________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
ભૈ૦ ૫૦ ૬૦ આને અંગે ૪૫ યંત્રો આજ નામના પુસ્તકના અંતમાં અપાયાં છે ખરાં પરંતુ ત્યાં એનાં વિશિષ્ટ નામેાના ઉલ્લેખ નથી તેમજ બધાં નામે રજૂ કરતી સૂચી પણ નથી.
ભૈ૦ ૫૦ ૩૦ ના વિવરણમાં યંત્રોનાં નામે
જોવાય છે. દા. ત. પરિ॰ ૩, શ્લા. ૪૦ના
વિવરણમાં ‘ચિન્તામણિ’યંત્ર નામ છે તે પરિ॰ ૫ ના શ્વ્લા. ૫, ૯ અને ૧૪ના વિવ રણમાં અનુક્રમે અગ્નિસ્તંભન, વાર્તાલી અને દિવ્યસ્તંભન નામનાં યત્રાના ઉલ્લેખ છે. પિર ૪ના વિવરણમાં કલી, હીં, હૈં, ય, યઃ ક્રૂર્ મ, ઈ, વષર્ અને લ એ પ્રત્યેકના અંતમાં ‘રજની’ શબ્દ જોડવાથી ઉદ્ભવતાં નામેવાળાં યાના નિર્દેશ છે. પરિ॰ ૯માં વિવિધ યંત્રો માટેની સામગ્રી દર્શાવાઇ છે.
‘કલ્યાણ મદિર સ્તોત્ર નામના પુસ્તકમાં આ સ્તાત્રને અંગેનાં ૪૪ યા વગેરે છપાયાં છે.
નમઊર્થેાત્ત તેમજ ધરણેારગેન્દ્ર સ્તવની વૃત્તિમાં કેટલાંક યંત્રોના ઉલ્લેખ છે.
સિંહતિલકસૂરિએ રચેલ ઋષિમડલ સ્તવ યન્ત્રાલેખ” તેમજ એ સૂરિના કથન અનુસારનું ઋષિમ’ડલ યંત્ર” જૈ, સા. વિ. મડલ” તેમજ
એ સૂરિના કથન અનુસાર “પ્રેમડલ યંત્ર” જૈ. સા. વિ. મંડલ” તરફથી છપાયાં છે તેની
નોંધ જ બસ થશે.
વવાં કૃપા કરવી.
૧૩ર
સુકા આ
‘મુદ્રા’એ સ’સ્કૃત ભાષાના શબ્દ છે. એ ગુજરાતીમાં પણ વપરાય છે. એને માટેના
પાર્થ શબ્દ મુદ્દા છે. આ બધા શબ્દો અનેકાથી છે. સા॰ ગૂ॰ જેમાં ‘મુદ્રા’ શબ્દના
નીચે મુજબ આઠ અર્થા અપાયા છેઃ—
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(૧) છીપ, મહેાર. (૨) વીંટી. (૩) સિક્કો (નાણુ), (૪) ગોસાંઇએના કાનની કડી. (પ) છાતીએ કે હાથે મારેલા ડામ કે છાપું. (૬) મુખાકૃતિ; ચહેરાને દેખાવ. (૭) અમુક પ્રકારના અગવિન્યાસ (હડયેાગ). (૮) સંધ્યા વખતે હાથ કે આંગળાના બનાવાતા આકાર.
આ પૈકી આ લેખમાં તા મુદ્રાથી શરીરનાં અવયવાની અમુક અમુક પ્રસંગ પૂરતી વિશિષ્ટ રચના સમજવાની .
અંતમાં યંત્રો અંગે જે વિશિષ્ટ કૃતિઓને આ લેખમાં નિર્દેશ ન હોય તે તજજ્ઞાએ સૂચ ૧. પરિ૰ ૨, શ્લો. ૧૫નાં વિવરણમાં ઋ, ૪, ક્લે!. ૧ ના વિવરણમાં બ્લુર્વ્યૂ'ને પિડાક્ષર કહેલ છે.
ઋ,
મુદ્રાના સંબંધ જાતજાનનાં અનુષ્ટાને સાથે છે. ધાર્મિ ક અનુષ્ઠાનામાં કેટલીક મુદ્રાએને સ્થાન અપાયું છે. દા. ત. ગુરુપદની સ્થાપના કરતી વેળા સ્થાપના-મુદ્રા' કરાય છે. આ મુદ્રામાં હાથની આંગી અને કરતલ (ટુથેળી)ને અકાર અં સંપુટ જેવા બનાવાય છે અને કઈ વસ્તુ દાખલ કરતા હોઇએ તેવી રીતે હાથ ‘સ્થાપના’ની સન્મુખ આહ્વાનમુદ્રાથી રખાય છે;
લૂ, અને લ એ ચારેને નપુંસક’ કથા છે. પિ
.
૨. આના પાધ્યે સમવમાં ત્રણ અર્થા અપાયા છે. તેમાં ત્રીન અર્ધ તરીકે અંગ વિન્યાસ વિશેષ' અ અત્ર પ્રસ્તુત છે. આ અધવચક આ શબ્દ ચેયત-દમાસ ભા. ૪૮માં વપરાયો છે.
૩. આનો અર્થ ‘આમંત્રણ’ અત્ર અભિપ્રેત છે.
For Private And Personal Use Only
આત્માનંદ પ્રકાશ
