________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
" ब्रुवाणा भिन्न भिन्नार्थानः नयभेदव्यपेक्षया । प्रतिक्षिपेयुने वेदाः स्यादवादम् सर्वतां. ત્રિમ્ |
39
એ પરસ્પર વિરોધી વિચાર પ્રવાહવાળા દાના સમન્વય બતાવવાની દૃષ્ટિથી તેમાં રહેલાં વિષયા ભાવ અને અભાવાત્મક બ ંને અંશે લઈને તેની ઉપર જે સંભવિત વાકય વિચાર કરવામાં આવે તે સપ્તભંગી ન્યાય છે. આ સપ્તભ’ગી ન્યાયનો આધાર નયવાદ છે. અને તેનુ' ધ્યેય અનેકાન્તની કમેટીનું વ્યાપક દર્શન કરાવવુ તે છે.
ભિન્ન ભિન્ન સંભાવનાઓનું એક જ વસ્તુ સ'બ’ધમાં પ્રતિપાદન કરવુ' અને તે સંભવના ધક શબ્દ “ ક્યાત્ ” વાપરવા તેને
જણાવનાર
સ્યાદ્વાદ કહે છે.
66
સ્યાદ્વાદ ખરેખર તે અનિશ્ચિત સ્થિતિ ઉત્પન્ન કરતા નથી પણ નિશ્ચિત સ્થિતિનાં વધુ દૃષ્ટિકોણાના વિસ્તાર કરે છે. આ મુદ્દો સમજવા જેવા છે, એક વસ્તુ માટે એક જ પ્રકારના જિગતને કાણુ કદી ન હેાઈ શકે. જ્યાં આવા એકજ પ્રકારનાં દૃષ્ટિકોણ માટે ચહ્ન થયા હાય ત્યાં જોહુકમીભર્યાં અત્યાચાર થયા કહેવાય. જેમકે “આ જ સાચુ’
આટલું જ સાચુ ” વગેરે નિશ્ચિત વાકચા સમાજના ગળા નીચે ઉતરાવી દેવામાં આવે ત્યારે સાચા અર્થમાં સત્યની સ્થાપના નહી પણ રૂઢિગત માન્યતાની સ્થાપના કરવામાં આવતી હાય છે. સ્યાદ્વાદ રૂપી મણિ આવી સકિણ તામાંથી ખચવામાં માનવ જાતને પ્રકાશ આપે છે.
એક જ વ્યક્તિ કોઈની દૃષ્ટિએ ખરાબ હોય, કોઇની દૃષ્ટિએ સારી પણ હાય અને ત્રીજી વ્યક્તિ માટે ખરાબ અને સારી અને હાય શકે. ચાથી વ્યક્તિ માટે અકથનીય હોઇ શકે. આમ એક જ વ્યક્તિમાં પરસ્પર વિરોધી ધર્મો હાઇ શકે અને તે માત્ર કાલ્પનિક નહી પણ વાસ્તવિક પણ હાઈ શકે.
૨૮]
મહાન વૈજ્ઞાનિક આઈષ્ટ ઇનનો સાપેક્ષવાદ એ સ્યાદ્વાદની જ આવૃત્તિ છે એમ કહી શકાય એટલેા તે અને વાદ વચ્ચે સબંધ છે,
,,
સ્યાદ્વાદ જૈન દર્શનની ઇમારતનાં સ્ત`ભરૂપ “અહિંસા”ના મુખ્ય આચારને સખળ સમર્થન સમપે છે. કારણ કે ‘· જ” કાર કલહ જન્માવે છે, “ જ ” કારને કારણે જ વ્યક્તિ વ્યક્તિ વચ્ચે સ્વામી-સેવકના સબંધ સ્થપાય છે, “ જ કારના ત્રાસ અનુભવનાર વ્યક્તિ સહિષ્ણુ હતી નથી. પરિણામે પરંમતનું ખ'ડન, અનાદર, કે તિરસ્કાર એ જ તેના ધર્મ અની રહે છે. લાદવામાં આવેલી કોઇ પણ વસ્તુ કલહ ઉત્પન્ કરે છે. લાદવામાં આવેલ ધર્મ, ધર્માંત્રાસ કે
ધર્માંકલહનાં રૂપમાં પરિવર્તિત થઇ જાય છે અને હિંસાનું' સામ્રાજય સર્જાય છે. પણ જો વ્યક્તિ “જ” કાર ને બદલે “ પણ ” પ્રયાજે તે આ બધાં દોષો નષ્ટ થઈ જાય અને અહિંસાનું અસ્તિત્વ જોખમાતુ નથી,
.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સૌથી મૂલ્યવાન ભેટ છે. આમ સ્યાદ્વાદ એ જૈન દર્શનની સમગ્ર
X X
નહી
સ‘ભાલા કેમે કા
ધૂલ જમ ગઈ લેન્સ પર ડેવ્હલપ પ્રિન્સ કા દૉષ નહી ધબ્બે આર્ચ ફાટા પર
નર તન તા નિશ્વિત અમાલ હું
મન ડૂબા કાયમ
જો કષાય ધૂલકો ખાજી હાર ભૈ....
પર
દૂર ન કરે તે જીતી
For Private And Personal Use Only
માતીલાલ સુરાન! ” માંથી સાભા
શ્રમણ્
આત્માનંદ પ્રકાશ
