________________
૬૮૨
તર્કરહસ્યદીપિકા ननु बौद्धादिमतेषु सर्वेष्वपि संक्षेप एवात्र यधुच्यत तर्हि विस्तरेण तत्परमार्थः कथमवभोत्स्यते इत्याशङ्कयाह- 'अभिधेय' इत्यादि । अभिधेयस्य-सर्वदर्शनवाच्यस्यार्थस्य तात्पर्यार्थ:-अशेषविशेषविशिष्टः परमार्थः परि समन्तात् पौर्वापर्येणालोच्यः स्वयं विमर्शनीयः । अथवा 'लोड्दर्शने' इति धातुपाठादालोच्यस्तत्तत्तदीयशास्त्रेभ्योऽवलोकनीयः सुबुद्धिभिः सुनिपुणमतिभिः संक्षिप्तरूचिसत्त्वानुग्रहार्थत्वादस्य सूत्रकरणस्येति । अथवा सर्वदर्शनसंमतानां स(त)त्त्वानां परस्परं विरोधमाकर्ण्य किंकर्तव्यतामूढानां प्राणिनां यत्कर्तव्योपदेशमाह 'अभिधेय' इत्यादि
अभिधेयं सर्वदर्शनसंबन्धी प्रतिपाद्योऽर्थः तस्य यस्तात्पर्यार्थः सत्यासत्यविभागेन व्यवस्थापितस्तत्त्वार्थः स पर्यालोच्यः सम्यग्विचारणीयो न पुनर्यथोक्तमात्रो निर्विचारं ग्राह्यः । कैः ? । सुबुद्धिभिः सुष्ठ शोभना मार्गानुसारिणी पक्षपातरहिता बुद्धिः मतिर्येषां ते सुबुद्धयः, तैर्न पुनः कदाग्रहग्रहिलैः । युदुक्तम्
आग्रही बत निनीषति युक्तिं यत्र तत्र मतिरस्य निविष्टा । पक्षपातरहितस्य तु युक्तिर्यत्र तत्र मतिरेति निवेशम् ॥१॥"
[ ] इति । 20. व्याघ्या-मारी अन्य मतोनी साथे. दोयतमतनुं ५५ अमे સંક્ષેપમાં નિરૂપણ કર્યું. અહીં અમે તો બૌદ્ધ આદિ બધાં દર્શનોનું ટૂંકમાં જ નિરૂપણ કર્યું છે, એટલે વિસ્તારથી અને તાત્પર્યાર્થનો ઊંડાણ અને સૂક્ષ્મતાથી સુબુદ્ધિ દર્શનપ્રેમીઓ પોતે જાતે જ વિચાર કરે. પ્રત્યેક દર્શનની વાતોનો પૂર્વાપર સંદર્ભ તે તે દર્શનના મૂલ તથા ટીકા ગ્રન્થોમાંથી સારી રીતે જોઈ-જાણી લેવો. લો ધાતુ દર્શનાર્થક છે. તેથી 'पर्यालोच्यः' पहनो मर्थ 'ते. ते शनन। अन्थोमांथा संहमने वो' छे. समारो मा સૂત્રગ્રન્થ તો સંક્ષેપમાં દર્શનોની કેવળ રૂપરેખા સમજવા ઇચ્છનારી જિજ્ઞાસુઓના લાભાર્થે રચવામાં આવ્યો છે. અથવા, સર્વ દર્શનોનાં તત્ત્વોના પરસ્પર વિરોધને સાંભળી-જાણીને કિંકર્તવ્યમૂઢ બની ગયેલા જનોને આચાર્ય કહે છે કે સર્વ દર્શનોના વક્તવ્ય ઉપર ખૂબ ઊંડાણથી વિચાર કરીને તેમના સત્યાસત્યનો નિર્ણય કરવો જોઈએ, વિચાર કર્યા વિના આંખો મીચીને કોઈ દર્શનની વાત સ્વીકારવી જોઈએ નહિ. જેઓ સમજુ છે, ડાહ્યા છે, દુરાગ્રહથી મુક્ત છે તેમનું કર્તવ્ય છે કે તેઓ સર્વદર્શનોનું
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
