________________
( ૧૭ )
ઈંદ્રિય નિગ્રહ
લેખક : શ્રી જે. પી. અમીન અધ્યાપક; શ્રી ર. પા. આર્ટસ કૅલેજ-પ્રભાત,
(ઈન્દ્રિયનિહને લગતા આ લેખ વાંચડ્ડાને ખાસ ચિંતન અને મનન કરવા જે છે-જીવ માં અતિ ઉપયેગી થાય તેમ છે. લેખક મવથય-૨૪ની આઈસ ાલે ખંમાતના અનુભવી પ્રધ્યાપક-ફેસર છે. ઈદ્રિયોને કાબૂમાં લાવવા માટે ઇન્દ્રિયોના વિષયને તિરસ્કારવા કરતાં ભાòિમુખ થવાથી આપે આપ છુટી ાય છે એ બાબતને લેખકે ખૂબ મતનપૂર્વક આલેખી છે. ——તત્રીએ)
‘વિદુરનાંતિ’તુ વાકય ૫૬માવે છે; અનીમત: પદ્મણ વવાયન તઃ । इन्द्रियैरजितैर्वालः सुदुःख मन्यते सुखम् ॥
જે પુરૂષ પ્રક્રિયાને વશમાં રાખી શક્તા નથી તે અનર્થને અપ, અને અનર્થ અને દુ:ખને સુખ સમજે છે.
જ્યાં સુધી પ્રક્રિયાનું દમન નહિ થાય ત્યાં સુધી અધર્મથી બચવુ બહુ મુશ્કેલ છે. માટે મુખ અને શાન્તિ નાર પ્રત્યેક સ્ત્રી-પુરુષ એ ઇન્દ્રિયાને વશ કરવી જ જોઈએ.
એક એક વિષયની ખાસકિતથી કેવી રીતે નાશ થાય છે તેને માટે એક પ્રચલિત પ્શન છે. कुरंगमात पतंग मृगामी नाहताः पचभिरेवपषः । एकः प्रमादी स कथं हतेो न यः सेवते पंचमिरेव च ॥
વષ્ણુ, હાથી, પતંગ, માંછનુ' અને ભ્રમર એ પાંચ પેાતાની એક જ ન્દ્રિય વશ ન હેાય નાશ પામે છે તે જેમની પાંચે ઇન્દ્રિય વશ ન હોય તે કેમ નાશ ન પામે.
અહીંયાં શબ્દ, સ્પરા, રૂપ, રસ અને ગંધએમાંના એક પણ ઇન્દ્રિયના ગુણધર્મના મેવનથી કેવી કરુણતાથી જીવનને અંત આવે છે. તે સમજાવવામાં આવ્યું છે.
શબ્દ હરણને વીણાને સુર બહુ પ્યારી લાગે છે, શિકારી લોકો જંગલમાં જઈ મીઠા સુરથી વીણા લગાડે છે. વીચારા સુર સાંભળતાં જ વણા ચારે તરફથી શિકારીતી આસપાસ ભેગા ચય છે અને વીણાના સુરમાં ત૫ થઈ ય છે ત્યારે એ અવસ્થામાં શિકારી તેને તીરથી મારી નાખે છે; એ એક કન્દ્રિયમાં આસકત થયાનું ફળ છે !
પશદાયીઓને પકડનાર લેક ઊંડા ખાડા ઉપર પાતળા વાંસડા મૂકી તે પર માટી પાથરી દે છે અને તેના ઉપર કાગળની બનાવટી હાચી ઊભી કરી મુકે છે. હાથી કામથી મતવાળા થ તેને સ્પા કરવાને રું છે ત્યારે પેલા પાતળા વાંસડા તેના ભાચી માડામાં મેસી ય છે અને હાથી ઊંડા ખાડામાં સપડાઇ ાય છે. ત્યારે તેને મજ્જીત સાંકળથી બાંધી દેવામાં આવે છે. વનમાં
