Atmanand Prakash Pustak 049 Ank 12

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 6

૧૬૮
જે ૨૧ બત્રીસીએ છપાયેલી છે તેમાં બારનાં જ નામ અપાયેલાં છે. એની પ્રસ્તાવના જોતાં એમ લાગે છે કે એટલાં જ નામે હાથપેાથીમાં હતાં. પહેલી છનાં નામ નથી. સાતમી ખત્રીસીનુ નામ વાઢાપનિષદ્-દ્વાત્રિ શિકા છે. આઠમીનું વાદદ્વાત્રિશિકા અને નવમીનુ વેદવાદ-દ્વાત્રિશિકા છે. દમીનું નામ નથી. એવી રાતે સત્તરમી અને અઢારમીનાં પશુ નામ નથી. બાકીનીઅગિયારમી વગેરેનાં નામ અનુક્રમે નીચે મુજબ છેઃ—
ગુણવચન-દ્ભાત્રિ’શિકા, ન્યાય દ્વાત્રિશિકા, સાંખ્યપ્રધ્યેાધ-દ્વાત્રિંશિકા, વૈશેષિક-દ્વાત્રિશિકા, બૌદ્ધસતાના-દ્વાત્રિ શિકા, નિયતિ-દ્વાત્રિ'શિકા, નિશ્ચય-દ્વાત્રિંશિકા, દૃષ્ટિપ્રાધ-દ્વાત્રિ શિકા અને મહાવીર–દ્વાત્રિ'શિકા.
૨૧ બત્રીસીમાં પડેલી પાંચ, ૧૧ મી અને ૨૧ મી એમ સાતને વિષય સ્તુતિ છે. વિવિધ છંદમાં રચાયેલી અગિયારમી બત્રીસી, ક્રાઇ રાજાની સામે ઊભા રહીને સિદ્ધસેને એમની સ્તુતિ કરી ડ્રાય એવી જણાય છે; બાકીનીમાં મહાવીર-સ્વામીની સ્તુતિ છે. પ્રભાવક–ચરિતમાં જે વીર-સ્તુતિની નોંધ છે તે આમાંની એક છે કે કેમ એ જાણુવુ‘ બાકી રહે છે.
છઠ્ઠી અને આઠમી દ્વાત્રિંશિકા સમીક્ષાત્મક છે, બાકીની બધી દાર્શનિક તેમજ વરતુ ચર્ચા મક છે. “ અનેકાંત ’( વ. ૨, પૃ. ૪૯૫-૪૯૬ )માં ઉલ્લેખ છે કે સાત રતુત્યાત્મક છે, છઠ્ઠી તે સાતમી વાદને અંગેની છે અને બાકીની તેર દાનિક છે.
એ
આમાં જૈમિનીય-દર્શનને અંગે એકે બત્રીસી જણાતી નથી તે। એ લુપ્ત બત્રીસીમાંની એક હશે. • આલ’કારિક પ્રતિભાસ પણ વિદ્વાન કવિને છાજે' એવી પ્રૌઢ અને ગંભીર કક્ષાની સંસ્કૃત
૧ આ દ્વાત્રિ ંશિકા એના નામને અનુરૂપ કેવી રીતે ગણાય એ પ્રશ્ન છે. એમાં ' નિયતિ ' જેવા શબ્દ પણુ નથી. આ શબ્દ ત્રીજી દ્વાત્રિશિકા ( ો. ૮)માં છે,
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
ભાષામાં, વિવિધ છંદોમાં સુશ્લિષ્ટ બંધવાળાં અને વૈદર્ભીપ્રાય રીતિને અનુસરનારાં પદ્મોમાં રચાયેલી તેમજ મહાન અવડે સધન અને સમૃદ્ધ બત્રીસીએએ જૈન સમાજને સિદ્ધસેન દિવાકર તરફથી મળેલા મહામૂલ્ય વારસા છે. એનું વિશિષ્ટ સંપાદન સવર થવું ઘટે જેથી અન્યદર્શનીઓને પશુ અંતે લાભ મળે. આશ છે કે બહુશ્રુત વિશેષનુ આ બાબત જરૂર હાથ ધરશે અને જૈન શાસન અને સાહિત્યની ઉત્તમ સેવા ખાયાનું પુણ્ય હાંસલ કરો,
મુદ્રિત બત્રીશી પૈકી પહેલી વીસને અંગે ક્રાઇ સંસ્કૃત ટીકા તા મળતી નથી, કાઇએ એ બધીને લેગિરામાં ઉતારવા પ્રયત્ન કર્યાં નથી. આ રિસ્થિતિમાં ૫. સુખલાલે જે કાર્ય કર્યું છે. તે પ્રશંસનીય છે. એક તે એમણે પ. બેચરદાસની સાથે રહીને સમ્મઈપયરણનાં જે અનુવાદ, વિવેચન અને પ્રસ્તાવના તૈયાર કરી “ સન્મતિ પ્રકરણ ’” એ નામથી પ્રસિદ્ધિમાં મૂક્યાં છે તેમાં પ્રસ્તાવનાનાં પૃ. ૧૦૩-૧૧૫ માં બત્રીસીએના બાહ્ય કલેવર અને એના આભ્યંતર આત્મા વિષે વેધક અને પ્રેરક પ્રકાશ પાડ્યો છે.
૧ અનુષ્ટુસ્, આર્યા, ઇન્દ્રવજ્રા, ઉપજાતિ, ઉપેન્દ્રવજ્રા, પુષ્પિતાશ્રા, પૃથ્વી, ભુજગપ્રયાત, મંદાક્રાંતા, વંશસ્થ, વસંતતિલકા, વૈતાલીય, શાર્દૂલવિક્રીડિત, શાલિની, શિખરિણી, સધરા, હરિણી.
૨ આ બત્રીસી દુર્ગંધ છે એમ કહ્યા કરવાના કશે। અર્થ નથી, અજૈન વિદ્વાનેાની સહાયતા લેવી પડે તે એ લને પશુ આ કાય. સાંગોપાંગ પાર્ ઉતારાવુ જોઈએ. અત્યારસુધી એ બાબત ઉપેક્ષા થઈ છે તેને બદલેા મળી જવા જોઇએ.
૩ આ સંબંધમાં પ્રસ્તાવના( પૃ. ૧૦૩ )માં એવા ઉલ્લેખ છે કે અત્યારે બત્રીશીને લગતુ અમારું બધું કથન આ શુદ્ધ, અશુદ્ધ અને અશુદ્ધ પાઠાની પૂરી તે અધૂરી અત્યાર સુધીની અમારી સમજને આધારે થયેલુ' છે. એમાં ફેરફાર અને સુધારાને ઘણું। અવકાશ છે. ’
44