________________
[ ૨૫ જાય છે, પરંતુ વિવેકમાંથી જન્મેલી પ્રપત્તિ બુદ્ધિયોગ પ્રાપ્ત કરાવી, માણસને જ્ઞાન અને મુક્તિ અપાવે છે. જ્ઞાન એટલે આતમરૂપી પરમાત્મા અને આત્મસિદ્ધિ એટલે જ મુક્તિ. (લોક ૧૯ થી ૨૧).
વિવેકબુદ્ધિ દ્વારા આપણે આત્માના સાચા સ્વરૂપનું જ્ઞાન મેળવવું જોઈએ. જ્ઞાન મેળવવાના સાધન તરીકે આપણી પાસે ઈંદ્રિય, મન અને બુદ્ધિ છે, પણ આપણે પોતે એ બધાંથી પર છીએ. ખરેખર ઈંદ્રિયો ભારે બળવાન છે. નાનકડી આંખ હજાર ગાઉ દૂર આવેલા ગ્રહને જોઈ શકે છે. ઈંદ્રિથોની મદદ વડે મન આપણને કળાનું જ્ઞાન આપે છે અને આપણે માટે કળાની સૃષ્ટિ રચે છે. આપણી બુદ્ધિ આપણી સામે કુદરતના ભેદ ખુલ્લા કરે છે અને આપણે માટે વિજ્ઞાનની સૃષ્ટિ રચે છે. છતાં યે આપણે પોતે તો કળા અને વિજ્ઞાન આપી શકે તે પ્રત્યેક વસ્તુથી યે પર છીએ. જ્ઞાન મેળવવાનાં આપણું સાધનેએ આપણું જીવન ઉચ્ચ બનાવ્યું છે, પણ આપણે પોતે કાણુ છીએ ? જે ઈંદ્રિય, મન અને બુદ્ધિ મોટાં હોય તો આપણે તેનાથી ઘણા યે મહાન હોવા જોઈએ, કારણ કે એ | બધાં આપણું નોકર છે અને આપણું થકી હસ્તી ધરાવી શકે છે. વસ્તુત: આપણે આત્મા છીએ.
