________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નયચક્ર ગ્રંથ અને બૌદ્ધ સાહિત્ય
૧
પછી નવરને કોઈએ ઉપયોગ કર્યો હોય એમ દેખાતું નથી. એનું કારણ વિચારતાં એમ લાગે છે કે નવી અત્યંત દુધ હોવાને લીધે એના પઠન પાઠનને પ્રચાર ઘણે ઓછો થઈ ગયો હશે અને તેથી તેની પ્રતિ ઉપરથી ઉત્તરોત્તર અધિક કેપી ( નકલ) કરાવવાનું પણ ધીમે ધીમે ઓછું થતું ગયું હશે. અને તે બધાનું પરિણામ છેવટે પ્રતિના લેપમાં આવ્યું હશે. સેંકડો વર્ષોથી અનુપલબ્ધ આ ગ્રંથ જો કોઈ સ્થળેથી પરમાત્માની કૃપાથી મળી આવશે તે તે ચમત્કાર જ ગણાશે. અત્યારે તે આ ઉત્તમ ગ્રંથરાનને વિકરાળ કાળે પિતાના ઉદરમાં સમાવી લીધું છે એમ માનીને રહ્યા તમે નમઃ કર્યો જ છૂટકે છે.
આમ છતાંય મહાનમાં મહાન સદ્ભાગ્યની વાત છે કે નવ મૂળ નથી મળતું તે પણ ભગવાન સિંહસૂરિગણિવાદિક્ષમાશ્રમણજીએ રાવળ ઉપર રચેલી લગભગ ૧૮૦૦૦ અઢાર હજાર લેકપ્રમાણુ અત્યંત વિશાલ અને વિદ્વત્તાપૂર્ણ થવાના નામની ચરવૃત્તિ કાળના સપાટામાંથી બચી ગઈ છે અને આપણને અત્યારે મળી શકે છે. આ ટીકા ગ્રંથમાં રહેલાં નયચક્રનાં પ્રતીકને સંભાળપૂર્વક તારવીને જે પેજના કરવામાં આવે તે ઘણું ઘણું અંશે આપણે નયચકના મૂલસ્વરૂપ સુધી પહોંચી જઈ શકીએ અને આખા નયચક્ર મૂલાગ્રંથની છાયાત્મક પ્રતિકૃતિ તૈયાર કરી શકીએ. એટલે નયચકના અભાવમાં આ ટીકાગ્રંથ પણ આપણને અતિ ઉપયોગી છે. આ ટીકાગ્રંથની પતિઓ પણ એટલી બધી દુર્લભ થઈ ગઈ હતી કે સંભવ છે કે આને પણ કદાચ નચક્રમૂલની જેમ જ નાશ થઇ ગયો હોત. પરંતુ સદભાગે સર્વતોમુખી પ્રતિભા ધરાવતા જૈનશાસનને મહાન समथैरपि परपक्षनिरासादपि स्वपक्षस्य पारिशेष्यात् सिद्धिरिति । ततो यथाकथञ्चित् परपक्षनिरासः कार्यः ।પ્રમાલક્ષ્મ પૃ. ૬
૧ નયચક્ર વિષેના મારા અગાઉના લેખમાં મેં એવી સંભાવના રજૂ કરી હતી કે હિંદુરિજના સ્થાને સિરાળિ સાચે શબ્દ હોવો જોઈએ, કારણ કે એક જ શબ્દમાં રિ અને શનિ આ બે એકાઈંક શબ્દો ન હોઈ શકે. પરંતુ શ્રી જિનભદ્રગણિક્ષમાશ્રમણજીએ પ્રારંભેલી અને કેટ્ટાયાદિ ગણિ મહત્તરે પૂર્ણ કરેલી વિશેષાવશ્યક મહાભાષ્યની ટીકા કે જે થોડા વખત પૂર્વે પુણ્યાત્મા પૂજ્યશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે શેધી કાઢી છે તેમાં કેટ્ટાર્યવાદિગણિમહત્તરે સિંદસૂરિક્ષમાશ્રમનું સંબંધમાં એક દાર્શનિક ઉલેખ કર્યો છે તેથી મને લાગે છે કે નયચક્રવૃત્તિની પ્રતિમાં મળતું હિંદુસૂરિવારિક્ષમાશ્રમના એ સાચું જ નામ છે. આ વાત મેં સં૦ ૨૦૦૪ ના શ્રાવણ માસના આત્માનંદ પ્રકાશના અંકમાં પણ કયારનોયે જણાવી દીધી છે. કેપટ્ટાગણિએ કરેલે ઉલ્લેખ નીચે મુજબ છે –
" सिंहसूरिक्षमाश्रमणपूज्यपादास्तु सामान्य निर्विशेष द्रव-कठिनतयोयिदृष्टं यथा किम् ? योन्या शून्या विशेषास्तरव इव धरामन्तटेणोदिताः के ? किं निर्मूलप्रशाखं सुरभि खकुसुमं स्यात् प्रमाणप्रमेयम् ?
स्थित्युत्पत्तिव्ययात्म प्रभवति हि सतां प्रीतये वस्तु जैनम् ॥" વડોદરાના ૫૦ લાલચંદભાઈ ભગવાનદાસ ગાંધીએ મને થોડા વખત પૂર્વે જણાવ્યું હતું કે સૂરિ અને જળ શબ્દનો એકી સાથે પ્રયોગ પણ જોવામાં આવે છે, અને આ પ્રયોગ સિંધી મંથમાલામાં તેમણે સંપાદિત કરેલા એક ગ્રંથમાં દૂધ્યસૂરિજળિક્ષમાશ્રમળ ના સંબંધમાં કરવામાં આવે છે. એટલે સિંદ્દરિનિવાસિમાજમા આ યથાર્થ જ પ્રયોગ જણાય છે.
For Private And Personal Use Only
