Atmanand Prakash Pustak 049 Ank 05

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 9

ભારતવર્ષની રાજધાનીમાં પ્રાચીન પ્રતિનું પ્રદર્શન
)
૭૫
જાહેરમાં કે તે પ્રતેને જોઈ શકે તે સારુ, શ્રી ફતેહચંદ બેલાણી કે જેણે માઈક્રોફિલમની વ્યવસ્થા કરી હતી તેની ઉદાર સહાયવડે નેશનલ મ્યુઝીયમ ઑફ ઇંડીયાના ઉપક્રમ હેઠળ એક પ્રદર્શન ખુલ્લું મૂકવામાં આવ્યું હતું.
માનનીય ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદે ખાસ કરીને આ પ્રતા નીહાળી હતી અને પ્રતાની ભવિષ્યમાં કાળજીપૂર્વક જાળવણી માટે અને પ્રકાશન માટે પિતાને ઊંડે સ વ્યક્ત કર્યો હતે. જેસલમેર ભંડારના સંગ્રહમાં તાડપત્ર પર લખાયેલ ૪૨ હસ્તપ્રત છે અને કાગળ પર લખાયેલ ૧૦૦૦ થી પણ વધારે છે. તદુપરાંત સુંદર ચિત્રોથી સુશોભિત કરાયેલાં લાકડાનાં ચોપડીનાં ઢાંકણે પણ સારી સંખ્યામાં છે. આ લાકડાંનાં ઢાંકણેને, તેમના પરનાં ચિત્રોની નકલ કરી લેવા માટે મુંબઈ મોકલવામાં આવ્યાં છે. અત્યાર સુધી તે, જેન હસ્તપ્રતોના ભંડારોમાં સૌથી પ્રાચીન, આ ભંડાર હોય તેમ લાગે છે. આ ભંડારમાં, ૧૧ મી, ૧૨ મી અને ૧૩ મી સદીના અગત્યના હસ્તલિખિત અનેક ગ્રંથ છે.
જેનોના ધાર્મિક ગ્રંથોના સંગ્રહ ઉપરાંત જૈનેતર સાહિત્યને પણ સમાવેશ કરવાના આશયથી આ ભંડારની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. તેથી, ભારતીય અન્યદર્શને, દાખલા તરીકે સાંખ્ય, મીમાંસા, વૈશેષિક, ન્યાય અને યોગનાં પુસ્તકે (હસ્તપ્રતો) અને કાવ્ય, અલંકાર શાસ, પદ્યરચના શાસ્ત્ર, નાટયશાસ, નવલિકાઓ તથા કથાઓ, સાહિત્ય, વાર્તાઓ, શબ્દકેશો, વ્યાકરણશાસ્ત્ર વગેરે અનેક વિષયોની હસ્તપ્રતે આ ભંડારમાં છે. પટિયના “ અર્થશાસ્ત્ર” નામના ગ્રંથ ઉપર ૧૪ માં સૈકામાં લખાયેલી એક નવી જ ટીકા આ ભંડારમાંથી મળી આવી છે. જયારે તેનું એગ્ય રીતે સંપાદન (edit) કરીને પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવશે ત્યારે હિંદુસ્થાનમાં “અર્થશાસ્ત્રના ગ્રંથનું મૂળ (text) ક્યા આધારે નક્કી થયેલ છે તેના પર વિશેષ પ્રકાશ નંખાશે. હૈ. શામ શાસ્ત્રીને આશરે ૪૦ વર્ષ પહેલાં જ, “અર્થ. શાસ્ત્રનું મૂળ, સંસ્કૃતમાં આદિથી અંત સુધી સંપૂર્ણ અને શુદ્ધ રીતે જળવાયેલું મળી આવ્યું હતું એ તે બહુ જ જાણીતી હકીકત છે. "
હિંદુસ્થાનમાં આ પહેલે જ બનાવ છે કે–આ હસ્તપ્રતોના પુસ્તકાલયમાં તત્વજ્ઞાનને લગતા અને સંસ્કૃતમાં લખાયેલા બૈદ્ધ દર્શનને લગતા ગ્રંથો છે, જે નેપાળમાં, મૂળ સંસ્કૃતમાં લખાયેલ અને સાચવી રાખેલ વિશાળ બદ્ધ સાહિત્ય છે, અને હિંદુસ્થાનમાં-પિતાની માતૃભૂમિમાં-નષ્ટપ્રાય થઈ ગયેલું, પરંતુ અનુવાદદ્વારા ટિબેટ અને ચીનમાં જળવાઈ રહેલું છે તે બદ્ધ સાહિત્ય આ ભંડારમાં છે. ઈ. સ. ૧૧૪૬માં સુપ્રસિદ્ધ દ્ધ તત્ત્વજ્ઞાની દિગે લખેલ “ન્યાયપ્રવેશ” નામના ગ્રંથની તાડપત્રીય પ્રત, તથા નાલંદા વિદ્યાપીઠના કુલપતિ કમલશીલે લખેલ “તત્વસંગ્રહ” કે જેના પર તેણે પિતે જ ટીકા લખી છે, જેની તવારીખ ૧૨માં સેકાની મનાય છે અને જેની એક માત્ર પ્રત જ જગતમાં પ્રસિદ્ધિ પામેલ છે, તે અને આવા બીજા અનેક ગ્રંથો પ્રદર્શનમાં હતા.
કેટલીક પ્રતે તે જગતે પ્રથમ વાર જ જોઈ હોય એવી છે. દાખલા તરીકે “સાંખ્યસપ્તતિ' ઉપર લખાયેલી બે નવી ટીકાઓ અને “ઘનિર્યુકિત ” ઉપર લખાયેલું ભાગ્ય. ઇ. સ. ૧૨૧૪ માં હેમચંદ્રના વ્યાકરણ ઉપર કનકવિજયે જે ટીકા. લખી તેની એક નકલ