________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
આગમ સાહિત્ય
ડો. રમણલાલ શાહ (આકાશવાણીના સૌજન્યથી)
“ તીથ' કર ” શબ્દ જૈનોના પારિભાષિક શબ્દ છે, જે તારે તે તીથ અને જે ધમ તીથ પ્રવ વે તે તીર્થંકર. સ ંસારરૂપી સમુદ્રમાંથી પાર ઉતારવા માટે–જીવાત્માએ માટે તીથ એટલે કે ઘાટની જે રચના કરે છે તે તીથ કર. જે મહાન આત્માએ પેાતાની ઇન્દ્રિયા ઉપર વિજય મેળવી, રાગદ્વેષને જીતી,કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ કરી, સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક, અને શ્રાવિકા એ ચતુર્વિધ સ ંઘરૂપી જંગમ તીથ'ની સ્થાપના કરી, સ'સારના જીવાના ઉદ્ધાર માટે ભગીરથ કાર્ય કરે છે તે તી`કર ભગવત કહેવાય છે, નિશ્ચિત કાળમર્યાદામાં આવા ચાવીસ તીથ કર
થાય છે. વમાન ચેાવીસીમાં પહેલા તીર્થંકર
તે ભગવાન ઋષભદેવ છે અને છેલ્લા તીર્થંકર તે ભગવાન મહાવીર સ્વામી છે, જેમનેા સામે નિર્વાણ કલ્યાણક મહેત્સવ હમણાં ઉજવાઈ ગયે.
ભગવાન મહાવીરને ઉપદેશ શ્રુતજ્ઞાનના રૂપમાં ગુરૂશિષ્યની પરંપરા દ્વારા પ્રચલિત રહ્યો હતા. ભગવાનના નિર્વાણ પછી પણ ઘણાં વર્ષ સુધી એમના ઉપદેશની અખ'ડિત મુખપાઠ પરંપરા ચાલ્યા કરી જે સાધુઓને ભગવાનના અધા જ ઉપદેશ કઠસ્થ રહેતા તે શ્રુતકેવલી કહેવાતા. સમય જતાં શ્રુતકેવલી ભદ્ર માહુસ્વામીના વખતમાં મળધમાં બાર વર્ષ સુધી મોટા દુકાળ પડ્યો એટલે ભદ્રભ ુસ્વામી દક્ષિણમાં કર્ણાટક તરફ ચાલ્યા ગયા અનેં ત્યાર પછી કેટલેક વર્ષે તેઓ નેપાળ તરફ ગયા. પરિણામે સામાજિક અને ધામિર્મીક અસ્તવ્યસ્ત પચીસ-પરિસ્થિતિમાં પર પરાથી જળવાઇ રહેલ શ્રુતજ્ઞાન છિન્નભિન્ન થઇ ગયું અને કેટલુ'ક તે લુપ્ત પણ થઇ જવા લાગ્યુ. એટલે તે સમયના જૈન સંઘને લાગ્યુ કે સમયસર જો શ્રુતજ્ઞાન એકત્રિત અને વ્યવસ્થિત કરી લેવામાં નહિ આવે તા બધુ છિન્નભિન્ન અને લુપ્ત થઇ જશે. એ માટે ઇ. અઢીસ. પૂર્વે આશરે ૩૦૦ વર્ષના ગાળામાં મગ ધમાં પાટલીપુત્રમાં સંઘ એકત્રિત થયા. જુદા જુદા આચાર્યો પાસે એ સમયે જેટલું જ્ઞાન હૈંતુ તે એકત્રિત કરતાં માલૂમ પડ્યું કે ‘ષ્ટિ. વાદ' નામનું જે બારમું અંગ છે તે તે સાવ લુપ્ત થઈ ગયું છે, પરંતુ બાકીના અગિયાર અંગેા સચવાઇ રહ્યાં છે. સમય જતાં ગુરુશિષ્યની મુખપાઠની પરપરામાં ક્રમેક્રમેશિથિલતા આવતી ગઈ અને એ અગિયાર અંગેામાંથી કેટલાક 'શે! લુપ્ત થઇ જવા લાગ્યા. એથી ઇ. સ. ૪૫૪માં સૌરાષ્ટ્રમાં વ્રુભીપુરમાં દૈવિધૃણિના પ્રમુખપદે સ'ધ એકઠો થયે, તેમાં બધા ગ્રંથાને ઉપલબ્ધ સામગ્રીના પાઠનણ ય થયા અને એ
: ૨૦૩
જૈન ધર્મની માન્યતા પ્રમાણે તીથ કરાએ આપેલા ઉપદેશ એમના ગણધરો દ્વાદશાંગીમાં એટલે કે ખાર અંગમાં ગૂથી લે છે. હજાર વર્ષ પૂર્વે ચરમ તીર્થંકર શ્રમણ ભગ વાન મહાવીરે આપેલા ઉપદેશ. એમના ઈન્દ્રભૂતિ ગૌતમ વગેરે અગિયાર ગણધરોએ દ્વાદશાંગીમાં ઉતારી લીધા હતા. જૈન દશ નને સમજવા માટે ભગવાને પ્રથમ ગણધર ઇન્દ્રભૂતિ ગૌતમને ત્રિપદી કડી-એટલે કે પ્રત્યેક પદાર્થોં ઉત્પન્ન થાય છે, નાશ પામે છે અને એ ધ્રુવ પણ હાય છે. સૂત્રને લક્ષમાં રાખી ગણુધરીએ જે દ્વાદશાંગીની ખાર અંગની રચના કરી તેના નામ આ પ્રમાણે છે. ૧ આચારાંગ, ૨ સૂત્રકૃતાંગ, ૩ સ્થાનાંગ, ૪ સમવાયાંગ, ૫ વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિ, ૬ જ્ઞાતા ધર્મકથા, ૭ ઉપાસક દશા, ૮ અંતકૃદશા, ૯ જીન, ૧૯૭૭
આ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અનુતરાપપાતિક, ૧૦ પ્રશ્નવ્યાકરણ, ૧૧ વિપાક્ર સૂત્ર અને ૧૨ દ્રષ્ટિવાદ.
For Private And Personal Use Only
