________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેન યોગવિદ્યા-એક આછી રૂપરેખા
[લેખક–પ્રોફેસર જયંતીલાલ ભાઇશંકર દવે એમ, એ. ]
તત્વજ્ઞાનના પ્રોફેસર શ્રીયુત્ જયંતીલાલ ભાઈશંકર દવે એમ. એ. ના નામથી આત્માનંદ પ્રકાશના વાચકે ભાગ્યે જ અજાણ હશે. તેઓશ્રી તત્ત્વજ્ઞાનના ઊંડા અભ્યાસી છે. તેમ જ શ્રી હરિસત્ય ભટ્ટાચાર્યના
અનેકાન્તવાદ” આદિ કઠીન નિબંધેન ભાવવાહી સરળ અનુવાદ કરી જન તત્ત્વજ્ઞાન તરફને તેઓશ્રીને કા ઉડે અભ્યાસ છે. તે સિદ્ધ કરી આપેલ છે. જૈન યોગ ઉપર તેઓશ્રીને મનનીય લેખ અત્રે રજૂ કરવામાં આવેલ છે જૈન તત્ત્વજ્ઞાન અને યોગની સામગ્રી તેઓશ્રી આ રીતે આત્માનંદ પ્રકાશના વાચકે સમક્ષ પીરસતા રહે તેમ ઇચ્છીએ છીએ. (તંત્રીમંડલ)
જગતના મુખ્ય મુખ્ય ધર્મોની ઉત્પત્તિ એશિયા જગતના મુખ્ય ધર્મોને તુલનાત્મક દૃષ્ટિએ વિચાર ખંડમાં થયેલી જોવામાં આવે છે તે એક વિચાર કરીશું તે એક વાત સ્પષ્ટ રીતે જણાઈ આવશે તે ણીય હકીકત છે. આ બધા ધર્મોનું વર્ગીકરણ કરીએ એ છે કે દરેક ધર્મમાં ચોગમાગને સ્વીકારે થયેલા તો બે વિભાગ પછ રીતે પડે છે. (૧) સેમિટિક જોવામાં આવે છે. એકેશ્વરવાદી ધર્મો (Monotheધર્મો (૨) આયંકલના ધમે. સેમિટિક ધર્મોમાં istie ) માં પ્રધાનપણે ભક્તિથાગ જોવામાં આવે આદિ ધર્મ યાદીઓનો ધર્મ છે. પ્રસ્તી ધર્મ અને છે. ભારતીય દર્શને અને ધર્મોમાં એક વિશિષ્ટતા ઈસ્લામ સેમિટિક ધર્મોના વર્ગમાં આવે છે, ઇસુબ્રીત એ છે કે યોગના અનેક પ્રકારો, અનેક અંગ અને જન્મ યહુદી હતા. તેમણે પ્રચલિત યહુદી ધર્મને એક ઉપાંગે, પૃથફ અને એકી સાથે, સ્વીકારાયાં છે. જ્ઞાનનવી દષ્ટિ આપીને મૂળ ધર્મમાં છેડેક ફેરફાર કર્યો ધોગ, કર્મયોગ અને ભક્તિયોગ-આ શબ્દોથી લગપણ રૂઢિચુસ્ત યહુદીઓને એ વાત માન્ય રહેતી ભગ દરેક શિક્ષિત માણસ પરિચિત છે. દરેક ધર્મમાં તેથી ખ્રીસ્તી ધર્મ સ્વતંત્ર રીતે, જાદા જ ધર્મ તરીકે કયા પ્રકારને ગ માગ પ્રચલિત છે એનું વર્ણન માન્ય થવા લાગે. ઇસ્લામમાં યાદી અને બીરતી અહિં કરવા બેસીએ તે બહુ જ વિસ્તાર થઈ ધર્મોની ખૂબ અસર છે માટે જ તેને સેમિટિક ધર્મોના પડે માટે વિષયાંતરભય અને વિસ્તારભયથી ખીરતી વર્ગમાં વિદ્વાને મૂકે છે.
યોગની પ્રક્રિયા બહુ જ ટૂંકાણમાં આપી મુખ્ય જગતના ધર્મેને તુલનાત્મક દૃષ્ટિએ વિચાર: વાત ઉપર આવીએ. યોગ માર્ગને સ્વીકાર
સેઇન્ટ બનડ નામે એક મેટે પ્રીસ્તી સંત ઉપર અમે બહુ જ ટૂંકાણમાં સેમિટિક ધર્મો અને યોગી થઈ ગયેલ છે. તેને ઉપદેશેલો યોગમાર્ગ અ૫ પરિચય અને ઇતિહાસ આપે. હવે આર્ય. આપણા ધ્યાન યોગને બહુ જ મળતો આવે છે. કલના ધર્મોમાં હિંદુ, જૈન અને બૃહ ધર્મો આવે પાતંજલ યોગમાં ધારણા, ધ્યાન, સમાધિ વગેરેનું છે. ખરી રીતે “ હિંદુ’ શબ્દ યોગ્ય નથી. “વૈદિક વર્ણન છે. આબેહૂબ એવું જ વર્ણન સેઈન્ટ બની અને અવૈદિક ભારતીય ધર્મો” એમ આપણે કહેવું પ્રક્રિયામાં દેખાય છે. જેને આપણે “ધારણા” કહીએ જોઈએ અથવા બ્રાહ્મણ ધર્મ અને શ્રમણ ધર્મ છીએ તેને સેઇન્ટ બર્નાર્ડ લેટીન ભાષામાં “consiએ વાકયપ્રયોગ કરવો જોઈએ. શ્રમણ ધર્મમાં deratio” કહે છે. જેને આપણે “ ધ્યાન જેન અને બને આવી જાય છે. અહિં શીખ કહીએ છીએ તેને તે “ contemplatio” કહે છે ધર્મને સ્વતંત્ર ગો નથી; તે હિંદુ ધર્મની ઉપ- અને જેને આપણે “ સમાધિ' કહીએ છીએ તેને તે શાખા છે. ઝરરસ્તી ધર્મની ચર્ચા અહિં અપ્રસ્તુત છે. “excessus ” અથવા “ raptus” કહે છે.
G[ ૧૭ ]e.
For Private And Personal Use Only
