Bhajanpad Sangraha Part 06

Author(s): Buddhisagar
Publisher: Adhyatma Gyan Prasarak Mandal

Page 9

( ૪ )
વાથી, સ્વદેશીય અને વિદેશીય મનુષ્યોમાં (સ્વાર્થનો ભેદ અપસરવાથી ) ઐક્યભાવ લાગે છે તે નીચેની કડીથી સિદ્ધ થાય છે.
हृदयना प्रेमी बंधुओ, स्वदेशी के विदेशी सह । जरा नहि भेद हुं तुंनो, बधामां ज्ञाननी ज्योति ॥
એ સરોવર વચ્ચે પાળ હોય અને તે પાળના ભેદ એ સરોવરો દેખાતાં હોય, કિન્તુ જો વચ્ચેની પાળને તોડી નાખવામાં આવે તો બન્નેનું અધ્ય થાય છે, તદ્રુત્ સ્વદેશીય અને વિદેશીયની જે જે ઉપાધિ હોય છે તે શુદ્ધ પ્રેમના ખળ આગળ ટકી શકતી નથી. અને તેથી તેમાં, શુદ્ધ પ્રેમીને હું તું નો અંશમાત્ર પણ ભેદ લાગતો નથી. આવી શુદ્ધ પ્રેમની લહેરી જ્યારે હૃદયમાં પ્રગટે છે ત્યારે હૃદયવીણા અભેદ ભાવનાના સ્વર કાઢે છે. વધામાં જ્ઞાનની જ્યોતિ. આ વાક્યથી સકલમાં જ્ઞાનની જ્યોતિ છે તેથી સર્વ એકસરખા છે, એ હેતુથી શ્રીમદ્થી સર્વત્ર પ્રેમ ધારણ કરવામાં આવ્યો છે તે યથાયોગ્ય સત્ય ઠરે છે. આવો અપૂર્વ શુદ્ધ પ્રેમનો પ્રાદુર્ભાવ જેના હૃદયમાં થાય છે, તે મનુષ્ય અન્યોને આત્મદૃષ્ટિથી દેખી શકે છે. કહ્યું છે કે આત્મવત્ સર્વે નીચેજી થઃ પતિ સ પતિ. અર્થાત્ પોતાના આત્માની પેઠે જે અન્યને દેખે છે તેજ દેખનાર ધારવો. શામળ, દલપતરામ અને પ્રેમાનન્દે આવી રીતે શુદ્ધ પ્રેમનું સ્વરૂપ સ્વાનુભવોનારે અહિર પ્રકાશ્યું હોય, એવું તેઓના કાવ્યોથી પ્રાયઃ જણાતું નથી; જે કાવ્યોમાં હૃદય રેડવામાં આવ્યું હોય તે સરસ કાવ્ય ગણાય છે. શ્રીમદ્ ગુરૂશ્રીના કાવ્યમાં નૂતન કાવ્યરચના પદ્ધતિ અવલોકાય છે. વસ્તુતઃ વિચારીએ તો હૃદયનો સ્ફુરણારસ જેમાં રેડાય છે તે કાવ્યરેંજ કાવ્ય તરીકે ઉલ્લેખી શકાય. આધુનિક કવિયો કલાપીને અને મસ્તાન કવિને કવિ તરીકે ઉપર્યુંક્ત પદ્ધતિએ ગણે તો તે યથાયોગ્ય છે. કિન્તુ કલાપી અને આળાશંકરની કવિતામાં એક મર્યાદિત, સાધ્યુબિન્દુમાં પ્રેમનો પ્રવાહ રેડાયો છે; પણ શ્રીમનો શુદ્ધ પ્રેમપ્રવાહ તો સર્વત્ર અમર્યાદિત વહ્યો છે; તેથી વાચકોની પ્રેમની સંકુચિત મર્યાદા ટળી જાય અને સર્વત્ર, સર્વ જીવોપર અનવધિ દયામય પ્રેમ પ્રગટે; એ વિશાલ પ્રેમભાવનાનો ઉદ્દેશ આ કાવ્યથી સિદ્ધ થાય છે. આ કાવ્યના મનનથી જો સર્વત્ર, સર્વે જીવોપર શુદ્ધ પ્રેમ ધારણ કરનારા મનુષ્યો પ્રગટે તો રાજ્યકલહ, ગૃહકલહ, દેશયુદ્ધ, સ્વાર્થદૃષ્ટિ અને હિંસકષુદ્ધિ, વગેરે દોષોને રહેવાનું સ્થાન ન મળે એ અનવા યોગ્ય છે.
શ્રીમદ્દે “ મ્હારો નમ્મ શા સાર ” એ હેડીંગવાળું કાવ્ય રચ્યું છે તેની કેટલીક કડીઓ નીહાલીએ.
जगत्मां जन्म शामाटे, थयो शा पुण्यथी म्हारो । विचारे सत्य परखायुं, घणुं छे कार्य करवानुं ॥ १ ॥