________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કે હું એટલે આત્મા
લેખક : રતિલાલ માણેકચંદ શાહ
હુ” કણ છું ? તેને વિચાર આપણને કોઈ પણ દિવસે ઉદભવે છે ખરે ? ન ઉદભવતા હોય તે આજે જ સંદર્ભમાં વિચારો, પ્રથમ તે જાણવું અત્યંત આવશ્યક છે. કેટલાક ને જરૂર એમ લાગશે કે શું અમે એટલું પણ નહીં જાણતા હોઈએ ? એમાં શું વિચારવા યોગ્ય છે ! હું એટલે અમે અને અમે એટલે આ શરીર તેમ શરીર પ્રત્યે આંગળી તે ચીંધી હું ને બતાવશે, પણ તેથી તે સાચા છે તેમ કહી શકાય નહિ.
હું એટલે આ શરીર નહિ, પણ શરીર અંદર રહેલે “આત્મા,” આ શરીર તે પરિવર્તન શીલ, ચલાયમાન, અસ્થિર અને વિનાશક છે. જ્યારે શરીરની અંદર રહેલ આત્મા અજર છે, અમર છે, અભેદ છે, અચ્છેદ છે. અનંતજ્ઞાનદર્શન-ચારિત્ર, અનંત વીર્ય, અનંત શક્તિ અનંત ગુણેને ઘણી છે. ઉપગમય, અમૂતિક, કર્તા. સ્વદેહ પરિણામ, કતા, સંસારસ્થ, સિધ્ય અને વસ્ત્રા ઉદર્વગામી એ જીવના નવ અધિકાર છે.
આમાં નિશ્ચયથી શુદ્ધ ચેતના સ્વરુપ છે, અનંત દર્શન-જ્ઞાન સ્વરૂપ છે. અમૂર્તિક છે, તાના શુદ્ધ ભાવને કર્તા છે, ચૈતન્ય ગુણોને ભોક્તા છે, લોકાકાશની બરોબર અસંખ્યાત પ્રદેશ છે, શુદ્ધ છે, નિત્ય છે, ઉત્પાદ, વ્યય અને પ્રૌવ્ય સહિત છે અને સ્વભાવથી ઉદર્વગમન કરવાવાળા છે.
વ્યવહાર નથી ઇંદ્રિયાદિ દસ પ્રાણથી જીવે છે, મતિગાન વિગેરે અને ચક્ષુદર્શન વિગેરે યથા યોગ્ય ઉપયોગ સાહત છે, કર્મો કર્તા છે, સુખ-દુઃખ રૂ૫ કર્મ ફળોને ભોકતા છે, નામ કમને ઉદયથી પ્રાપ્ત પોતાના નાના મોટા શરીર બરાબર છે, જીવ સમાસ, માગણા અને ગુણસ્થાની અપેક્ષાએ ચૌદ ચૌદ પ્રકાર છે, અશુદ્ધ છે, સંસારી છે અને વિદશાઓને છોડીને ગમન કરવા વાળે છે.
અજીવ દ્રવ્યના પાંચ ભેદ છે પુદગલ ધર્મ, અધમ આકાશ અને કાળ જેમાં સ્પર્શ, રસ, ગંધ, વર્ણ હોય તેને પુદગલ દ્રવ્ય કહે છે તેના અણુ અને સ્કધાની અપેક્ષાએ અનેક ભેદ છે, જીવ અને પુદગલોને ચાલવામાં નિમિત્ત ધર્મ દ્રવ્ય છે અને સ્થિર રહેવામાં નિમિત્ત અધર્મ દ્રવ્ય છે. જીવાદિ દ્રવ્યોને પરિણમનમાં નિમિત્ત કાળ દ્રવ્ય છે, કાળ દ્રવ્યને છોડીને બીજા પાંચદ્રવ્યો બહુ પ્રદેશી હોવાથી અસ્તિકાય કહેવાય છે. આ પ્રમાણે શરીર અને આત્માનું સંક્ષિપ્ત લક્ષણ થયું હવે તે બાબતમાં આગળ વિચારીએ.
હું સુખી છું, હું દુઃખી છું, હું બિમાર છું હું તંદુરસ્ત છું આદિ શબ્દો દ્વારા શરીરને તમે હું તરીકે પિછાને હા શું સત્ય છે ? તમારો અતીત કાળ તપાસે છેક બચપણમાં આ શરીર કેવું હતું યુવાનીમાં તેનું કેવું પરિવર્તન થયું અને ઘડપણમાં તેને શા હાલ થયા ? જેમણે તમને બચપણમાં નિરખ્યાં હશે, તેઓ પૌઢ અવસ્થામાં તમને ભાગ્યે જ પિછાની શકશે, કયાં તે વખતનું તમારું સુકોમળ શરીર અને કયાં આજનું કરચલીઓથી માર્ચ–૯૩)
[૩૭
For Private And Personal Use Only
