________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૭ મે ] ગુજરાતી પદ્યાત્મક દાર્શનિક કૃતિઓ
૧૪૯ એના અભ્યાસ માટે અભિરુચિ રાખનાર તે આ દ્રવ્ય-ગુણુ-પર્યાય-રાસ વાંચી-વિચારી ખૂબ જ આનંદ મેળવે તેમ છે.
આ કોઈ સામાન્ય કૃતિ નથી. એની પાછળ થતમુખી પ્રતિભા છે. આનું મૂલ્ય બરાબર સમજાયાથી તે ગુજરાતી કૃતિને અંગે જે વિવરણ-બાલબોધ ગુજરાતીમાં થશેવિજય ગણિએ રચેલ છે, તેના અમુક ભાગને ઉપયોગ કરી વિનીતસાગરના શિષ્ય ભેજસાગરે દ્રવ્યાનુગતકણ નામને ગ્રંથ સંસ્કૃતમાં રચ્યો અને એને સં. પઝ તિથી વિભૂષિત કર્યો. આ સંસ્કૃત ગ્રંથ ૧૫ અધ્યાયમાં દ્રવ્ય, ગુણ અને પયયનું સ્વરૂપ રજૂ કરે છે. વિશેષમાં એમાં પ્રમાણ અને નયનું નિરૂપણ છે અને એ આગમો અને સમ્મઇપયરણુ જેવાના આધારે ચોજાયેલ છે. આ ગ્રંથ હિન્દી અનુવાદ સહિત “ પરમશ્રત પ્રભાવક મંડળ” તરફથી વીર સંવત ૨૪૭૨ માં છપાયે છે. વિ. સં. ૧૭૮૫ થી ૧૮૦૯ ના ગાળામાં આ ગ્રંથ રચાયો છે.
દ્રવ્ય-ગુણુ-પર્યાયને રાસ વિ. સં. ૧૭૧૧માં રચાયો છે. એના ઉપરને બાલાવબોધટો “ જિનર્ત રા” થી શરૂ થાય છે. આ જોતાં એ સ્વપજ્ઞ જણાય છે. આ રાસને આદિમ ભાગ તેમજ અંતિમ ભાગ જૈન ગૂર્જરકવિએ (ભા. ૨, પૃ. ૨૮-૩૦ ) માં અપાયેલ છે.
પ્રકરણ રત્નાકર (ભા. ૧, પૃ. ૩૩૭–૪૨)માં ઉપર્યુક્ત રાસ છપાય છે. ગુજ૨ સાહિત્ય સંગ્રહ(ભાગ ૨)માં આ રાસ . ઉપર્યુક્ત ટખા તેમજ રાસના છૂટા બોલ સહિત પામે છે તે પ્રશંસાપાત્ર પ્રયાસ છે તેમ છતાં પાલણપુરના ભંડારમો વિ. સં. ૧૭૧૧ માં લખાયેલી અને કોઈ કોઈ સ્થળે કર્તાના હસ્તાક્ષરમાં લખાણવાળી હાથપોથી છે તે આને આધારે આ રાસ પા બાલાવબોધ સહિત વિશિષ્ટ ટિપૂણાદિ સહિત પ્રકાશિત થવો ઘટે. દ્રવ્યાનુયોગના અથને તે આ ખાસ ઉપયોગી થશે.
જીવવિચાર સ્તવન–સત્યવિજયના શિષ્ય વૃદ્ધિવિજયે વિ. સં. ૧૭૧૨માં આ સ્તવન રચ્યું છે. એમાં નવ ઢાલ છે. “ એ પ્રકરણાદિ વિચારગર્ભિત શ્રી સ્તવનસંગ્રહ ”માં શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર તરફથી ઇ સ. ૧૯૧૪માં છપાયું છે.
જીવવિચાર ભાષા–“પાર્ધચન્દ્ર” ગચ્છના હર્ષચના ગુરુભાઇ નિહાલચંદ્ર આ કતિ “ મકસદાબાદ”માં વિ. સં. ૧૮૦૬માં રચી છે. એમાં ૧૮૬ કડી છે. આ કૃતિન નામ વિચારતાં એમાં જીવના ભેદ-પ્રભેદની હકીકત હશે એમ લાગે છે. જો એમ જ હોય તે એ એક રીતે એ લેજિ "(ontology)ની કૃતિ ગણાય.
પુદુગલ-ગીતા–ચિદાનંદે આ કૃતિદ્વારા પુદગલ સંબંધી એક જાણે નિબંધ ન લખ્યો હોય તેવી આ કતિ છે. આ સજન-સુમિત્ર( *પૃ. ૫૦૫-૫૧૩ )માં છપાઈ છે. આમાં કોઈ કોઈ સ્થળે હિંદીની છાંટ છે.
૧ આ એની બીજી આવૃત્તિ છે.
૨ આ પહેલી આવૃત્તિનાં પૃષ્ઠ છે.
For Private And Personal Use Only
