઘટનાએને પરિણામે પેદા થયેલી હાય છે. દાખલા તરીકે કેાઈ સામાન્ય માણુસને અજાણુપણે અને અપ્રગટ રીતે એવી શ્રદ્ધા થઇ હોય છે કે તેને ધન મળે તેા તે સુખી થાય; આવા માણુસની એ શ્રદ્ધા જ આખરે તેના જીવન અને આચરણુ પર અસર કરે છે. એથી ઊલટુ, જે તેને નીતિના
