________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૭૪
મી આત્માનંદ પ્રકાશ
આજે તે વિશ્વ-સાહિત્યનો ઈતિહાસ રચવાની ભાષાથી અનભિજ્ઞજને ઉપર ઉપકાર કર્યો છે તે વાત થાય છે (અને અમુક અંશે એ કાર્ય અવશિષ્ટ લખાણને અનુવાદ તૈયાર કરાવી પ્રસિદ્ધ આરંભાયું પણ છે) અને એમાં કશું ખોટું કે કરી એ વિધાપીઠ એમાં વધારે કરે એમ હું અસંભવિત નથી, કેમકે આધુનિક વૈજ્ઞાનિક શેધ- ઈચ્છું છું. બળને લઈને આજે આપણી દુનિયાના સામસામા જૈન સાહિત્યને સર્વાગીણ ઇતિહાસ રચવા બે છેડા વચ્ચેનું ભૌગોલિક અંતર લુપ્તપ્રાય બન્યું માટે કોઈ એક જ પદ્ધતિ સ્વીકારવી પડે તેમ નથી. છે-આજે આ૫ણી દુનિયા એક મહાકુટુંબ જેવી એનું કારણ એ છે કે આ સાહિત્યના ભિન્ન બની ગઈ છે.
ભિન્ન દૃષ્ટિબિન્દુ અનસાર વિવિધ વર્ગો પાડી શકાય - વિશ્વ સાહિત્યના ઈતિહાસમાં ભારતીય સાહિત્ય તેમ છે. દાખલા તરીકે હું નીચે મુજબનું વમના ઈતિહાસનું સ્થાન એ સાહિત્યની વિશાળતા, કરણ એની પાછળ રહેલી વિવક્ષાના ઉલ્લેખપૂર્વક વિવિધતા અને વરેણ્યતાને લઈને જેવું તેવું નથી, દર્શાવું છું – પરંતુ સખેદ કહેવું પડે છે કે એ દિશામાં વિદેશી ૧] શ્વેતાંબર સાહિત્ય અને દિગંબર વિધાન સદ્ગત પ્રો. મોરીસ વિતનિંસે જર્મન સાહિત્ય ૪ ભાષામાં પ્રશંસનીય પ્રયાસરૂપે એક મહાન ગ્રંથ રઓ અને એને અનુલક્ષીને આપણા દેશના કેટલાક આમ જૈન સાહિત્યના બે વિભાગ પાડનાર સાક્ષ પણ આ દિશામાં કેટલુંક કાર્ય કર્યું છે સંપ્રદાયને મહત્વ આપે છે. અહીં એ ઉમેરીશ કે તેમ છતાં ભારતીય સાહિત્યનો ઈતિહાસ હજી અપૂર્ણ “યાપતીય ' સાહિત્ય ઉપયુંકત બંને પ્રકારના સાહિત્યજ છે અને ઉપર્યુક્ત જર્મન ગ્રંથના અંગ્રેજી અનુ ના પ્રમાણમાં ઘણું ડું મળે છે, યાપનીય સં. વાદમાં જૈન સાહિત્યનું સુખ અને સહયતાપૂર્વકનું દાયના આજે કઈ ખુલ્લંખુલ્લા અનુયાયી નથી તેમજ નિરૂપણ છે પણ એ તો આધુનિક પ્રકાશને જોતાં યાપનીય મંતવ્યોને છેક વેતાંબર સંપ્રદાય તરફ ઘણું અપૂર્ણ ગણાય તેવું છે. ખુદ છે. વિનિસે વિશેષ છે. આને લઈને વેતાંબર સાહિત્યની સાથેમને એક પત્ર દ્વારા પોતાના ગ્રંથમાં કેટલીક નવીન સાથે–ભેગે જ યાપનીય સાહિત્યને વિચાર કરી સામગ્રી ઉમેરી એને પરિપૂર્ણ બનાવવા પ્રયાસ કર્યાનું સકાય તેમ છે. આથી મેં સંપ્રદાયની દષ્ટિએ જૈન લખ્યું હતું. એ પુરવણીપૂર્વકના જર્મન ગ્રંથને સાહિત્યના ત્રણ વિભાગ ન સુચવતાં બે જ સૂચવ્યા છે. અગ્રેજી અનુવાદ આજે વર્ષો વીત્યાં છતાં પૂરેપૂરો રિી આગમિક અને અનાગમિક સાહિત્ય પ્રકાશિત થયો નથી. કલકત્તા વિદ્યાપીઠ અંગ્રેજી અનુવાદ તરીકે A History of Indian Liter. ઉપલબ્ધ જૈન સાહિત્યમાં કેટલાક આગમ (ઇ. atureના નામથી બે ભાગ પ્રસિદ્ધ કરી જર્મન છે. જયારને પ્રથમ સુકબંધ [ કુતસ્કંધ] સૂય
ગડ અને ઉત્તરજઝયણ ) સૌથી પ્રાચીન છે. આથી ૧ આ બે ખંડમાં વિભક્ત કરાયેલા ગ્રંથનું નામ Geschichte der Indischen Litteratur ,
૪. વેતાંબરે પહેલા કે દિગંબર એ વિવાદગ્રસ્ત પ્રશ્ન ૨ આની નોંધ મેં મારા પુસ્તક નામે જૈન છે. એથી કરીને લેખક પિતાની માન્યતા અનુસાર જૈન સંસ્કૃત સાહિત્યનો ઈતિહાસ (ખંડ ૧)ના ઉપધાત સાહિત્યના આ બે વિભાગમાંથી એકને પ્રથમ સ્થાન આપી (પૃ. ૧)માં લીધી છે,
શકે તેમ છે. દિગંબરે તરફથી જેન સાહિત્યનો ઈતિહાસ ૩ પ્રથમ ભાગ ઈ. સ. ૧૯૨૭માં અને દ્વિતીય ભાગ રચાયાની જે વાત થોડા વખત ઉપર રજૂ થઈ હતી તેમાં છે. ૯૩૩માં છપાયેલ છે,
દિગંબર સાહિત્યને આ સ્થાન અપાયું હતું..
For Private And Personal Use Only
